Химияны оқытуда химик ғалымдардың еңбектерін пайдалану әдістемесі және оның тиімділігіне сараптама

4 топ. Металдардың электрохимиялық  кернеу қатарын ашқан ғалым: (1865 жылы орыс ғалымы Н.Н. Бекетов  «Металдардың кернеу қатары»  тақырыбындағы докторлық диссептациясын  қорғады.)

Осы сұрақтарға оқушылар топпен толығымен жауап береді. Жауап берген оқушылар топпен 4 түрлі күймеге орналасады да «Әудем жер» бөліміне өту үшін 4 түрлі сұрақтарға жауап беруі керек:

1. Жұмсақ белсенді металл, суға салсаң сутекті бөліп  шабытты әрекеттеседі. Табиғи қосылысының  ең маңыздысы адам мен жануарлардың  негізгі қорегі. Тірі ағзада, қан  плазмасында, клетка құрамында болады. Кез - келген көлдердің шөгінділерінің  құрамында кездеседі. (натрий)

2. Бұл металдарды медицинада, атап айтсақ пластикалық хирургияда  сынған сүйектерді бекітуге және  адам бассүйегіндегі саңылауларды  жабуға қолданылады. Бұл қандай  металдар? (титан, никель)

3. Менің тағы бір атым  бар, мені «өсімдік күлі» деп  атайды. Ал өсімдік күлінен сақар  алады. Бұл металды тұңғыш рет  ағылшын ғалымы Дэви 1807 жылы өзіне  сәйкес сілтіден электролиздеу  арқылы алды. Менің тұздарым Ақтөбе  маңында көптеп кездеседі, қосылыстарым  әрдайым бір валентті. Ағайым  натрий сияқты мен де өте  белсендімін. Сондықтан мені де  керосинде сақтайды. Тұздарым бағалы тыңайтқыш, мен жетіспесем өсімдік жақсы түсім бермейді. Мен қандай элементпін? (калий)

4. Жеті саны – құпияның  нышаны, көзге көрінбейтін құбылыстарды, жұмбақ әлемді зерттейтін жолдардың  бағдары. Бұл – билік етуші  жеті ғаламшар, аптаның жеті күні, үн - әуеннің жеті нотасы. Ал алхимиктер  осы жеті металды аспан денелерімен, жеті ғаламшардың таңбасын пайдаланған. Осы жеті металды білесің бе? (алтынды – күнге, күмісті –  айға, мысты – шолпанға, темірді  – марсқа, қорғасынды – сатурнға, қалайыны – юпитерге, сынапты  – меркурийге теңеген).

Бұл бөлімнен 3 оқушы «Қозы көшке» өтеді және оларға қойылатын сұрақтар: 1. Жазылуы бойынша оқысаң элементпін, ал керісінше оқысаң өткізгішпін. Ойлаңдаршы сонда мен кіммін? (мыс - сым); 2. Өсімдіктер, жануарлар адам ағзасында болады. Ол негізінен оттекті тасымалдауға және ағзада электронның орын алмасуына көмектеседі. Егер ағзада оның мөлшері жетіспесе қан азаяды. Қанның құрамында болатын қандай элемент? (темір); 3. Түркістандағы тайқазанның құрамына кіретін жеті металдарды атаңыз? (алтын, күміс, қызыл мыс, мырыш, темір, қорғасын, қалайы).

«Қозы көштен» 2 оқушы «Беласар» бөліміне өтеді.

Беласар бөлімінің сұрақтары:

1. Сүйекті қаптайтын элемент: (кальций)

2. Адам бойының өсуіне  әсер ететін химиялық элемент: (мырыш)

«Беласардан» кейінгі «Жолайрық» бөліміне бір оқушы ғана өтеді және ол оқушыға қойылатын сұрақтар:

1. Бұрынғы көшпелі халықтың  тіршілік болмысында әрі киім, әрі қорғаныс құралы, әрі қару - жарақ болған химиялық элементті  атаңыз. (темір)

«Жолайрық» бөліміндегі сұраққа жауап берген оқушы ең соңғы «Алтын көмбе» бөліміне өтеді.

«Алтын көмбе» бөлімінің сұрағы:

Сабақ уақытындағы кестелерді пайдаланып металдардың химиялық қасиеттеріне мысал келтір. Металдардың жай және күрделі заттармен әрекеттесуін көрсететін химиялық реакция теңдеулерін жазуы керек.

Металдардың химиялық қасиеттері: (2 - слайд)

Металдардың жай заттармен әрекеттесуі:

оттегі → оксид

күкірт → сульфид

металл + азот → нитрид

хлор → хлорид

сутегі → гидрид

Металдардың күрделі заттармен әрекеттесуі:

су → сілті + сутегі

су → металл оксиді + сутегі

металл + қышқыл → тұз + сутегі

тұз → жаңа тұз + металл

Осы схемаларды пайдаланып «Алтын көмбеге» өткен оқушы кез келген металды мысалға алып, реакция теңдеулерін жазады. Сабақ барысында металдарға байланысты мақал - мәтелдер оқушылардан сұралды және де кластағы оқушылардың көп болуына байланысты 6 - 7 оқушыға тест сұрақтары берілді.

Бағалау: Топпен бағаланады.

Үйге тапсырма: Металдардың химиялық қасиеттеріне реакция теңдеулерін жазып келу.

Қосымша Б

Сыныптын тыс жұмыс

Сыныбы: 8

Интеллектуалдық ойын: «ХХІ ғасыр көшбасшысы»

Қатысушылар: 8 оқушы  әр сыныптан 2 оқушыдан (8 сыныптар арасында өтіледі.)

І  тур:  Бәйге.  (1 сұраққа  10 секунд беріледі, 1 сұрақ -1 балл)

1. Бір ғана заттың бөлшегінен тұратын заттар                                 

а) қоспа    ә) таза заттар    б) құбылыс

2. Бір заттың екінші затқа айналу процесі                                        

а) Реакция    ә) Орынбасу    б) Түзілу

3. Заттың құрамы мен қасиетін сақтайтын ең кіші бөлшегі.            

а) Протон   ә) Молекула   б) Электрон

4. Элементтің таңбасының оң жағынан төменіректе атомдардың санын көрсететін белгі.                                                                  

а) Коэффициент   ә) Формула  б) Индекс

5. Натрий элементінің валенттілігі                                                     

 а) І   ә) ІІ   б) ІІІ

6. Кремний элементінің белгісі                                                         

 а) S     ә) Sr   б) Si

7. Химиялық элементтердің периодтық жүйесінде VІ тобының 4 периодының қосымша топшасында орналасқан элемент.                        

 а) Хром    ә) Ванадий    б) Марганец

8. Химиялық реакцияны химиялық таңбалар және формулалар арқылы шартты түрде жазу дегеніміз?                                             

а) Химиялық формула  ә) Химиялық реакция  б) Химиялық теңдеу

Қосымша сұрақтар:

1) Судың химиялық қасиеттері?  Жауабы: Белсенді және белсенділігі  орташа металдармен, негіздік және  қышқылдық оксидтермен әрекеттеседі.

2) Салыстырмалы тығыздықтың  белгісі? Жауабы: D.

3) Электрондарды беру  процесі? Жауабы: Тотығу.

Аз ұпай жинаған 2 оқушы ойыннан шығады.

ІІ тур: Дода ( оқушы сұрақты таңдап бірден жауап беріледі, жауап болмаса қарсыластар жауап береді,1 сұрақ 10 ұпай)

До Ре Ми Фа Соль Ля Си

До

1. Химиялық реакциялар қандай типтерге бөлінеді? (Қосылу, айырылу, орынбасу, алмасу)
2. Жер бетінде ең көп тараған элемент (Оттегі)
3. Жылу бөле жүретін реакцияны қалай атайды? (экзотермиялық реакция)
4. Сутектің ең басты қосылысы. (су)
5. Адам денесінің қанша пайызын су құрайды? (65-70%)

Ре-

1. Екі немесе одан да көп заттардың бірігіп жаңа күрделі бір затқа айналу процесі. (Қосылу)
2. Бір кг отын толық жанғанда бөлінетін жылу мөлшері қалай аталады (Меншікті жану жылуы)
3. Реакцияның жылу эффектісі көрсетілген химиялық реакциялар қалай аталады? (Термодинамикалық теңдеулер)
4. Сутекті ең алғаш алған ағылшын ғалымы. (Г.Кавендиш)
5. Табиғатта ең көп таралған зат. (Су)

Ми

1. Бір күрделі зат ыдырап, бірнеше зат түзілу реакциясы? (Айырылу)
2. Табиғатта бос күйіндегі оттекті бөліп шығаратын реакция (Фотосинтез)
3. Жарық пен жылу бөліне жүретін реакциялар. (Жану реакциясы)
4. Сутекті алу үшін арнайы қалың қабырғалы, шыны аспап (Кипп аппараты)
5. Еріткіш пен еріген зат бөлшектерінен тұратын біртекті жүйе. (Ерітінділер)

Фа

1. Жай зат атомы күрделі зат құрамындағы атомның орнын басу реакциясы. (Орын басу)
2. Біреуі оттек болып келетін екі элементтен құралған бинарлы қосылыстар (Оксидтер)
3. Химиялық реакциялар кезінде бөлінетін немесе сіңірілетін жылу мөлшері қалай аталады? (Жылу эффектісі)
4. Сутекке периодтық жүйені пайдаланып сипаттама бер (1 топ, 1 период, 1 қатар, негізгі топшада, реттік номері 1,Ar=1)
5. Әмбебап еріткіш болып табылатын зат (су)

Соль

1. Екі күрделі заттың атомдарының өзара орын ауыстырып жаңа заттар түзілу процесі (Алмасу)
2. Заттардың оттекпен әрекеттесу кезінде болатын химиялық процесс (Тотығу реакциясы)
3. Жылу сіңіре жүретін реакцияларды қалай аталады? (Эндотермиялық реакция)

4.   Судың агрегаттық күйі қандай? (Сұйық, қатты, газ)

5.   Сутектің жай  зат екендігін дәлелдеген француз  ғалымы. (Лавуазье)

Ля

1. Сутегі мен оттегінің әрекеттесіп су түзу реакциясы қалай аталады? (Қосылу)
2. Оттектің аллотропиялық түр өзгерісі (Озон)
3. Зат мөлшерінің формуласы? (v=m/M)
4. Бір моль сутектің массасы қанша. (2 грамм)
5. Жер планетасының қанша пайызын су алып жатыр? (70%)

Си

Аз ұпай жинаған 3 оқушы ойыннан шығады.

ІІІ тур: Жорға

Химиялық формулалар: 10 - 20 - 30 - 40 - 50

10 - Зат массасы қандай  таңбамен белгіленеді және өлшем  бірлігі (m/грамм)

20 - Көміртектің (ІІ) оксидінің молекулалық массасы (28)

30 - Магний мен оттегіден  тұратын қосылыс қалай аталады? (Магний оксиді)

40 - 56 гр кальций оксидінің  зат мөлшерін есепте (Бір моль)

50 - Молярлық көлемінің  формуласы қалай өрнектеледі. (Vм=V/v)

Химия - өмірде: 10 - 20 - 30 - 40 - 50

10 - Күнделікті өмірде  қолданылатын тұздың формуласы. (NaCl)

20 - Жаралардағы микробтарды  өлтіру үшін қолданылатын ерітінді  әрі химиялық элемент. (Йод)

30 - Суреттегі зат (Мыс)

40 - Адам ағзасының қанның құрамында болатын элемент (Темір)

50 - Лампада жарық жағу  үшін қолданылатын химиялық элемент. (Волльфрам)

Химияға үлес қосқан ғалымдар: 10 - 20 - 30 - 40 - 50

10 - Периодтық жүйені құрастырған  ғалым. (Д.И.Менделеев)

20 - 6, 023*1023 cаны қандай ғалымның құрметіне аталды? (Авогадро)

30 - Ағылшын химигі Дж. Пристли мен швед химигі К. Шееле бос күйінде алған элемент. (Оттегі)

40 - Құрам тұрақтылық заңын  ашқан француз ғалымы. (Ж.Пруст)

50 - Сутектің жай зат  екенін дәлелдеп, гидрогениум деп ат берген француз ғалымы. (А. Лавуазье)

Финал 3 бала ойнайды. Соңында 1 турдан бастап жинаған ұпайлары қосылып қорытыгды шығарылады. І, ІІ, ІІІ – орындармен марапатталады, қатысқандарға алғыс хаттар беріледі.

Сыныптан тыс жұмыс

Сыныбы: 9-10

Химиялық кеш: Д.И. Менделеевтің туғанына 181 жыл

Мақсаты:

1.  Ғалым, өз елінің  патриоты Д.И. Менделеевтің өмірін  тереңірек оқып. Білу арқылы өз  Отанын сүюге, еңбекқорлыққа, зиялыққа  тәрбиелеу.

2. Оқушыларға терең де  тиянақты білім беру, пәнге қызығушылығын  арттыру және өздігінен жұмыс  жасай алатын болашақтың іскер  де жігерлі, білімді ұрпағын даярлау.

Жоспары:

Д.И. Менделеев туралы презентациялық слайд көрсетіліп, әңгімеленеді. Химиялық кеш 8, 9, 10 сынып оқушылары арасында сайыс ретінде  болды. Жалпы 2 топ сайысты, әр топ 4  оқушысыдан құралды. Әділ-қазы алқасы сайланды. Сайысымыз төмендегі жоспар бойынша өтті.

І. Таныстыру. Ұраны, төс белгісі.

ІІ. Капитандар сайысы.

ІІІ. Периодтық кестеге саяхат.

ІV. «Кім тез?»

V. Сайысты қорытындылау.

І. Таныстыру.

ІІ. Капитандар сайысы. Бұл сайыста топ капитандары сұрақтарға кезекпен жауап береді, әр жауап 3 ұпаймен бағаланады.

1. Д.И. Менделеевтің туған жылы. (1834 ж)

2. Периодтық заңды ашқанда  Д.И. Менделеев неше жаста болды? (35)

3. Д.И. Менделеевтің туған  қаласы? (Тобольск)

4. Ұзындығы 1500 км болатын  су асты жотасы Д.И. Менделеевтің  атымен аталған. Бұл жота қай  мұхитта орнаасқан? (Солтүстік Мұзды мұхиты)