Жоғары мектептерде шет тілін оқытуды дамытудың жаңа тенденциялары

Меңгерілген білімнің жүйелігі оқытудың әсерлігінің  маңызды көрсеткіші болып табылады. Екінші жағынан, жүйелі түрде меңгерілген  білім оқушының келешектегі таным  әрекетінің басты көзі болып табылады. Бұл, жүйелі білім, ойлау үдерісін және шешімді іздеу жолдарын жеңілдетеді  деген сөз. Яғни, жүйелі білім-бұл  меңгерілген информациялардың реттелген  жиынтығы.

Ал реттелген  жүйеде барлық уақытта қажетті информацияны тез арада, сенімді тауып алуға  болады. Оқу материалының әрбір меңгерілген  элементі осы пән шеңберіндегі басқа  элементтермен және басқа пән  материалымен (пәнішілік және пәнаралық) байланысында анықталады.

Оқушылардың білімінің жүйелігін  тексеру үшін оқу пәндерінің структуралық схемасы жақсы көмек бола алады. Дәл осындай схемаларда оқу материалының элементтері арасындағы логикалық-дидактикалық байланыстарының жүйесі және сипаты көрнекті түрде көрінеді.

Оқытуды жандандырудағы сұрақ міндетінің маңыздылығының үлкен мәні бар. Маңыздылық бұрынғы  оқығанды еске түсіруге әкеледі ал белсенді маңыздылықты іске асыру үшін оқушыларға жаңа сабақты меңгеру үшін өз білімдерін пайдалана отырып ойлану үшін сұрақтар беріледі. Мұндай сұрақтар өзекті сұрақтар деп аталады.  Оқушылардың тірек білімінің өзектілігін арттыру жемісті болу үшін, мұғалім ең алдымен өзінің жадында сондай өзектілікті жасау керек. Тек сонда ғана мұғалім оқушыларға  арналған сұрақты дидактикалық мақсатқа сай, нақты тұжырымдай алады дегенмен ең тәжірибелі оқытушының өзі де бірден, дайындықсыз оқушының тірек білімін көкейкесті ету керектігін анықтай алмайды. Сондықтан бұған алдын-ала тиянақты дайындық қажет, әйтпесе өзекті сұрақтар дұрыс тұжырымдалмаса қарама-қарсы әсер ету мүмкін. Бұл ойлау үдерісінің белсенділігін арттыруға зиянын тигізуі ықтимал.

Тірек бөлімінің  маңыздылығына талаптың бірі- оның жеделдігі және жалпы сипаты. Шынында, мұғалім маңыздылылығын арттыруға  көп арттыруға  көп уақыт бөле алмайды, дегенмен барлық оқушыларды сонымен  қамту керек. Осыдан келіп сұрақтардың  маңыздылығына қатысты талаптар туындайды: қысқалық, нақтылық, оқушыларға түсінікті болу.

Диагностикалық  сұрақтардың мақсаты-мазмұнының кейбір элементтерін түсінбеу немесе интеллектуалдық  және практикалық жұмыстарды орындауда  қате жіберу себептерін анықтау, ашу. Мұндай диагностиканың қажеттігіне  күмән  жоқ. Дегенмен осындай қажетті адамгершілік әрекеттер кейде қолданыс таппайды. Бұл кейде уақыттың жетіспеуіне  ал кейде оқушылардың жетістігіне  немқұрайлы қарауға байланысты.

Бірақ педагог  көбінесе түсінбеушіліктің, шорқақтықтың себебінің диагностикасын тез және дұрыс әдіспен қалай анықтауды  білмейді. Ал егер оқушының  да өз қиындықтарының, қателіктерінің, шорқақтығының себебін  анықтай алмауын ескеру қажет. Өкінішке орай ғылыми зерттеулерде мұндай жағдайлар  аз кездеспейтіндігі анықталған. Адам әрқашан өз әрекетіндегі қателікті  оңай таба алмайды, ал оның себебін  ашу кейбіреулер үшін шешілмейтін  мәселе. Мұндай мәселені шешу әсіресе  ақыл иесі нығаймаған жастарға қиын. Сондықтан  оқушының өз әрекетіндегі қатесін диагностикалық қабілетін қалыптастыру мұғалімнің кәсіби міндеті болып табылады.

Жақсы диагностикаға  жету үшін жаңа материалмен бұрынғы  оқылғандардың арасындағы логика дидактикалық байланыстар, жақсы көрінетін оқу  материалының структуралық схемасы  болуы керек. Мұғалімге оқушының танымдық қызығушылығын тудыратын, бір нәрсені шешуге ұмтылатын, білуге, оқуға ынтасын арттыратын сұрақтар қоя білуі педагогикалық шеберлігіне  қажет етеді.

Ынталандыру міндетіне қарай ынталандыру  сұрақтарын келесі түрлерге бөлуге болады: күмәнді-сұрақ, есіне түсіру-сұрақ, құптау-сұрақ, таңдану-сұрақ. Күмәнді  сезім ойлау белсенділігінің  күшті факторы болып табылады да адамның танымдық үдерісін арттырады, интелектуалдық немесе практикалық  мәселелерді дұрыс шешу жолдарын іздестіруді бастайды.

Мұндай  сұрақтар келесі сөз тіркестерімен  тұжырымдалуы мүмкін.

“Бұл  жағдайдың себептері мынада …  болуы мүмкін бе?” “Мүмкін бұл  сұрақтың жауабы мынадай болар …”.Оқушының аузынан шыққан мұндай сұрақтар оқушының санасында күмән туғызып шешуін іздейді.

Таңданыс-сұрақтың негізгі мақсаты таңдану сезімін  тудыру арқылы, жауапты іздеу арқылы ойлау үдерісі белсенділігін  арттыру. Білімдегі жаңа информациямен  бұрынғы білімнің қарама-қайшы келуі  таңданыс сезімінің көзі болып табылады.

Келесі  сұрақтар оған мысал болады:

Есіне түсіру-сұрақ оқытуда ынталандыру және белсенділігін арттыру үшін үлкен орын алады. Мұндай сұрақтардың негізгі мақсаты-оқушыларға интелектуалдық және практикалық мәселелердегі қиындықтарды шешуге байқаусыз көмектесу.

Есіне түсіру-сұрақтары  тура (сұрақта ізделіп отырған әрекет тәсілі немесе мәселені шешу жолдарының бірі көрсетіледі) және жанама (туындаған қиындықтарды жеңуге тұспалдап көмектесу) болуы мүмкін. Еске түсіру – сұрақтың тура түріне мыналар мысал болады.

“Бұл қиындықтан шығу жолы мынадай болу мүмкін бе?”

“Ал егер шешудің мына жолын байқап көрсек ше?”.

“Мүмкін дұрыс жауап мынандай болуы керек  шығар…?”

Тұспалдау түріндегі сұрақты тұжырымдап айту күрделірек (ақырына дейін айтылмаған ой).

Тұспалдаудың  кең тараған түрлерінің бірі үйлестік арқылы іске асырылады. Үйлестік ретінде түсінуге жеңіл және қарапайым түсініктермен құбылыстар таңдалады.

Мақұлдау-сұрақ  өте айқын ынталандыру рөлін атқарады. Мұндай сұрақтың семантикалық структурасы екі бөліктен тұрады: мақұлдау (мадақтау) және сұрау.

Мақұлдау-сұраққа төмендегідей мысал келтіруге болады:

“Сіздің бағытыңыз дұрыс, бірақ мынаны қалай түсіндіруге болады…?”

“Жарайсың, енді ойланайық, не себепті…?”

“Дұрыс, ал енді мынаны қалай табуға болады…?”.

Әрине, мақұлдау шегі оқушылардың дайындығына қарай  міндетті түрде әр түрлі болуы керек. Біздің қарастыруымыз сұрақтың оқытудағы ең елеулі міндеттері болып табылады.

 

2. Практикалық  жұмыс 

Тақырыбы: Оқушылардың білімі мен іскерліктерін бақылау.

Жұмыстың мақсаты: Оқушылардың білімі мен іскерліктерін тексеруді ұйымдастыруды, әдістемені зерделеу, білім мен ептілікті бақылау жүйесін жетілдіру бойынша нұсқау даярлау.

Тапсырманы  орындау барысында басшылыққа алынатын схема.

1. Білім мен іскерлікті тексеру мақсаты.
2. Пайдаланатын тексеру түрлері, олардың мақсатпен сәйкестілігі.
3. Сұрақтар, оқу тапсырмаларының мазмұны мен олардың қойылуы: тексеру мақсаттарының сәйкестілігі, олардың бірдейлігі және нақтылығы, өткен оқу материалдарын қамтуы.
4. Білім мен іскерліктерді тексеру әдістері, олардың тиімділік дәрежесі.
5. Тексеру барысында оқушылардың көптеп қамту, оның тереңдігі, практикалық бағыттылығы. Тексеру кезіндегі оқушылар белсенділігінің деңгейі.
6. Оқушылар жауаптарының сапасы. Сабақтағы және оқу іскерліктеріндегі қателіктердің болуы (бос орын).
7. Тексеру қорытындысын жүргізу: жауаптарды талдау, баға критерийлері, бағаның объективтілігі, тексерудің дидактикалық міндетінің жүзеге асырылу тәсілдері.
8. Білімді тексерудің жаңа оқу материалдарын зерделеумен байланысы.
9. Білімді және іскерлікті тексеруді ұйымдастыру мен жүргізуді жақсарту бойынша нұсқаулар даярлау.

Оқушының  білімі мен іскерліктері оқытудың мақсатымен сәйкес келуі тиіс және білім, іскерлік оқытудың нәтижесін береді. Мұғалімнің пәнді оқыту бойынша әдістемелік  даярлығын сипаттайды.

Студенттердің жаңа сабақ бойынша тексеру әр тақырыптан кейін жүргізілуі тиіс.

Сабақтың  тапсырмалары.

1. Тапсырма  Жаңа сөздер бойынша.

А. Мысалы оқытушы сөздің қазақша нұсқасын айтады ал студенттер сол сөздерді ағылшын тіліне аударуы тиіс.

Б. Немесе оқытушы  ағылшын тілінде сөздерді айтады ал студенттер сол сөзді түсіндіріп жазу керек.

С. Немесе оқытушы  сөздердегі әріптердің орындарын ауыстырып  береді ал студенттер жаңа тақырыпта  қамтылған сөздерді табуы тиіс.

Мысалы: utfir- fruit,ofdo- food and others

2. Тапсырма Жаңа тақырып бойынша өткен грамматика мен фонетиканы да тексеру керек.

Мысалы: төл сөз, төлеу сөз

Put the following sentences into reported speech and backshift the tenses.

1. “It is to late to cancel the wedding.”

She said that _________

2. “They were holding hands”

She said that ___________

 

Look at these plural words and decide if the final “s” is pronounced \s\or\z\

e.g. cosmetics, students, friends, minutes, months, jobs, shops,days

 

 Осы тапсырмаларға қосып  тест тапсырмалары да студенттердің  жаңа тақырыпты қалай меңгергенің  қөрсетеді.

3. Тапсырма Сұраққа бірнеше жауап  беріледі соның ішінен дұрысын  табу керек. (multiple choice)

A. Find out the prepositions

a. in,the, on, over

b. in front of, near,seldom

c. off, between, under

B. Fill in prepositions

1. She was born ___ 1978.

a. in        

b. at

c. on

2. I saw them ____  the weekend.

a. off

b. in

c. at

3. What are you doing ______ the moment?

a. at

b. over

c. of

4. Тапсырма Insert the omitted words: To think, going, to get over, mind, to see

Daniel: Hi Grandma.

Edith: How is it 1______?

Daniel: Oh don’t ask.

Edith: Are you still 2________ about Katy?

Daniel: Yes I can’t get her out of my 3______.

Edith: I thought you 4_______  ______ her.

Daniel: I had … Until I 5____ her again.

5. Тапсырма Тексті оқып тест  сұрақтарына жауап беріңіздер

Seasons

This is a bear. His name is Teddy. This is the house where Teddy and his parents live. This is Teddy's room. You can see many pictures on the walls of his room. These are Teddy's pictures. Teddy likes to draw. Every morning he goes to forest and draw pictures there. Now Teddy is going to the forest. 
It's spring now. It's warm in spring. Now Teddy is in the forest. The weather is fine. Now Teddy is drawing a picture. He is drawing a tree. He is drawing spring flowers too. There are many pictures of spring on the walls of Teddy's room. 
It's summer now. It's hot in summer. Teddy is going to the forest. The weather is fine. Teddy is drawing summer flowers. Now he is drawing cows. He is drawing sheep too. There are many pictures of summer on walls of Teddy's room now. 
It's autumn now. It's cool in autumn. The weather is bad today. Teddy is going to the garden. He is drawing apple-trees. He is drawing autumn flowers too. Now he is drawing a dog near the dog's house. There are many pictures of autumn on the walls of Teddy's room now. 
It's winter now. It's cold in winter. Teddy is putting on a warm coat. Now Teddy is going to the forest. Now he is in forest. Teddy wants to draw, but he wants to sleep too. In winter bears go to sleep. And now Teddy is not drawing. He is sleeping. Here are Teddy's pictures. There are many pictures of summer, there are many pictures of spring, there are many pictures of autumn too, but there are no pictures of winter, and you know why.

                                                   Test

1. The bear's name is.... (a. Rex; b. Teddy)

2. You can see many ... on the walls of his room. (a. pictures; b. balls)

3. Teddy likes ...    (a. to skate; b. to draw)

4. It's ... in spring.    (a. cold; b. warm)

5. Teddy is .... (a. drawing pictures; b. playing in the garden)

6. It's ... in summer.     (a. hot; b. cool)

7. He is drawing .... (a. cows sheep; b. dogs, cats)

8. It's ... in autumn. (a. cool; b. hot)

9. It's … in winter. (a. hot; b. cold)

10. Teddy wants .... (a. to draw and to sleep;  b. to play and to ski)

11. There are .... (a. no pictures of winter; b. many pictures of winter)

Well. Please, give your tests in!

6.Тапсырма Choose the appropriate answer

1. When I go to school, I put on …

a) blue jeans 
b) a short skirt  
c) a white blouse with a black skirt

2. When I go to the cinema, I put on …

a) a nice pullover  
b) a school uniform  
c) an evening dress

3. When I go to the sport ground, I put on …

a) sport clothes  
b) a nice dress  
c) a short skirt

4. When I go to the Friend’s birthday party, I put on …

a) blue jeans  
b) a nice dress  
c) sport clothes

5. When I help my mother about the house, I put on …

a) an evening dress  
b) sport clothes  
c) a dressing-gown

6. When I go to Nauryz, I put on …

a) a national Kazakh costume

b) sport clothes  
с) an evening dress

Казіргі кезде ағылшын тілін  үйрету кезінде өткен тақырыпты  тексеру үшін тест сұрақтары көп  қолдануда. Өйткені тест сыныптағы  барлық оқушыларды тексеруге мүмкіндік  береді, уақытты үнемдейді, әр оқушының білім деңгейін  тексереді.

 

3. Практикалық  жұмыс 

Тақырыбы: Тақырып бойынша оқу материалдарының мазмұны және оны баяндау әдістемесі.

Жұмыстың мақсаты: Шетел тілі пәні сабақтары бойынша жаңа оқу материалдарының мазмұнын және оны баяндаудың әдістемесін талдау.

Тапсырманы  орындау барысында басшылыққа алынатын схема.

1. Сабақта қалыптастырылатын ұғымдар, білім мен іскерліктер тізбегі, олардың пән бағдарламасымен сәйкестілігі.
2. Оқу материалдарының ғылыми, теориялық және практикалық бағыттылығы, оның өмірмен байланысы.
3. Оқушылардың оқу іс-әрекеттерінің мотивация (ой түрткі) тәсілдері мен олардың тиімділігі.
4. Пайдаланатын оқыту әдістері, олардың мақсатпен сәйкестілігі және тиімділігі.
5. Баяндаудың жүйелілігі мен бірізділігі: оқытудың техникалық құралдарын, көрнекі құралдарды пайдалану, баяндаудың образдығы мен жетімділігі, баяндауға оқушылардың қатынасуы, басқа тіл пәндерімен және ілгеріде зерделенген оқу материалдармен байланысы.
6. Проблемалық ситуацияларды қоюы, оларды шешу тәсілдері. Оқушылардың оқу жұмыстарына қатынасуы, олардың белсенділігі.
7. Оқу материалдарын бекітуді ұйымдастыруы және әдістемесі.
8. Оқу материалдарын баяндау тәсілдерін жетілдіру бойынша нұсқау.

Сабақ барысы Қосымша Ж-да берілген.

Ағылшын тілі мұғаліміне және басқа да пән мұғалімдеріне қажетті  қабілеттер алдыңғы тақырыптарда (1.3) қарастырылған болатын. Студенттер осы тақырып аясында оқушыларға оқу материалының мазмұнын жеткізу  барысын анықтауы тиіс.

 

4. Практикалық  жұмыс 

Тақырыбы: Пәнді жеке-дара оқыту.

Жұмыстың мақсаты: Шетел тілі пәні сабақтарында оқушыларға жеке-дара тәсілді жүзеге асыру бойынша оқушылардың оқу жұмысын талдау.

Тапсырманы орындау барысында  басшылыққа алынатын схема.