Азаматтық құқықтық реттеудің пәні және әдістемесі

2. Егер қосылу  шарты заңдарға қайшы келмегенiмен, бұл тарапты осындай шарттар  бойынша берiлетiн құқықтардан  айыратын болса немесе мiндеттеменi бұзғаны үшiн басқа тараптың  жауапкершiлiгiн жоятын немесе  шектейтiн болса не қосылған  тарап үшiн онда анық қиындық  келтiретiн, шарттың талаптарын белгiлеуге  қатысатын мүмкiндiгi болып тұрғанда  өзiнiң ақылға қонымды түсiнiлетiн  мүдделерiн негiзге ала отырып  қабылдамай-ақ қоятын талаптары  болса, шартқа қосылған тарап  шартты бұзуды талап етуге  құқылы.

3. Осы баптың 2-тармағында көзделген мән-жайлар  болған кезде, өзiнiң кәсiпкерлiк  қызметiн жүзеге асыруына байланысты  шартқа қосылған тараптың шартты  бұзу туралы қойған талабы, егер  қосылған тарап шарттың қандай  жағдайларда жасалғанын бiлсе  немесе бiлуге тиiс болса, қанағаттандырылуға  жатпайды.

Алдаыала жасалатын шарт. 390-бап. Алдын ала жасалатын шарт

1. Алдын ала  жасалатын шарт бойынша тараптар  алдын ала жасалатын шартта  көзделген жағдайларда мүлiк беру, жұмыс орындау немесе қызмет  көрсету туралы болашақта шарт (негiзгi шарт) жасасуға мiндеттенедi.

2. Алдын ала  жасалатын шарт негiзгi шарт үшiн  заңдарда белгiленген нысанда, ал  егер негiзгi шарт нысаны белгiленбесе, жазбаша түрде жасалады. Алдын  ала жасалатын шарт нысаны  туралы ережелердiң сақталмауы  оның жарамсыз болып қалуына  әкелiп соқтырады.

3. Алдын ала  жасалатын шартта негiзгi шарттың  мәнiн, сондай-ақ басқа да елеулi жағдайларын белгiлеуге мүмкiндiк  беретiн ережелер болуға тиiс.

4. Алдын ала  жасалатын шартта тараптар негiзгi шартты жасасуға мiндеттенетiн  мерзiм көрсетiледi.

Егер алдын ала жасалатын шартта мұндай мерзiм белгiленбесе, олар көздеген шарт алдын ала жасалған кезден бастап бiр жыл iшiнде жасалуға тиiс.

5. Алдын ала  шарт жасасқан тарап өзi көздеген  шартты жасасудан жалтарған реттерде, егер заңдарда немесе шартта  өзгеше көзделмесе, осы арқылы  келтiрiлген залалды екiншi тарапқа  өтеуге мiндеттi.

6. Алдын ала  жасалатын шартта көзделген мiндеттемелер, егер тараптар негiзгi шартты жасасуға  тиiс мерзiм бiткенге дейiн ол  жасалмаса не тараптардың бiрi екiншi тарапқа бұл шартты жасасуға  ұсыныс жiбермесе, тоқтатылады.

7. Егер ниеттер  туралы хаттамада (ниеттер туралы  шартта) тараптардың оған алдын  ала жасалатын шарт күшiн беру  ниеттерi тiкелей көзделмесе, ол азаматтық-құқықтық  шарт болып табылмайды және  оның орындалмауы заңдық зардаптарға  әкелiп соқтырмайды.

 

 Шарттың  негізгі мән жайлары, оферта, акцепт. 394-бап. Шарттың нысаны

1. Егер тараптар  белгiлi бiр нысанда шарт жасасуға  уағдаласса, заң бойынша шарттардың  осы түрi үшiн бұл нысан талап  етiлмесе де, шарт оған уағдаласқан  нысан берiлген кезден бастап  жасалды деп есептеледi.

2. Егер шарт  жасасу жөнiндегi жазбаша ұсыныс  осы Кодекстiң 396-бабының 3-тармағында көзделген тәртiп бойынша қабылданса, шарттың жазбаша нысаны сақталған деп есептеледi.

 396-бап. Акцепт

1. Оферта  жолданған жақтың оны қабылдағаны  туралы жауабы акцепт деп танылады.

Акцепт толық әрi бұлтарыссыз болуға тиiс.

2. Егер заң  құжатынан, iскерлiк қызмет өрiсiндегi әдеттегi құқықтардан немесе тараптардың  бұрынғы iскерлiк қатынастарынан  өзгеше туындамаса, жауап қайтармау  акцепт болып табылмайды.

3. Офертаны  алған жақтың оның акцептi үшiн  белгiленген мерзiмде онда көрсетiлген  шарт ережелерiн орындау жөнiнде  жасаған әрекеттерi (тауарлар тиеп  жөнелту, қызмет көрсету, жұмыс орындау, тиiстi соманы төлеу және т.б.), егер заңдарда өзгеше көзделмесе  немесе офертада көрсетiлмесе, акцепт  деп есептеледi.

4. Егер акцептi қайтарып алу туралы хабар  оферта жiберген жаққа акцептiң  өзiнен бұрын немесе онымен  қатар келсе, акцепт алынбаған  болып есептеледi.

 395-бап. Оферта

1. Шарт жасасу  туралы бiр немесе бiрнеше нақты  жақтарға жасалған ұсыныс, егер  ол жеткiлiктi дәрежеде айқын болып, ұсыныс жасаған жақтың ол қабылданған  жағдайда (акцепт) өзiн сонымен байланысты  деп есептеу жөнiндегi ниетiн көрсетсе, оферта деп танылады. Егер ұсыныста  шарттың елеулi ережелерi немесе  оларды анықтау тәртiбi көрсетiлсе, ол жеткiлiктi дәрежеде айқын деп  табылады.

2. Оферта  оны жiберген жақ ол алушының  қолына тигеннен бастап байланысты  етiп қояды.

Егер офертаны қайтарып алу туралы хабар офертаның өзiнен бұрын немесе онымен қатар келсе, оферта алынбаған болып есептеледi.

3. Егер офертаның  өзiнде өзгеше айтылмаса не  ұсыныстың мәнiнен немесе ол  жасалған жағдайдан туындамаса, алушының қолына тиген офертаны  оның акцептi үшiн белгiленген  мерзiм iшiнде қайтарып алуға болмайды.

4. Жарнама  және беймәлiм адамдар тобына  жiберiлген өзге де ұсыныстар, егер ұсыныста тiкелей өзгеше  көрсетiлмесе, оферта жасасуға шақыру  ретiнде қаралады.

5. Ұсыныс  жасаушы жақтың кез келген  хабарлаушысымен ұсыныста көрсетiлген  жағдайларда шарт жасасу еркi көрiнетiн, шарттың барлық елеулi ережелерi бар ұсыныс оферта (жария  оферта) деп танылады.

Шарт жасасу. 397-бап. Шарт жасасу тәртiбi

1. Офертада  акцептiге арналған мерзiм көрсетiлген  жағдайда, егер оферта жiберген  жақ акцептi онда көрсетiлген мерзiм iшiнде алса, шарт жасалған болып  есептеледi.

2. Жазбаша  офертада акцептiге арналған мерзiм  көрсетiлмеген жағдайда, егер оферта  жiберген жақ акцептi заңдарда  белгiленген мерзiм бiткенге дейiн, ал егер ондай мерзiм белгiленбесе, оны жеткiлiктi дәрежеде қажеттi уақыт iшiнде алса, шарт жасалған болып  есептеледi.

Оферта акцептiге арналған мерзiм көрсетiлмей ауызша жасалған жағдайда, егер екiншi тарап оның акцептi туралы дереу мәлiмдесе, шарт жасалған болып есептеледi.

3. Егер оферта  жiберген тарап екiншi тарапқа  акцептi кеш алғаны туралы дереу  хабарламаса, акцепт туралы мерзiмiнде  жiберiлген хабар кешiктiрiлiп алынған  жағдайда, акцепт кешiктiрiлген болып  есептелмейдi.

Егер оферта жiберген тарап екiншi тарапқа оның кешiктiрiлiп алынған акцептi қабылданғаны туралы дереу хабарласа, шарт жасалған болып есептеледi.

4. Офертада  ұсынылғаннан өзге жағдайларда  шарт жасасуға келiскендiк туралы  жауап акцепт болып табылмайды.

Мұндай жауап офертадан бас тарту және сонымен бiрге жаңа оферта деп танылады.

Шарт жасаужы міндетті болу жағдайы. 399-бап. Шартты мiндеттi түрде жасасу

1. Осы Кодекске  немесе өзге заң құжаттарына  сәйкес шарт жасасу тараптардың  бiрi үшiн мiндеттi болған реттерде, бұл тарап екiншi тарапқа акцепт  туралы, не акцепттен бас тартатыны  туралы немесе офертаға (шарт  жобасына) өзгеше жағдайларға акцепт  жасалатыны туралы (шарт жобасына  келiспеушiлiк хаттамасы), егер заңдарда  өзге мерзiм белгiленбесе, не тараптар  келiспеген болса, офертаны алған  күннен бастап отыз күннiң iшiнде  хабар жiберуi тиiс.

2. Офертаны  жiберген және шартты жасасуға  мiндеттi тараптан оған өзге жағдайлармен  акцепт жасау туралы хабар (шарт  жобасына келiспеушiлiк хаттамасын) алған тарап шарт жасасу кезiнде  пайда болған келiспеушiлiктi осындай  хабар алған күннен бастап  отыз күн iшiнде, не акцептiне арналған  мерзiм өткен соң, егер заңдарда  шарттардың жекелеген түрлерi туралы  өзге мерзiм белгiленбесе, соттың  қарауына беруге құқылы.

3. Егер шарт  жасасуға мiндеттi тарап жiберген  шарт жобасына отыз күн мерзiмде  шарт жобасына келiспеушiлiк хаттамасы  алынса, бұл тарап екiншi тарапқа  шартты сол редакциясында қабылдайтыны  туралы, не келiспеушiлiк хаттамасын  қабылдамайтыны туралы келiспеушiлiк  хаттамасын алған күннен бастап  отыз күн iшiнде хабарлауға мiндеттi.

Келiспеушiлiк хаттамасын қабылдамаған не оны көрсетiлген мерзiмде қарау нәтижелерi туралы хабарды алмаған жағдайда келiспеушiлiк хаттамасын жiберген тарап, егер заңдарда шарттардың жекелеген түрлерi туралы өзгеше белгiленбесе, шарт жасасу кезiнде пайда болған келiспеушiлiктердi соттың қарауына беруге құқылы.

4. Егер осы  Кодекске немесе өзге де заң  құжаттарына сәйкес шарт жасасуға  мiндеттi тарап оны жасасудан жалтарса, екiншi тарап шарт жасасуға мәжбүр  ету туралы талап қойып сотқа  жүгiнуге құқылы.

Шарт жасасудан негiзсiз жалтаратын тарап екiншi тарапқа шарт жасасудан бас тарту туғызған залалдың орнын толтыруға тиiс.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Азаматтық құқық (Ерекше бөлім)

 

1)Мүлікті меншікке беру жөнінднгі шарттардың жалпы сипаттамасы. 540-бап. Мүлiк жалдау шарты

1. Мүлiк жалдау (аренда) шарты бойынша жалға берушi жалға алушыға мүлiктi ақы төлеп  уақытша иеленуге және пайдалануға  беруге мiндеттенедi.

2. Жалға алушы  жалға алған мүлiкке осы Кодексте  белгiленген жағдайлар мен тәртiп  бойынша иелiк етуге құқылы.

3. Лизинг, прокат шарттары да, сондай-ақ  мүлiктi ақы төлеп уақытша иелену  мен пайдалануға беруге байланысты  шарттардың өзге түрлерi де мүлiк  жалдау шарттарына жатады.

541-бап. Мүлiк жалдау объектiлерi

1. Мүлiк жалдауға  кәсiпорындар мен басқа да мүлiктiк  кешендер, жер учаскелерi, үйлер, ғимараттар, жабдықтар, көлiк құралдары және  оларды пайдалану процесiнде өздерiнiң  табиғи қасиеттерiн жоймайтын  басқа да заттар (тұтынылмайтын  заттар) берiлуi мүмкiн.

2. Егер заң  актiлерiнде өзгеше көзделмесе, жер  пайдалану құқығы, жер қойнауын  пайдалану құқығы және басқа  да заттық құқықтар мүлiк жалдау  объектiсi болуы мүмкiн.

3. Заң актiлерiнде  мүлiктi жалдауға тапсыруға жол  берiлмейтiн немесе шектеу жасалатын  мүлiк түрлерi белгiленуi мүмкiн.

4. Заң  актiлерiнде тұрғын үй-жайларды, жер  учаскелерiн, жер қойнауы учаскелерiн  және басқа да оқшауланған  табиғи объектiлердi, соның iшiнде  концессиялық келiсiмдер негiзiнде, сондай-ақ өзге де жағдайларда  мүлiктiк жалдауға беру ерекшелiктерi белгiленуi мүмкiн.

542-бап. Мүлiк жалдау шартының талаптары

Мүлiк жалдау шартында жалға алушыға мүлiктi жалдау объектiсi ретiнде берiлуге тиесiлi мүлiктi анықтауға мүмкiндiк беретiн деректер көрсетiлуге тиiс.

Шартта мұндай деректер болмаған кезде мүлiктi жалдауға берiлуге тиесiлi объект туралы талап тараптармен келiсiлмеген деп, ал тиiстi шарт жасалмаған деп есептеледi.

543-бап. Жалға берушi

Мүлiктi жалға беру құқығы оның меншiк иесiне тиесiлi.

Заң актiлерiнде уәкiлдiк берiлген немесе меншiк иесi мүлкiн жалға берудi тапсырған тұлғалар да жалға берушiлер бола алады.

544-бап. Мүлiк жалдау шартының нысаны

1. Бiр жылдан  астам мерзiмге жасалған, ал егер  тараптардың бiреуi заңды тұлға  болса, мерзiмiне қарамай-ақ, мүлiк  жалдау шарты жазбаша түрде  жасалуға тиiс.

2. Қозғалмайтын  мүлiктi мүлiктiк жалдау шарты, егер  заңда өзгеше белгiленбесе, мемлекеттiк  тiркеуге жатады.

3. Азаматтар  арасындағы бiр жылға дейiнгi мерзiмге  мүлiк жалдау шарты ауызша түрде  жасалуы мүмкiн.

4. Мүлiкке меншiк құқығының кейiннен  жалға алушыға ауысуын көздейтiн  мүлiк жалдау шарты сондай мүлiктi сатып алу-сату шарты үшiн көзделген  нысанда жасалады.

545-бап. Мүлiк жалдау шартының мерзiмi

1. Мүлiк жалдау  шарты шартта белгiленген мерзiмге  жасалады.

2. Егер мүлiк  жалдау шарты мерзiмi көрсетiлмей  жасалса, ол белгiсiз мерзiмге жасалған  деп есептеледi.

Қозғалмайтын мүлiктi жалдаған жағдайда, егер заң актiлерiнде немесе шартта өзгеше көзделмесе, әрбiр тарап екiншi тарапқа үш ай бұрын ескертiп, мұндай шарттан кез келген уақытта және өзге мүлiктi жалдаған жағдайда, бiр ай iшiнде бас тартуға құқылы.

3. Заң актiлерiнде  мүлiк жалдаудың жекелеген түрлерi үшiн, сондай-ақ мүлiктiң жекелеген  түрлерiн жалдау үшiн шарттың  барынша ұзақ (шектi) мерзiмi белгiленуi мүмкiн. Мұндай жағдайларда, егер  шартта жалдау мерзiмi белгiленбесе  және заң актiлерiнде белгiленген  шектi мерзiм бiткенге дейiн тараптардың  ешқайсысы шарттан бас тартпаса, шарт шектi мерзiмiнiң бiтуiне қарай  тоқтатылады.

Бұл жағдайда заң актiлерiнде белгiленген шектi мерзiмнен асатын мүлiк жалдау шарты барынша ұзақ (шектi) мерзiмге тең етiп жасалған деп есептеледi.

Сатып алу сату шартының түсінігі, мазмұны, сипаттамасы. 406-бап. Сатып алу-сату шарты

1. Сатып  алу-сату шарты бойынша бiр  тарап (сатушы) мүлiктi (тауарды) екiншi тараптың (сатып алушының) меншiгiне, шаруашылық  жүргiзуiне немесе жедел басқаруына  беруге мiндеттенедi, ал сатып  алушы бұл мүлiктi (тауарды) қабылдауға  және ол үшiн белгiлi бiр ақша  сомасын (бағасын) төлеуге мiндеттенедi.

2. Бағалы  қағаздар мен валюталық құндылықтарды  сатып алу-сатуға, егер заң актiлерiнде  оларды сатып алу-сатудың арнаулы  ережелерi белгiленбесе, осы параграфта  көзделген ережелер қолданылады.