Жоғары мектептерде шет тілін оқытуды дамытудың жаңа тенденциялары

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

 

 

 

 

 

 

 

Жоғары мектептерде шет  тілін оқытуды дамытудың жаңа тенденциялары

 

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСЫ

 

 

 

5В011900- «Шет тілі: екі шет  тілі» мамандығы 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Алматы 2013

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСЫ

 

Тақырыбы: Жоғары мектептерде шет тілін оқытуды дамытудың жаңа тенденциялары

 

 

 

5В011900- «Шет тілі: екі шет  тілі» мамандығы 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Орындаған:                                                   

Ғылыми жетекшіcі:     

  аға оқытушы                                                 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Алматы 2013

 

 

МАЗМҰНЫ

 

Кіріспе......................................................................................................................3

 

1   Жоғары мектептерде шет тілін  оқытудың ерекшеліктері.......................6

1.1   Қазақстанда  ағылшын тілі оқулықтарының тарихи  сипаты

 мен даму  ерекшеліктері..........................................................................................6

1.2 Жоғары  мектептерде ағылшын тілін оқытудың  ерекшеліктері....................7

1.3  Мемлекеттiк  тiлдi дамытудың саяси-құқықтық, әлеуметтік

 және  психолингвистикалық аспектілері..............................................................11

1.4 Ағылшын тілі сабақтарында  оқушылардың шығармашылық 

қабілеттерін арттыру..............................................................................................15

1.5 Оқу үрдісіндегі  қазақ тілінің ағылшын тіліне  әсері......................................22

 

2   Қазіргі заманғы қазақ мектептеріндегі   ағылшын тілі оқулықтарына сараптама................................................................................................................26

2.1 Қазақ  мектептеріндегі ағылшын тілі  оқулықтарының психолингвистикалық  және социолингвистикалық ерекшеліктері..........................................................26

2.2 Жоғары  мектептердегі ағылшын тілі оқулықтарындағы  олқылықтар........32

2.3 Шет тілдік  лексиканың бұқаралық ақпарат  құралдарында

 көрініс  беруі............................................................................................................37

2.4 Ағылшын тіліндегі арнайы  лексикасын қалыптастыру тәсілдері................43

 

Қорытынды.............................................................................................................60

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.......................................................................63

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

        Кіріспе

         

          Қазіргі таңда шет тілі ретінде  ағылшын тілін оқытуды жаңа  сатыға көтеру отандық педагогикадағы  іргелі міндеттердің біріне БОЛЫП  отыр.  Қазақстан Республикасының  Президенті Н.Ә Назарбаевтың бастамасымен  «Үштұғырлы тіл» мәдени жобасын  дамыту басымдыққа айналып, соның  ішінде жаһандану жағдайында  әлемдік интеграцияға кірігу  тілі ретінде ағылшын тіліне  аса зор мән берілуде. Халықаралық  қатынастар мен бизнес, туризм  мен әлемдік экономика, саясат  пен білім және ғылым саласы, әлемдік озық технология, тіл  пен мәдениет салаларының халықаралық  аренадағы негізгі қолданыс тілі  ағылшын тілі болып отыр.

       Осы орайда айта өтетін мәселе, үштұғырлы тіл жай ғана әдемі  тұжырымдама немесе тілдік саясаттың  жаңа формасы ретінде пайда  болған жоқ, ол – өмірлік  қажеттіліктен туындаған игілікті  идея. Өйткені, қазіргі кезде күллі  әлемге есігін айқара ашып, “ақылды”  экономиканы енгізіп жатқан елдер  қарыштап дамуда. Ал бұл бағыттағы  толайым табыстарға, ілім-білімге  алып барар жол – ғаламшардағы  үстемдік құрған тілдерді үйрену. Сондықтан да, ағылшын тілі Қазақстандағы  шет тілдерінің ішінде ерекше  мән беріліп отырған тіл. Бұл  - Біріккен Ұлттар ұйымының ресми  тілі. Қазіргі кезде еліміз басқа  мемлекеттермен экономикалық, саяси,  мәдениетаралық қатысымы күннен  күнге арта түсуде.

         Қай заманда болсын, бірнеше тілді  меңгерген мемлекеттер мен халықтар  өзінің коммуникациялық және  интеграциялық қабілетін кеңейтіп  отырған. Мысалға, ежелгі дүниедегі  Мысырдың өзінде бірнеше тілді  білетін мамандар иерархиялық  сатымен жоғарылап, көбіне салық  төлеуден босатылған. Сондай-ақ, бүгінгі  Еуропада да көп тілді меңгерушілік  жалпыға ортақ норма болып  саналады. Яғни, бүгінгі таңда ТМД  мен Орталық Азияның көшбасшы  мемлекетіне айналған Қазақстан  үшін үштұғырлы тіл – елдің  бәсекеге қабілеттілікке ұмтылуда  бірінші баспалдағы. Өйткені, бірнеше  тілде еркін сөйлей де, жаза  да білетін қазақстандықтар өз  елінде де, шетелдерде де бәсекеге  қабілетті тұлғаға айналады. Осы  тұрғыда, қазіргі білім беру  жүйесінде  ағылшын тілін қазақ  мектептерінде оқытылуы жоғары  деңгейлі оқу құралдары мен  әстемеселерді және кәсіби мамандарды  талап етеуі шартты жайт.

          Ұсынылып отырған зерттеу жұмысымызда  қазақ орта мектебінің 5-7 сыныптарда  қазіргі кезде қолданылып жүрген  ағылшын тілі оқулықтарына социолингвистикалық,  психолингвистикалық талдау арқылы  олардың қазіргі деңгеін зерттеу жұмысының өзектілігін айқындайды.

          Қазақстанда ағылшын тілі оқулығы  бірнеше тілде: қазақ, орыс  тілдерінде жариялануда. Бұрын  ағылшын тілі қазақ мектептерінде  шетел баспалары мен орыс тілінде  жазылған оқулықтарды қолданып  келсе, соңғы жылдары өз елімізде  қазақ тілінде жарық көрген  «Ағылшын тілі» оқулықтарымен  оқыту көзделеген. Қазіргі кезге  дейін қазақ орта мектептерінде  ағылшын тілі оқытылуы арнайы  зерттеу нысаны ретінде зерттелмеген. Сондықтанда қазақ тілінде жазылған  ағылшын тілі оқулықтары арнайы зерттеу нысаны болып отыр.

 бұл зерттеу  нәтижесі ағылшын тілдерінің  қазақ сыныптарында оқытылуы  деңгейі социолингвистикалық, психолингвитикалық  тұрғыдан толық түрде өз бағасын  алуы тиіс.

       Зерттеу мақсаты: қазақ тілінде жазылған ағылшын тілі оқулықтарының қазақ қоғамында, білім саласында қолданылуын социолингвистикалық, психолингвистикалық тұрғыда талқылау және оның тиімділігін тәжірбиелік- эксперимент арқылы дәлелдеу. Қазақ тіліндегі ағылшын тілі оқулықтарындағы ағылшын тілі оқу материалдарына: лексикасы, мәтіндер, құрылымы мен сипатына әлеуметтік, психолингвистикалық негізде саралап, ондағы жетістіктер мен қажеттіліктер  мен олқылықтарды анықтауға бағытталған.

         Зерттеудің міндеттері:

-  Қазақстанда  ағылшын тілі оқулығы бірнеше  тілде жариялануда (орысша, қазақша  т.б.), сондықтанда қазақ тіліндегі  ағылшын тілі проблемаларының  сипатталуы арнайы зерттеу нысаны  болуын дәлелдеу:

-  Қазақстанда  ағылшын тілі бірінші компенентті  болып есептелінетін үш тілділіктің  (қазақша-орысша-ағылшынша, үш тілділік) барлық мүмкіндіктерін анықтау;

-  ағылшын  тілі Қазақстан оқу орындарының  (орта мектеп, жоғары оқу орындары  т.б.) арнаулы оқу пәндерінің бірі. Бұл ретте ағылшын тілі оқу  тілі ретінде зерттеу нысанының  үлгісін жасау; 

-  қазақ  тіліндегі ағылшын тілі оқулықтарына  социолингвистикалық, психолингвистикалық   сипатын жіктеу лардың өзіндік  ерекшеліктерін талдау;

-   жалпы  орта мектептердегі қазақ тіліндегі  ағылшын тілі оқулықтарының лексикалық  сипатын, жүелілік принциптері  мен статистикалық көрсеткіштерін  анықтау.

          Зерттеудің әдістері:

Зерттеу мәселесіне байланысты филологиялық әдебиеттерге талдау жасай отырып, ғылыми зерттеу  тақырыбына байланысты теориялық еңбектерді филологиялық тұрғыда қарастыру, саралау, жүелеу, салыстыру және оның нәтижелерін  талдау арқылы қорытындылау.

          Зерттеудің әдіснамалық және  теориялық негізі:

- Жоғары  оқу орындарының оқу үдерісінде  отандық және шетелдік озық  тәжірбиелерін тиімді пайдалану  теориясы.

          - Филология ғылымдарының теориялық   зерттеу мәселесіне қатысты тұжырымдар  негізге алынды.

            - Қысқасы, бұл зерттеу нәтижесі  ағылшын тілдерінің қазақ сыныптарында  оқытылуы деңгейі социолингвистикалық,  психолингвистикалық тұрғыдан толық  түрде өз бағасын алады.

             Зерттеу жұмысының жаңалығы:

• қазақ тіліндегі ағылшын тілі оқулықтары тұңғыш рет зерттеу нысаны болып, олардың психолингвистикалық, социолингвистикалық ерекшеліктері сипатталды;
• - орта мектептердегі ағылшын тілі оқулықтарынының лингвистикалық сипаты , статистикалық көрсеткіштері анықталды;
• қазақ тілінде жазылған ағылшын тілі оқулықтары шетелдік: ағылшын, орыс тілдерінде жазылған ағылшын тілі оқулықтарынан айырмашылықтары мен ұқсастықтары салаыстырылу арқылы дараланды;

          Зерттеу жұмысының практикалық  мәнділігі: зерттеу нәтижелері отандық шет тілі оқулықтарын құрастырушы әдісткерлерге көмекші құрал ретінде пайдалануға және әлеуметтік лингвистика, психолингвистика пәндерін зертеуші магистр- ғалымдарға арналған.

         Зерттеу жұмысының теориялық  маңыздылығы: зерттеу жұмысының теориялық нәтижелері

Зерттеу жұмысының құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

         1   Жоғары мектептерде шет  тілін оқытудың ерекшеліктері

         1.1   Қазақстанда ағылшын тілі  оқулықтарының тарихи сипаты  мен даму ерекшеліктері

 

             Еліміз тәуелсіздік алған 20- жыл  уақыт ішінде ел тарихы мен  саясатында, білім беру жүйесінде  коптеген ауқымды өзгерістер  орын алды. Білім саясатындағы  «Үш тұғырлы тіл» бағдарламасы  Қазақстан халқының рухани дамуымен  қатар, бұл идея ішкі саясатымыздың  жеке бағыты болып белгіленді. Бқл идеяның негізі: Қазақстанды  бүкіл әлем халқы үш тілді  бірдей пайдаланатын жоғары білімді  мемлекет ретінде тануы болып  табылады.  Яғни, олар: қазақ тілі  – мемлекеттік тіл, орыс тілі  – ұлт-аралық қарым-қатынас тілі  және ағылшын тілі – жаһандық  экономикаға ойдағыдай кірігу  тілі. Басқаша айтқанда, үштұғырлы  тіл идеясын мынадай әрі қарапайым,  әрі түсінікті формуламен көрсетуге  болады: мемлекеттік тілді дамытамыз,  орыс тілін қолдаймыз және  ағылшын тілін үйренеміз [1].

          Қазақстан орта мектептерінде  шет тілдерін оқыту, оның ішінде  ағылшын тілін оқыту Кеңес  үкіметі тұсында да болған. Әйтседе,  шет тілдер арасында тек ағылшын  тілімен бірге: неміс, француз  тілдері де тең деңгейде оқытылған.  Алайда бұл жағдай ХХІ ғасырдың 80 - 90 жылдарында өзгере бастады.  Сонымен қатар қазақ мектептері  де ашыла бастады, әсіресе аймақтық  жерлер мен қалалық жерлерде. Осының нәтижесінде бүгінгі таңда  ағылшын бұрынғыдай орыс тілінде  емес, қазақ тілінде оқытыла бастады,  жоғарғы оқу орындарында да  студенттер ағылшын тілін қазақ  тілінде үйрене бастады. Оған  негізгі себеп болған ол қазақ  тілді студенттердің 65 пайызға  жетуі. Совет өкіметі кезіндегі  педагогикалық мамандықтарды есептемегенде  басқа жоғарғы және орта техникалық  оқу орындарында білім орыс  тілінде берілгенін ескеретін  болсақ, бүгінгі күнге 65 пайыз  дегеніміз үлкен жетістік. Ағылшын  тілін орта мектеп бағдарламасында  міндетті пән ретінде оқыту,  еліміз егемендік алған 1991 жылдардан  бастап қарқын алды. Оның негізгі  себебі – еліміздің шетелдермен  саяси байланысқа өз алдына  дербес енуі, яғни шетелдік инвесторлардың  көптеп келуі дипломатиялық байланыс  күшейді. Нәтижесінде ағылшын тілін жетік меңгерген мамандар зәру екендігі байқалды [2, 34б.].

       Қазақстанда шет тілін оқыту  деңгейі мен әр түрлі мәселелерін  зерттеу жөнінде: Ш.Байнеш, Ә.Пәзіл,  А.Сыздықова, Д.Ғайыпов, Құрманалиева, Төлеубековалардың диссертациялық  жұмыстарында жекелеп тоқталған.  Бұл еңбектерде негізінен неміс  тілінің оқытылу деңгейі, сипаты  теориялық және практикалық әдіснамалық  сипат алған. Тек, Д.Ғайыпов  диссертациясында түрік- ағылшын  тілі лицейіндегі ағылшын тілін  оқыту үлгісін ұсынған. Аталған  еңбектерде шет тілін әртүрлі  тиімді оқытудың, жаңа технологияны  қолдана оқытудың әдіс-тәсілдері  көрсетілген.

            90 жылдар қазақ мектептерінде  ғана емес тіпті қазіргі атауы  Абылай хан атындағы Қазақ  Халықаралық Қатынастар және  Әлем Тілдер университетінің  өзінде орыс авторларының В.Д.Аракин  «Практический курс английского  языка» 1-4 курстар оқулықтары және  Бонк «Практический курс английского  языка» (1-2 часть) т.б. толып жатқан  оқулықтармен оқытылды.

       2000 жылдардан бері елімізге «Британдық  кеңес», «Макмиллан», «ИнтерПресс»  білім орталықтары келіп, университет,  колледж, мектептерде ағылшын  тілін жаппай Оксфорд, Кэмбридж  университеті оқулықтарымен оқытуға  көшірілді. Бұл кезеңде ағылшын  тілін ің әртүрлі әдіс-тәсілдері  арқылы үйретілгенмен, ешкандай  қазақ тілінде нұсқаулықтары  жоқ, суреттерге толы  ағылшын  тілі оқулықтары ағылшын тілін  түпкілікті үйрете алмады. Қазіргі  кезде де көптеген оқу орындары  мен курстар осы оқулықтарды  пайдаланады.  Дегенмен  «Макмиллан»,  «ИнтерПресс» баспалары оқулықтарының  құндылықтары жоқ деуге болмайды.