Оқытатын бағдарлама жасау жабдықтарының көрінісі және оқыту басылымына қойылатын талаптардың қалыптасуы

Инженер-программисттің жұмыс орнында жоғарғы өндірістік еңбекке барлық жағдай жасалуы керек. Қазіргі кезде автоматтандырылған жұмыс орындары көбінесе дербес ЭЕМ-мен графикалық дисплейімен, пернетақта мен принтерлермен жабдықталады.

Бұл дипломдық жобада тіркеу мен деректерді құжаттандыру оқу-әдістемелік кешен құрастырылады. Оқу-әдістемелік кешен жұмыс істеп отырған операторға физикалық (көзіне, отырған күйден) және ой қабілетіне жүк түсіреді, оның өз жұмысшының жұмыс күнінің соңына қарай шаршауына әкеліп соғады.

Оператордың жұмыс орны орналасқан бөлменің сипаттамасы келесідей:

• бөлменің ұзындығы: 6.5 м;
• бөлменің ені: 3.7 м;
• бөлменің биіктігі: 3.5 м;
• терезелер саны: 2;
• жұмыс орындары: 4;
• жарықтандыру: табиғи (терезелер арқылы) және жасанды;

• орындалатын жұмыс түрі: қолданбалы программамен үзіліссіз жұмыс істеу.

Оператор жұмыс орнында келесі жағымсыз факторларға құрайды:

• жарықтандырудың кемшілігі;
• жұмыс істеп тұрған машиналардың шуы;
• электромагниттік сәулелену;
• жылудың артық бөлінуі.

Сондықтан осы қуіпті факторлардан қорғаныс шараларын ұйымдастыру қажет. Ол қауіпсіздік шараларына кіреді: желдету, жасанды жарықтандыру, дыбысизоляциялау. Комфорты жағдайларды анықтайтын шаңдалу, ауа температурасының, шудың нормативтері болады.

Жұмыс орнының жағымжы жағдайларын жасаудың бір түрі өндірістік интерьердің көркем безендірілуі. Қабырғаның бояу түсі маңызды рөль атқарады, ол ақшыл түсті болған жөн. Дипломдық жобаның бұл бөлімінде жұмыс орнының жарықтандырылуы мен операторға түсетін ақпараттық ауыртпалықтар қарастырылған.

Өнідірісте шаршағандықтың дамуына келесі факторлар жағдай жасайды:

• жұмыс орнының дұрыс ұйымдастырылмауы, жабдықтардың полдан биіктігі бойынша орналасуына көңіл бөлмеу, осі бйоынша симметриясы т.с.с.;
• Жұмыс істеу процессінде оператор жұмыс күнінің бірінші минуттарынан қиын тапсырмаларды орындап, жұмыс түрлерін демалысты ауыстырып отыру маңызды.

Электроқауіпсіздік МЕСТ 12.1.002-84 – сәйкес адамдарды компьютерлік техникамен жұмыс жасау кезіндегі тоқ қауіпінен және денсаулыққа қауіпті монитор сәулелерінен сақтану шараларын жүзеге асыру. Яғни монитордан 40-50 сантиметр ара-қашықтықта отыру болып табылады. Компьютер алдында отырғанда синтетикалық киіммен емес, ақ халат киген абзал. Өйткені ақ түс сәуленің 90 пайызын шағылыстырады.

Компьютерлік және оргтехниканың орналасуы мен ара қащықтығы стандартқа сәйкес болуын талап ету.

Электроқауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін келесі әдістер орндалған жөн: электроқұралдардың барлығын жерлендіру, сымдарды изоляциялау, кернеуді қадағалау, сақтандыру құралдарын қолдану. Компьютерді жөндегенде яғни жүйелік блокты ашқанда, порттарды ауыстырғанда міндетті түрде тоқ көзінен ажырату керек.

Техникалық қауіпсіздікті алдын алу қарастырады: Кез-келген техникаға техникалық қауіпсіздік әдістерін білетін, адамдарды ғана отырғызу.

1. Қазіргі заманғы ДЭЕМ-дер электрондық, механикалық және т.б. құрылғылардан тұратын күрделі әрі қымбат машиналар болып табылады. Бұл машиналардың құрылысы мен оларды орнату тәсілдерінің ерекшеліктері өрт қауіпін тудыруы мүмкін. Сондықтан мұндай жерледе техника қауіпсздігін сақтаудың маңызы зор.
2. ДЭЕМ-дерді пайдалану мен оларға қызмет көрсету кезінде қауіпсіз жұмыс істеу тәсілдері өрт қауіпсіздігінің міндетті талаптары болып табылады.
3. Осы талаптарды орындамаған азаматтар жауапкершілікке тартылады

Өрт қауіпсідігі техникасы:

• ДЭЕМ және басқа техника бөлшектерін жөндеу ДЭЕМ-дер тұрған бөлмелерден басқа жерде (шеберханаларда) жасалуы керек.
• Техниканы жөндеу мен оларға қызмет көрсету ДЭЕМ тұрған бөлмеде жасалған жағдайда жеңіл жанатын сұйықтықтар 0,5 литрден кем емес герметикалық ыдыста болуы керек.
• Әртүрлі алынып салынатын құрылғыларды жанатын сұйықтықпен жууға тек желдеткіштендірілген арнайы бөлмелерде ғана рұқсат етіледі.
• Желіге қосылған электрондық құрылғыларды қараусыз қалдырып кетуге тыйым салынады.
• Бөлмелерде іске қосылған балқытқыштар мен өлшеуіш құралдарды қараусыз қалдыруға тыйым салынады.
• Электроқыздырғыш құралдарды пайдалануға тыйым салынады.
• Ашық отты пайдалануға.
• Темекіні тек арнайы бөлінген орындарда ғана рұқсат етіледі.
• Негізгі құрылғыларды, ақпарат сақтауыштар, т.б. орналасқан барлық бөлмелерде өрт сөндіру құралдарымен жабдықталған болуы керек.

Жұмыс аяқталғанда бөлмелерді жабу алдында барлық құрылғылар тоқтан ажыратылуы керек. Құрылғылардың тоқ өткізетін бөліктері қол тигізуден қорғалған болуы керек. Адамдардың қол тигізуі мүмкін қорғалмаған тоқ өткізетін бөліктерді қоршап қою қажет. Өткізгіштерді оқшаулау кезінде оқшаулағыштың кедергісі әр вольт кернеуге 1000 Ом-нан кем болмауы тиіс. Тоқ өткізетін бөліктер адам жете алмайтын биіктікте немесе еден астында болған жөн.

Әдетте видео терминал алдында жұмыс жасау адам баласының компьютер алдында отырып жұмыс жасауға әкеліп соғады. Сондықтан біз сол компьютер алдындағы жұмыс қанша уақытқа созылатынын қарастырамыз. Бұл бөлімнің негізі осыған негізделген.

Негізгі тапсырмалар үш бөлімнен, яғни олар видиотерминалда шешілетін.

1. Бақылау және басқару тапсырмалары;

2. диалог;

3. ақпараттар жинау.

Бұл тапсырмалар диплей алдында сіз қаншалықты көп отырасыз соған қатысты. Ең басты мақсат ол сіз видео терминалдар арасында қаншалықты көп уақытыңызды өткізесіз соған байланысты.

Соған орай сіз сол терминал арасында жүрсеңізде аз шаршап аз зиян шегу үшін 7 шартқа сай болуы тиіс, олар төменде көрсетілген шарттар:

Жұмыс столын дұрыс орналастыру:

Оның биіктігі, яғни тиісті - керемет биіктігі - 72 см тең болуы қажет; кеңістікте сіздің қолыңызға, яғни шынтағыңызға еш кедергі болмауы тиіс;

Орындықты дұрыс пайдалану:

• Биіктігі өз қалауымызша өзгертілуі тиіс;
• Бұл құрама орындық айналмалы болуы тиіс;
• Орындықтың биітігі мынаған сай болуы тиіс:

Приборлар да дұрыс орналасуы тиіс: дисплейдің шашатын жарығында ескеру тиіс, яғни қоршаған орта жарығынан айырмашылық болуы тиіс, бірақ экран бетіндегі белгілер адам оқитындай болуы тиіс.

Сізге жіберуге болмайтын қателіктер:

• Дисплейдің өте жарық болуын(шағылысу артады);

• Дисплейдің өте жарығын азайтуға да болмайды (ол адам көзіне өте зиянды);

• Экран бетінің фонына қараңғы немесе күңгірт түсті көп пайдалануға болмайды(ол сіздің көзіңізге зиянды).

Жұмыстың дұрыс орындалуы:

• Аптықпай, кеудеңізді тік ұстау керек;
• Басыңызды тік және бос ұстау қажет;
• Қолыңыз аз да болсын бүгулі;
• Аяғыңызда аз да болса бүгулі, бірақ тік бүгудің қажет емес;

• Дисплей мен жұмыс жасап отырған адамның дисплейден ара қашықтығы 50 см, ал жай жұмыс жасасаңыз - 70 см болуы тиіс.

Бөлмедегі жарық:

• Қолдан келгенше жарық сізге сол жағыңыздан түскені дұрыс;

• Сонымен қатар бөлмедегі жарық бірдей және бір қалыпты түсуі қажет.

• Приборларды тезеден алысырақ орналастырған жөн;
• Жарықтың тура түсуі болмауы тиіс немесе арнайы жабынменен жабылуы тиіс
• Терезеде күн сәулесін тежейтін перделер болуы тиіс;

Дұрыс жұмыс жасау әдісі :

• Тапсырманың қиындығын оны орындаудың қаншалықты қиын екендігін ескеру қажет;
• Үзіліс жаса отыру керек: әр үзіліс 5 минут әр сағат сайын немесе 10 минут әр 2 сағат сайын.

Жұмыс жасап отырған адамға қоршаған ортада да өз септігін тигізеді, ол бөлмедегі электр шамының жарығы мен күн сәулесінің жарығы сонымен қатар бөлмедегі ауаның тазаруы, бөлменің кеңдігі және жұмыс жасушы адамның орналасуы.

Бөлменің қалыпты ылғалдылығы мынаған тең болуы қажет - 65-70%.

Жұмыс орны дұрыс желдетілуі қажет. Сол адам жұмыс жасап отырған бөлменің тыныштығы да ескеріледі. Адам жұмыс жасап отырған бөлменің тыныштығы (орташа 40 дб) аспауы тиіс, ол тыныштық сақтау құрамына компьютер аппараттары жатпайды. Соңғы зерттеулер  бойынша – видео терминалдың алдында жұмыс жасау адам өміріне рентгендік еш зияны жоқ деп шешілді.

 

Оператордың жұмыс орнын ұйымдастыру

 

Оператор жұмысының ыңғайлылығына оператордың жұмыс орнын ұйымдастыру, ақпаратты кескіндеу жабдықтары, машинаны басқару органдары әсер етеді. Олар адамға жұмыс процесінде ешқандай кедергі келтірмейтін және ыңғайсыздық тудырмайтындай максимальды ыңғайлы болуы керек, сонымен қатар жалықтырмауы керек.

ЭЕМ операторының ыңғайлылық жабдықпен қамтамасыз етуінің негізгі әдісі болып оның жұмыс орнының ұйымдастырылуы табылады. Бұл сұрақты талқылап отыру қажет емес, себебі бір қарағанға ұзақ әсер ету процесіндегі онша қажет емес кез-келген фактор ыңғайсыздықты тудыруы мүмкін, қызмет ету нәтижесіне кері әсер етуі және қандай-да болмасын жарақаттануға әкеп соқтыруы мүмкін.

Оператордың монитор экраны алдында ұзақ жұмыс жасау кезінде операторларда көз аппаратына қысымның пайда болуына шағымдар түсе бастайды, бас аурулары, ашушаңдық, ұйқының бұзылуы, шаршау және көз айналасында аурулар болатынына, арқада, қолда және мойын облысында аурулардың пайда болуына шағымдана бастайды.

ЭЕМ операторының жұмыс орны ретінде нақты өндірістік тапсырмаларды орындау кезінде қажет техникалық және қосымша жабдықтармен  жабдықталған «адам-машина» жүйесіндегі еңбектік қызмет зонасы қарастырылады.

Оператордың жұмыс орны стандарт және еңбек қауіпсіздігі бойынша техникалық жағдайлар талаптарына сай ұйымдастырылған.

Жұмыс орны элементтерінің өзара үйлесімді орналасуы кезінде келесілер есепке алынады:

• адам-оператордың жұмыс позасы;

• барлық қажетті әрекеттерді жүзеге асыруға мүмкіндік беретін оператор орналасуы үшін берілген аймақ;
• оператор мен жабдық арасындағы физикалық, көрермендік және есту байланыстары;
• жұмыс орнынан тыс аймақты қарастыру мүмкіндігі;
• жазуларды енгізу, оператормен қолданылатын құжаттарды және материалдарды орналастыру мүмкіндігі.

Жабдықты құрылымдық және сырттай безендіру минимальді жалығу жағдайын жасайды. Жұмыстық жиһаз құрылымы ГОСТ 12.2.032-78, ГОСТ 22269-76 талаптарына сәйкес және жұмыс жасаушыға ыңғайлы позаны ұстау үшін қолдан басқару мүмкіндігін қамтамасыз етуі тиіс. Жұмыс орнының дұрыс ұйымдастырылуынан ЭЕМ операторы еңбегінің өнімділігі 8-20%-ке ұлғаяды.

 

Жұмыс орнына қойылатын эргономикалық талаптар

 

Жұмыс орнының құрылымы және оның барлық элементтерінің орналасуы (орындық, басқару органдары, ақпаратты кескіндеу жабдықтары) антропометрикалық, физиологиялық және психологиялық талаптарға, сонымен қатар жұмыс сипатына сәйкес болуы керек.

Жұмыс орнының берілген құрылымы моторлық аймақ қызмет зонасы аралығында еңбек операцияларын орындауды қамтамасыз етеді. 4.1 суретінде адам денесінің орта өлшемдері үшін тік және көлденең бетшелердегі моторлы аймақ жететін зоналар келтірілген. Еңбек операцияларын орындау «жиі» және «өте жиі» 4.2 суретінде көрсетілген моторы аймақтың оптималді зонасы және жету зонасы аралығында қамтамасыз етіледі ( 1, 2 зоналары).

Ақпаратты кескіндеу жабдықтарының орналасуы, біздің жағдайда бұл ЭЕМ дисплейі, СНиП 2.01.02-85 сәйкес болуы тиіс .

Көзге салмақты төмендету үшін эргономика көзқарасы жағынан дисплей аса оптималді орналасуы қажет: дисплейдің жоғарғы жағы көз деңгейінде орналасуы керек, ал экранға дейінгі қашықтық 28см-ден  60 см-ге дейінгі аралықты қамтуы қажет. Экранның жыпылықтауы fмер>70 Гц жилікпен жүруі қажет.

Зертханалардағы жұмыс орындары терезелік тесіктерге перпендикулярлы орналасуы қажет, бұл терезелерден және басқа да жасанды жарық жабдықтарынан экран бетінің шағылысуын болдырмау мақсатында жасалған. Газбен разрядталған шамдарды дисплеймен жұмыс кезінде қолдануға болмайды, себебі көзге салмақ түседі.

 

 

Жұмыс орнының жарықтылығы

 

Жұмыс орнын жобалау кезінде табиғи және жасанды жарықтандыру проблемасы қарастырылуы керек. Жарықтандыру тек қана өндірістік тапсырмаларды орындауда қажет емес, сонымен қатар ол жұмыс жасаушының психикалық және физикалық жағдайына әсер етеді. Өндірістік бөлмелерді рациональды жарықтандыруға қойылатын талаптар келесілерге әкеп соғады:

• жарық көзінің және жарықтандыру жүйесінің дұрыс таңдалуы;
• жұмыс жасау беттерінің жарықтануының қажетті деңгейін жасау;
• жарық әрекетін шағылыстыруды шектеу;
• тегіс жарықтандаруды қамтамасыз ететін бликтерді болдырмау;
• уақыт ішінде жарық ағымдарының толқуын шектеу және болдырмау.