Жасөспірімдердің қарым-қатынас деңгейін эксперименталды зерттеу

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

II тарау. Жасөспірімдердің қарым—қатынас деңгейін экспериментальды зерттеу

 

2.1 Құқық бұзушы жасөспірімдердің  қылмысқа баруында қарым-қатынастың  деңгейін зерттеу процедуралары

 

 

Зерттеу мақсаты: Құқық бұзушы жасөспірімдердің қылмысқа баруында қарым-қатынас деңгейін анықтау үшін экспериментальды-психологиялық зерттеу жүргізу.

Зерттеу міндеттері:

1. Жасөспірімдердің қарым-қатынас деңгейін анықтау.
2. Қарым-қатынас кезіндегі өзін-өзі бақылау мүмкіншіліктерін зерттеу.
3. «Аяқталмаған сөйлемдер» әдістемесі бойынша жасөспірімдердің өзара қатынас жүйелерін анықтау
4. Әдістемелердің көмегімен алынған жасөспірімдер нәтижелерін өңдеу және талдау.

Зерттеу пәні: Жасөспірімдер қарым-қатынасы және қарым-қатынас мүмкіншілігі.

Зерттеу объектісі: Жасөспірім балалар – (14-17 жас аралығындағы) құқық бұзушы жасөспірімдер және мектеп оқушылары.

Болжам: Егер жасөспірімдер қарым-қатынасының деңгейі тым жоғары болсы, онда қарым-қатынас кезіндегі өзін-өзі бақылауды төмен болады.

 

 

                            Зерттеу топтарына және әдістемелеріне  сипаттама.

     Экспериментальды зерттеу  жұмысы жасөспірімдер бойындағы құқық бұзу әрекеттеріне әсер ететін қарым-қатынастың деңгейімен психологиялық аспектілерін анықтауға бағытталған.

      Зерттеу жұмысы. Пригородный  орта мектебінің 10-сынып оқушылары  мен №3 кәмелетке толмаған балалар  колониясында жүргізілді. Зерттеушілер саны-50. Зерттеу тобы екіге бөлінеді. Олардың 25-і кәмелетке толмаған балалар колониясында құқық бұзушы жасөспірімдерді зерттелуші топ ретінде, ал екінші 25-і 10-сынып оқушылары бақылаушы топ ретінде алынады. Зерттлуші топты 25 ұл бала, ал бақылаушы топты 18 ұл бала және 7 қыз бала құрады. Зерттеу жүргізілмес бұрын жасөспірім балаларға осы жүргізілетін әдістемелердің мақсаты түсіндіріліп, өзіндік нұсқау беріледі. Зерттеу жұмысы индивидуалды және топпен жүргізілді.

1. Қарым-қатынас деңгейін анықтау әдістемесі (Р.Ф.Ряховский бойынша)

Мақсаты: Топтағы қарым-қатынас деңгейін анықтау. Тест 16 сұрақтан құралған. Олардың әрқайсысына үш нұсқалы жауаптар қатары берілген.

Нұсқау: «Төменде берілген сұрақтарға  көп ойланбай, нақты  жауап беруге тырысыңыз »

Жауаптар нұсқасы: а)”иә”-2балл,  б)”кейде”-1балл, в)”жоқ ” -0 балл.

Нәтижелерді өңдеу:

30-32 балл – сіз  қарым-қатынасшыл  адам емессіз, бірақ мұның  азабын  жалғыз өзіңіз ғана тартасыз. Бұл қаым-қатынастың басқаларға  тигізер әсері жоқ.

25-29 балл – сіз тұйық адамсыз, көп сөйлегенді жақтыртпайсыз, жалғызсыздықты  қалайсыз, сондықтан  да сіздің достарыңыз аз болып келеді.

19-24 балл – сіз жеткілікті  түрде қарым-қатынас орната аласыз.Танымайтын  немесе бөгде адамдар арасында  өзіңізді сенімсіз ұстайсыз. Сіздің  пікіріңіз жабырқау, негізделмеген түрде байқалады. Бұл кемшілікті жөндеуге болады.

14-18 балл – сіздің қарым-қатынас  деңгейіңіз бір қалыпты. Жаңа  істерге, мақсаттарға қол жеткізуге  ұмтыласыз және таныс емес  бөгде адамдармен де кездесуге  бара аласыз. Бірақ мұны компанияны жақтыртпайсыз, көп сөйлеген сіздің ашуыңыызды келтіреді.

6-13 балл – барлық жерде өзіңізді  еркін жақсы сезінесіз. Өз пікіріңізді  барлық жерде сенімді білдіре  аласыз, бірақ оны көбінесе соңына  дейін жеткізбейсіз. Бұл туралы  ойланыңыз.

5-0 балл – сіз өте жоғары қарым-қатынасшыл адамсыз, көп сөйлесіз. Өзіңізге керек және керек емес іске кірісе бересің. Тез ренжисіз, сізгеқызбалылық, шамдану, объективтілік танытпау қасиеттері тән. Адамдарға сізбен қарым-қатынасқа түсу қиын болып келеді.

2. Қарым-қатынас кезіндегі өзін-өзі бақылауды бағалау әдістемесі (М.Снайдер бойыншы).

Мақсаты: Айналадағылармен қарым-қатынас орнату кезіндегі өзін-өзі бақылау деңгейін анықтау.

Нұсқау: Алдарыңызда берілген 10 сөйлемді назар салып, оқып шығыңыз.

Мұнда кейбір жағдайларға сай реакциялар түрі көрсетілген. Сіз осы сөйлемдерді, яғни сұрақтардыы «дұрыс» деп есептесеңіз - «В» әріпін, ал керісінше «дұрыс емес» деп ойласаңыз «Н» әріпін қойып жауап беріңіз.

       Нәтижелерді өңдеу: Зерттеу нәтижесінде алынған  жауаптар саны белгілі өзіндік кілтке салынып, әр жасөспірімнің балдық көрсеткіштері шығарылады. «В» жауабына - №2, №3, №4, №5, №6, №7, №8, №9, №10 – 1 балл, «Н» - жауабына - №1, №5, №7 сұрақтарына 1 балл қойылады.

3 балл – төмен каммуникативті  өзін-өзі бақылауды көрсетеді.

Сіздің мінез-құлқыңыз тұрақты және оны жағдайларға байланысты өзгертудің қажеті жоқ деп санайсыз. Қарым-қатынас барысында сіз шынайы ашына аласыз. Осыған орай сіздің турашылдығыңызды, яғни тік сөйлеуіңізді өзгелер жағымсыз қабылдайды.

4-6 балл – орташа каммуникативті өзін-өзі бақылау. Сіз шынайысыз, Бірақ 

эмоционалды тұрақсыз. Сізде ұстамдылық жеткіліксіз. Өз мінез-құлқыңызды басқа адамдардың мінез-құлқымен салыстырып қарайсыз.

7-10 балл – бұл коммуникативті  өзін-өзі бақылаудың жоғары деңгейін  көрсетеді сіз әр түрлі рольге тез ене аласыз, жағдайдың өзгеруіне оңай бейімделіп, қоршаған ортада өзіңізді жақсы сезінесіз.

Кілті

№	Дұрыс	Дұрыс емес
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10	0 1 1 1 0 1 0 1 1 1	1 0 0 0 1 0 1 0 0 0

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3 «Аяқталмаған сөйлемдер» әдістемесі

 

    Бұл әдістеме психологиялық  зерттеу практикасында бұрыннан  қолданып келеді. Мұның көптеген нұсқалары бар. Бұл жұмыста Сакс пен Леви ұсынған нұсқаны қолданамыз. Бұл әдістеме 60 аяқталмаған сөйлемдерден құралады. Бұл сөйлемдер 15 топқа бөлінеді. Мұнда кейбір топтар жанұяға, сексуалды өмірге, достарына, анасына т.б. деген қатынасын сипаттаса, ал келесілер адамның қорқыныш, үрей кінәні сезіну, өткен өмірімен болашаққа деген қатынасын анықтайды. Тестілеу 20 минуттан бірнеше сағатқа дейін созылады.

       Мақсаты: Адамдардың өзара қарым-қатынас жүйелерін анықтау.

       Нұсқау:    Берілген бланктегі аяқталмаған сөйлемдерді индивидуалды түрде, зейін қоя бір немесе бірнеше сөз қолданып толықтырыңыз.

№	Ұсынылған топтар	Тапсырмалар №
1	Әкесіне деген қатынасы	1	16	31	46
2	Өзіне деген қатынасы	2	17	32	47
3	Мақсаттар	3	18	33	48
4	Бағынушыларына деген қатынасы	4	19	34	49
5	Болашаққа деген қатынас	5	20	35	50
6	Өзінен жоғарыларға деген қатынас	6	21	36	51
7	Қорқыныш пен үрей	7	22	37	52
8	Достарына деген қатынас	8	23	38	53
9	Өткен өміріне деген қатынас	9	24	39	54
10	Қарсы жыныстыға деген қатынас	10	25	40	55
11	Сексуалды өмірге деген қатынас	11	26	41	56
12	Жанұяға деген қатына	12	27	42	57
13	Ұжымға деген қатынас	13	28	43	58
14	Анасына деген қатынас	14	29	44	59
15	Кінәні сезіну	15	30	45	60

 

      Осы берілген кілт  көмегімен, осы топтағы сөйлемдер  арқылы жасөспірімдердің жағымды, жағымсыз және немқұрайлы қатынасының  белгілі бір жүйесін анықтай  аламыз. Себебі бұл әдістеме негізінен  жасөспірімдердің қылмыс, құқық нормалары жөніндегі көзқарастарын аяқтауға және құқық бұзушылық әрекеттердің туындауына әсер ететін қарым-қатынастың алатын орнын анықтауға, жасөспірімдерге қоршаған ортадан басым әсер етутілерді табуға бағытталған.

 

Тест бланкісі

         1      2       3       4       5       6      7       8        9     10     11     12     13     14     15

+

-

 

 

 

 

 

 

 

      2.2. Жасөспірімдердің  қарым-қатынасын зерттеу әдістемелердің  нәтижелерін сандық және сапалық  талдау

 

1. Р.Ф.Ряховскийдің қарым-қатынастың  деңгейің анықтау әдістемесі  бойынша жасөспірімдер мәліметтерінің  ортақ көрсеткіштері

 

 

№	Зерттелуші топтан алынған нәтижелер	№	Бақылаушы топтан алынған нәтижелер
1	8	1	6
2	17	2	7
3	28	3	20
4	5	4	11
5	9	5	12
6	10	6	15
7	7	7	20
8	28	8	20
9	19	9	12
10	27	10	14
11	18	11	20
12	3	12	13
13	4	13	22
14	5	14	17
15	25	15	10
16	3	16	22
17	4	17	11
18	16	18	17
19	30	19	26
20	14	20	15
21	11	21	6
22	27	22	19
23	10	23	18
24	5	24	19
25	14	25	13
Σ	6-13	Σ	14-17