Азаматтық құқықтық реттеудің пәні және әдістемесі

5. Егер мұның  өзi мiндеттеменi бұзғаны үшiн жауапкершiлiктен  жалтару мақсатымен жасалғанын  дәлелдесе, несие берушi борышқордың, сондай-ақ оның мүлiк иесiнiң  кез келген iс-әрекетiн жарамсыз  деп тануды талап етуге құқылы.

Зиянның орнын толтыру рекешелігі. 351-бап. Залалдар және айып төлеу

1. Егер мiндеттеменiң  орындалмағаны немесе тиiстi дәрежеде  орындалмағаны үшiн айып төлеу  белгiленсе, залалдар айып төлеумен  жабылмаған бөлiгiнде өтеледi.

Заңдарда немесе шартта залалдарды емес, айып төлеудi өндiрiп алуға жол берiлетiн; залал толық сомасында айып төлеуден тыс өндiрiп алынуы мүмкiн; несие берушiнiң таңдауы бойынша не айып төлеу, не шығын өндiрiп алынуы мүмкiн болатын жағдайлар көзделуi ықтимал.

2. Мiндеттеменiң  орындалмағаны немесе тиiстi дәрежеде  орындалмағаны үшiн шектелген  жауаптылық белгiленген жағдайларда  айып төлеу арқылы жабылмаған  бөлiгiнде, не одан тыс, не оның  орнына өтелуге жататын залал  осындай шектелумен белгiленген  шекке дейiн өндiрiп алынуы мүмкiн.  

 

45)Басқасының акшасын заңсыз қолданғаны үшін жауапкершілік. 353-бап. Басқаның ақшасын заңсыз пайдаланғаны үшiн жауапкершiлiк

1. Ақша мiндеттемесiн  орындамау салдарынан бiреудiң  ақшасын заңсыз пайдаланғаны  не оларды төлеу мерзiмiн өткiзiп  жiбергенi, не оларды негiзсiз алғаны  немесе басқа адамның есебiне  сақтағаны үшiн тұрақсыздық айыпақы  төленуге тиiс. Айыпақының мөлшерi ақша мiндеттемесiн немесе оның  тиiстi бөлiгiн орындаған күнгi Қазақстан  Республикасының Ұлттық Банкi белгiлеген  қайта қаржыландырудың ресми  ставкасы негiзiнде есептеледi. Борышты  сот тәртiбiмен өндiрiп алу кезiнде  сот несие берушінің таңдауы бойынша Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң қуыным жасалған немесе шешiм шығарылған немесе iс жүзiнде төленген күнгi қайта қаржыландырудың ресми ставкасын негiзге ала отырып, несие берушiнiң талабын қанағаттандыра алады. Егер заң құжаттарында немесе шартта айыпақының өзге мөлшерi белгiленбесе, осы ережелер қолданылады.

2. Басқаның  ақшасын пайдаланғаны үшiн айыпақы, егер заңдарда немесе шартта  айыпақы сомаларын есептеудiң  өзге тәртiбi белгiленбесе, бұл ақшаның  сомасы несие берушiге төленген  күнге дейiн өндiрiлiп алынады.

3. Егер несие  берушiнiң ақшасын заңсыз пайдаланудан  оған келтiрiлген залал осы  баптың 1-тармағының негiзiнде оған тиесiлi айыпақының сомасынан асып кетсе, ол борышқордан осы сомадан асатын бөлiкте залалды өтеудi талап етуге құқылы.

Міндеттемені заттай орындау ерекшелігі. 354-бап. Жауапкершiлiк және мiндеттеменi заттай орындау

1. Мiндеттеме  тиiстi дәрежеде орындалмаған жағдайда  айып төлеу және залалдарды  өтеу, егер заң құжаттарында немесе  шартта өзгеше көзделмесе, борышқорды  мiндеттеменi орындаудан босатпайды.

2. Мiндеттеме  орындалмаған жағдайда залалды  өтеу және оны орындамағаны  үшiн айып төлеу, егер заң құжаттарында  немесе шартта өзгеше көзделмесе, борышқорды міндеттеменi заттай  орындаудан босатады.

3. Мерзiмi өтiп  кеткендiктен өзi үшiн ендi керегi болмай қалған мiндеттеменiң орындалуынан  несие берушiнiң бас тартуы (осы  Кодекстiң 365-бабы), сондай-ақ бас тарту төлемi ретiнде белгiленген ақшалай соманы төлеу (осы Кодекстiң 369-бабы) борышқорды мiндеттеменi заттай орындаудан босатады.

Субсидиарлы жауапкершілік. 357-бап. Субсидиялық жауапкершiлiк

1. Заңдарға  немесе мiндеттеменiң шарттарына  сәйкес негiзгi борышқор болып  табылатын (субсидиялық жауапкершiлiк) басқа адамның жауапкершiлiгiне  қосымша жауапты болатын адамға  талап қойғанға дейiн кепiл  берушi талапты негiзгi борышқорға  қоюға тиiс.

Егер негiзгi борышқор несие берушiнiң талабын қанағаттандырудан бас тартса, не оны толық орындамаса немесе несие берушi одан қойылған талапқа ақылға қонымды мерзiмде жауап алмаса, бұл талаптың орындалмаған бөлiгi субсидиялық жауапкершiлiгi бар адамға қойылуы мүмкiн.

2. Егер бұл  талап негiзгi борышқорға қарсы  қойылған талапқа жатқызу (осы  Кодекстiң 370-бабы) арқылы қанағаттандырылуы мүмкiн болса, несие берушi өзiнiң негiзгi борышқорға қоятын талабын субсидиялық жауапкершiлiгi бар адамның қанағаттандыруын талап етуге құқылы емес.

3. Субсидиялық  жауапкершiлiгi бар адам оған несие  берушi қойған талапты қанағаттандыруға  дейiн бұл туралы негiзгi борышқорға  ескертуге, ал егер мұндай адамның  үстiнен талап арызы түссе, негiзгi борышқорды iске қатыстыруға тиiс.

Олай болмаған жағдайда негiзгi борышқордың несие берушiге қарсы айтайын деген қарсылықтарын субсидиялық жауапкершiлiгi бар адамның регрестiк талабына қарсы қоюға құқығы бар.

Міндеттемені бұзғаны үшін жауапкершілік. 359-бап. Мiндеттеменiң бұзылғандығы үшiн жауапкершiлiк негiздерi

1. Борышқор  кiнәлi болған кезде, егер заңдарда  немесе шартта өзгеше көзделмесе, мiндеттеменi орындамағаны және (немесе) тиiстi дәрежеде орындамағаны үшiн  жауап бередi. Егер борышқор мiндеттеменi тиiстi дәрежеде орындау үшiн өзiне  байланысты шаралардың барлығын  қолданғаны дәлелдесе, ол кiнәсiз  деп танылады.

2. Кәсiпкерлiк  қызметтi жүзеге асырған кезде  мiндеттеменi орындамаған немесе  тиiстi дәрежеде орындамаған адам, егер бой бермейтiн күштiң, яғни  осы жағдайлар кезiндегi төтенше  және тойтаруға болмайтын мән-жайлардың (дүлей құбылыстар, соғыс қимылдары  және т.б.) салдарынан тиiстi дәрежеде  орындауға мүмкiндiк болмағандығын  дәлелдей алмаса, мүлiктiк жауаптылықты  көтередi. Ондай мән-жайларға, атап  айтқанда, мiндеттеменi орындау үшiн  қажеттi тауарлардың, жұмыстардың немесе  қызмет көрсетудiң рынокта болмауы  жатпайды.

Заңдарда немесе шартта жауапкершiлiктiң және одан босатылудың өзге негiздерi ескерiлуi мүмкiн.

3. Мiндеттеменi қасақана бұзғаны үшiн жауапкершiлiктi жою немесе шектеу туралы алдын  ала жасалған шарт жарамсыз  болады.

Несие беруші мен кредитордың кешігу ерекшеліктері. 364-бап Несие берушiнiң кiнәсi

1. Егер мiндеттеменiң  орындалмауы немесе тиiстi дәрежеде  орындалмауы екi тараптың да кiнәсiнен  болса, сот оған сәйкес борышқор  жауапкершiлiгiнiң көлемiн азайтады. Сот, егер несие берушi мiндеттеменiң  орындалмауынан немесе тиiстi дәрежеде  орындалмауынан келтiрiлген залал  көлемiнiң ұлғаюына қасақана немесе  абайсызда себепкер болса немесе  олардың азаюына ақылға қонымды  шаралар қолданбаса, борышқор жауапкершiлiгiнiң  мөлшерiн де азайтады.

2. Борышқор  заң актiлерi немесе шарт бойынша  өзiнiң кiнәсiне қарамастан мiндеттеменiң  орындалмағанына немесе тиiстi дәрежеде  орындалмағанына жауап беретiн  жағдайларда да осы баптың 1-тармағының  ережелерi тиiсiнше қолданылады.

 366-бап. Несие берушiнiң мерзiмдi өткiзiп алуы

1. Егер несие  берушi борышқор ұсынған тиiстi дәрежедегi орындауды қабылдаудан бас тартса, немесе заңдарда немесе шартта  көзделген, не iскерлiк айналым дәстүрлерiнен  немесе аяқталғанға дейiн борышқор  өз мiндетiн атқара алмаған  мiндеттiң мәнiнен туындайтын әрекеттердi жасамаған болса, ол мерзiмдi өткiзiп  алған болып есептеледi.

Борышқордың мiндеттеменi орындағанын тиiстi түрде растаудан бас тартқан жағдайда да несие берушi мерзiмдi өткiзiп алған болып есептеледi.

2. Егер несие  берушi мерзiмдi өткiзiп алу, не өзi, не заңдар бойынша немесе несие  берушiнiң тапсыруымен мiндеттеменiң  орындалуын қабылдап алу жүктелген  адамдар жауап бермейтiн жағдайларға  байланысты болғанын дәлелдеп  бермесе, несие берушiнiң мерзiмдi өткiзiп алуы борышқорға мерзiмдi өткiзiп алудан келтiрiлген залалдың  орнын толтыруға құқық бередi.

Мерзiмдi өткiзiп алған несие берушiге мерзiмдi өткiзiп алған кезде мiндеттеменi орындаудың кездейсоқ мүмкiн болмай қалуының барлық қолайсыз салдары жүктеледi.

3. Ақшалай  мiндеттеме бойынша борышқор несие  берушiнiң мерзiмдi өткiзiп алғаннан  кейiнгi уақытына сыйақы (мүдде) төлеуге  мiндеттi емес.

 

46)Міндеттеменің тоқтау негіздері.  

367-бап. Мiндеттеменi тоқтату негiздерi

1. Мiндеттеме  орындалса, талаптан бас тарту  төлемi төленсе, борышты есепке жатқызылса, жаңғыртылса, борышты кешiру арқылы  борышқор мен несие берушi бiр  тұлға болса, орындауға мүмкiндiк  болмаса, мемлекеттiк органның құжаты  шығарылса, азамат қайтыс болса, заңды тұлға таратылса, толық  немесе iшiнара тоқтатылады.

2. Мiндеттеменi тараптардың бiреуiнiң талабы бойынша  тек заңдарда көзделген жағдайларда  ғана тоқтатуға жол берiледi.

3. Заңдар  мен шартта мiндеттеменi тоқтатудың  басқа да негiздерi көзделуi мүмкiн.

Қайта жаңғырту арқылы міндеттеменің тоқтауы. 372-бап. Мiндеттеменiң жаңғыртылуға байланысты тоқтатылуы

1. Мiндеттеме  тараптардың арасында болған  бастапқы мiндеттеменi ауыстыру туралы  келiсiммен сол адамдардың арасындағы  орындаудың өзге нысанасын немесе  әдiсiн көздейтiн басқа мiндеттемемен (жаңғыртылуға байланысты) тоқтатылады.

2. Азаматтың  өмiрiне немесе денсаулығына келтiрiлген  зиянды өтеу жөнiндегi және алимент  төлеу жөнiндегi мiндеттемелерге  қатысты жаңғыртылуға жол берiлмейдi.

3. Жаңғыртылу, егер тараптардың келiсiмiнде өзгеше  көзделмесе, бастапқы мiндеттемеге  байланысты қосымша мiндеттемелердi тоқтатады.

 Міндеттемені  кешіру. 373-бап. Борышты кешiру

Несие берушi борышқорды мойнына алған мiндеттерiнен босатқанда, егер бұл несие берушiнiң мүлкiне қатысты басқа адамдардың құқықтарын бұзбайтын болса, мiндеттеме тоқтатылады.  

 

47)Азаматтың өлімі және заңды тұлғаның таратылуы нәтижесінде міндеттеменің тоқтауы. 376-бап. Азаматтың қайтыс болуымен мiндеттеменiң тоқтатылуы

1. Егер мiндеттеменi орындау борышқордың жеке өзiнiң  қатысуынсыз жүргiзiлмейтiн болса  не мiндеттеме басқаша түрде  борышқордың жеке басымен ажырамастай  байланысты болса, борышқордың қайтыс  болуымен мiндеттеме тоқтатылады.

2. Егер мiндеттеменi орындау несие берушiнiң жеке  өзiне арналса, не мiндеттеме басқаша  түрде борышқордың жеке басымен  ажырамастай байланысты болса, несие  берушiнiң қайтыс болуымен мiндеттеме  тоқтатылады.

377-бап. Заңды тұлғаның таратылуымен мiндеттеменiң тоқтатылуы

1. Таратылған  заңды тұлғаның мiндеттемесiн  орындау заңдармен басқа заңды  тұлғаға (азаматтың өмiрi мен денсаулығына  зиян келуi салдарынан туындаған  мiндеттемелер бойынша) жүктелген  жағдайлардан басқа реттерде, мiндеттеме  заңды тұлға (борышқор немесе  несие берушi) таратылғанда тоқтатылады.

2. Жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдарды  қоса алғанда, мемлекеттiк органдардың  қызметiн тоқтату немесе оларды  қайта құру осы органда борышқор  болған мiндеттемелердi тоқтатуға  әкелiп соқтырмайды. Егер тиiстi органдардың  қызметiн тоқтату немесе оларды  қайта құру туралы шешiмде өзгеше  көзделмесе, көрсетiлген мiндеттемелердi орындау қарамағында бюджет қаражаты  бар органға жүктеледi. 

 

48)Азаматтық құқықтық шарттардың белгілері, ұғымы және топтастыру. 378-бап. Шарт ұғымы

1. Екi немесе  одан көп адамның азаматтық  құқықтар мен мiндеттердi белгiлеу, өзгерту немесе тоқтату туралы  келiсiмi шарт деп танылады.

2. Шартқа  осы Кодекстiң 4-тарауында көзделген екiжақты және көпжақты мәмiлелер туралы ережелер қолданылады.

3. Екiден көп  тараптармен жасалатын шарттарға (көпжақты шарттар), егер бұл осындай  шарттардың көпжақтылық сипатына  қайшы келмесе, шарт туралы жалпы  ережелер қолданылады. 379-бап. Шарттан туындайтын құқықтық қатынастар

1. Шарттан  мiндеттемелiк, заттық, авторлық немесе  өзге құқықтық қатынастар туындауы  мүмкiн.

2. Шарттан  туындаған мiндеттемелерге, осы тараудың  ережелерiнде және осы Кодексте  аталған шарттардың кейбiр түрлерi туралы ережелерiнде өзгеше көзделмегендiктен, мiндеттемелер жөнiндегi жалпы ережелер  қолданылады (осы Кодекстiң 268-377-баптары).

3. Шарттан (бiрлескен  қызмет туралы шарт, құрылтай  шарты, авторлық шарт және басқалар) туындайтын заттық, авторлық немесе  өзге де құқықтық қатынастарға, егер заңдардан, шарттан немесе  құқықтық қатынастардың мәнiнен  өзгеше туындамаса, осы тараудың  ережелерi қолданылады.

 

 49)Шарт еркіндігі қағидасы. 380-бап. Шарт еркiндiгi

1. Азаматтар және заңды тұлғалар  шарт жасасуға ерiктi. Осы Кодексте, заң құжаттарында немесе өз  еркiмен қабылдаған мiндеттемеде  шарт жасасу мiндетi көзделген  жағдайларды қоспағанда, шарт жасасуға  мәжбүр етуге жол берiлмейдi.

2. Тараптар заңдарда көзделген  шартты да, көзделмеген шартты  да жасаса алады.

Шарт және заңнама арақатынасы 383-бап. Шарт және заңдар

1. Шарт тараптар  үшiн оны жасасу кезiнде қолданылып  жүрген заңдармен белгiленген  мiндеттi ережелерге (императивтiк қалыптарға) сәйкес келуге тиiс.

2. Егер шарт  жасалғаннан кейiн шарт жасалған  кезде қолданылып жүрген ережелерден  өзгеше, тараптар үшiн мiндеттi ережелер  заңдармен белгiленген болса, жасалған  шарттың ережелерi оның күнi бұрын  жасалған шарттардан туындайтын  қатынастарға да қолданылады  деп заңдармен белгiлегендегiден  басқа жағдайларда, өз күшiн сақтайды.

Шарттарға түсінік беру. 392-бап. Шартты түсiндiру

1. Сот шарт  ережелерiн түсiндiрген кезде ондағы  сөздер мен сөйлемдердiң сөзбе-сөз  мәнi ескерiледi. Шарт ережесiнiң сөзбе-сөз  мәнi түсiнiксiз болған ретте ол  бүкiл шарттың басқа ережелерiмен  және мағынасымен салыстыру арқылы  анықталады.