Лекции по "Финансовому менеджменту"

Операциялық тетіктің әсер ету күші = -------------------------------------------------------  =

                   Q(баға – айнымалышығын)– тұрақты  шығын

түсім – айнымалы шығын

= ------------------------------------------------------------------------------------------ =

түсім – айнымалы шығын  – тұрақты шығын

    жиынтық маржа

= -------------------------------

пайда

 

Операциялық тетіктің әсер ету күші орташа салалық еңбек  сыйымдылығының деңгейіне тәуелді: негізгі құралдың құны неғұрлым жоғары болса, соғұрлым тұрақты шығын көп  болады. Тұрақты шығын неғұрлым көп  болса, соғұрлым операциялық тетіктің әсер ету күші күштірек болады.

Түсім өскен кезде рентабелділік  табалдырығынан өтіп кетеді, операциялық  тетіктің әсер ету күші азаяды: түсімнің әрбір пайыздық өсімі пайданың өте  аз пайыздық өсуін береді. Рентабелділік  табалдырығына сәл төмендесе  онда операциялық тетіктің әсер ету  күші ең жоғарғы сән ие болады, содан  соң қайдадан азаяды. Бұл тиімдлігі  мынада:

• КПН бойынша пайыздық төлемді жоспарлағанда әсіресе аванстық;
• Кәсіпорынның коммерциялық саясатын құруға.

Операциялық тетіктің әсер ету күші кәсіпкерлік тәуекелділік деңгейін көрсетеді: Операциялық тетіктің әсер ету күші неғұрлым күшті болса  соғұрлым кәсіпкерлік тәуекеділік  жоғары болады.

Рентабельділік  табалдырығы  – кәсіпорын табыс таппайтын және шығын көрмейтін сату көлемін айтамыз. Жиынтық маржа тұрақты шығынды толық өтейді, бірақ пайданөлге тең болады.

   Тауардың тауалдырықтағы  рентаб

табалдырықтағы тауар  саны = ---------------------------------------------

сату бағасы

                  тұрақты шығын

немесе  = -------------------------------------------------

               тауар бірлігінің бағас- тауар  бірлігінің айнымалы шығыны

 

Рентабельділік табалдырығынан өткеннен кейінгі пайданың үлесі =   табалдырықтан өткеннен кейінгі  сталыған тауардың саны*жиынтық маржа/сатылған тауардың саны

 

Қаржылық қауіпсіздікаймағы = түсім – рентабелділік табалдырығы

 

Залалсыздық нүктесі                  Тұрақты шығын

=  --------------------------------------------

                                                       Жиынтық маржа (пайыздық сипаттағы)

 

 

 

 

Тақырып 6. Қаржы тұтқасының тиімділігі. Қарыз қаражаттарын тарту саясаты

Қаржыландырудың тетік тиімділігінің мәні және бағалау

 

Дәріс сұрақтары:

1.Қаржы тұтқасы

2. Қарыз қаражаттарын тарту саясаты

3. Қаржыландырудың тетік тиімділігінің мәні.

  Қаржыландырудың тетік тиімділігі-кәсіпорынның  қаржылық тәуекелін білдіреді.Қаржыландырудың  тетік тиімділігі несиелік ресурстардың  төлемділігіне қарамастан қаржыландыру  қайнар көзі ретінде пайдалану  арқылы меншіктік капиталды тиімдіпайдаланғанын  білдіретін көрсеткіш.Қаржылық тетік  тиімділігі жоғарлаған сайын  кәсіпорынның қаржылық тәуекелі  жоғарлайды.Қаржылық тетік тиімділігін  қаржылық левередж деп атайды.Кәсіпорынның  тиімділігін рентабелдік көрсеткішін  белгілейді.

 

Жалпы рентаб (Жр)=Экон.рент.(Эр)=БТz/Активтер x 100%

 

     БТ-баланстық табыс немесеТТ(таза табыс)

                                       БТz

                            МКР= —

                                       МК;

МКР-меншіктік капитал  рентабелдігі;МК-меншік капиталы.

                                    (1-СС)x(ЭР-ОЕПС)ʎҚК

                          ҚТТ=–――――――――――

                                              МК

Мұндағы; ЭР-экономикалық рентабельдік;

ҚТТ-қаржылық тетік тиімділігі;

СС-салық ставкасы(корпоративтік  салық ставкасы);

ОЕПС-орта есептік проценттік ставка;

ҚК-қарыздық капитал.

                                    НШ

                      ОЕПС=——

                                    ҚК

Мұндағы; ОЕСП-жалпы кәсіпорынның несие бойынша шығындарын көрсететін көрсеткіш.

   НШ-несиелік шығындар(несиені рәсімдеу бойынша,%-р бойынша шығындар )

          Несиелік ресурстарды тарту бойынша  саясатты әзірлеген кезде кәсіпорындар  қаржылық тетік  тиімділігін  есептей отырып,ең басты диференциалға  назар аудару керек.Егер дифференцияда оң мөлшер болса және өсуге тенденциясы болса ткәсіпорынның несие қабілеттілігі жоғарлайды,яғни несие арқылы қызметін қаржыландыруға мүмкіншілігі бар.

    Қаржылық левередж.

                                               ТТ

                                    ҚЯ=—―—―

                                              Бос*Т

 

                                    БТ=ТТ-МШ

 

 

 

МШ-за табыстан алынған міндетті шығындар.

 

                              БТ-СШ

                            —―—―

                            БТ-СШ-Ш

 

Таза табыстан төленетін  міндетті шығындарға ерекшелігі бар  акциялар бойынша девидорлар,өнімнің  өзіндік құнына жатпайтын%-р,бюджетке төленетін айыппұлдар жатады.Міндетті шығындардың және басқа шығындардың  көлемі өскен сайын кәсіпорынның таза табысы төмендегенде оның бас  табысы тіпті көп төмендейді.Қаржылық тәуекел осы табыстардың өзгеруінің айырмашылығында болады.

Кәсіпорынның қызметіне  келесідей факторлар әсер етеді:

1. Өндірістік ресурстар,яғни  ғимарат,машиналар,жабдықтар,тауарлы-материалдық  қорлар

2. Табиғи ресурстар-жер,су;еңбек ресурстар-жұмысшылар.

Кәсіпорынның жалпы қаржылық-өндірістік қызметін атқару үшін қаржыландыру қайнар көздерін тарту мен байланысты шығындар жүзеге асырылды.

 

 

 

Тақырып 7. Капитал құрылымының теориясы. Моделяни-Миллер үлгісі; ымыра үлгісі

 

Дәріс сұрақтары:

1. Кәсіпорынның капитал  құрылымы және оны  басқару

2. Негізгі капиталдарды  бағалау әдістері

 

1.  Кәсіпорынның  капитал құрылымы және оны   басқару

Қаржы ресурстары – экономикалық теорияда да практикада да кеңінен  қолданылады. Оған банктегі ақша қаражаттарының шамасынан болжап кәсіпорын қаржының ғалама көрсеткіштеріне дейінгі  әртүрлі мәне бар терминдер кіреді. Экономикалық ғылыми практика жүзінде  қаржы ресурстары термині қолданылады, әртүрлі түсіндірмелер кіреді.

Қаржы Республиканың  мемлекеттік  корпорацияларының шығындарын өтеу және олардың қарамағында әртүрлі  ақша қаражаттары ретінде түсініктеме  беріледі.

Қазақстан республикасында  мынадай анықтама беріледі: Бұл ақша – несие және бюджеттік халық  шаруашылығын қамтамасыз ету және дамыту үшін үздіксіз пайдаланылатын әлеуметтік – мәдени шараларға басқару мен  қорғанысқа жұмсалатын қаражат ретінде  жүретін экономика жүйесінің  құрамдас бөлігі.

Өзіңіз ақша табыстарымен шеттен  түсетін түсімдерін ақша ресурстары деп қарауға болады. Олар шаруашылық жүргізуші субъектінің  қарамағында болу, оның қаржы міндеттемелерінің  орындалуы үшін арнайы жасалады да ағымдағы шығындарына және өндірісті  кеңейтуге байланысты кететін шығын  үшін жұмсалады. 

Кәсіпорын капиталы – ол пайда түсіретін кәсіпорын мүлігінің  қаржылары. Капитал кәсіпорынның құру және дамыту басты экономикалық  база  болып табылады. Себебі, ол материалдық және материалдық емес формаларда инвестициялық активтерінің жалпы ақша құнын қалыптастырады.

Капитал өз функциялану процесінде  жекеменшік, кәсіпорын персоналы  сонымен қатар мемлекеттің қызығушылықтарын қамтамасыз етеді. Дәл осы капиталдың кәсіпорын қаржылық басқаруының  негізгі объектісі ретінде анықтайды, ал оның тиімді пайдалануы қаржылық менеджменттің  ең негізгі мақсаттарының бірі екенін дәлелдейді.

Жалпы кәсіпорын капиталы ұғымында оның көптеген әртүрлі түрлері  түсіндіріледі, сондықтан олардың  белгілеріне қарай түрлерін қарастырайық. Иелігіне қарай: жекеменшік және қарыздық капитал. Жекеменшік капитал жалпы  фирманың қаражаттарының құнын білдіреді, себебі ол жекеменшік құқығына ие болады. Оның  құрамында жарғылық, қосымша, резервтік капитал, бөлінбеген пайда  және басқа да резервтерн есептеледі.

Жарғылық капитал мемлекет,  басқа меншік иесі  немесе құрылтайшы берген кәсіпорын (ұйым) мүлкінің (капиталының) мөлшерін сипаттап көрсетеді және алғашқыда, шаруашылық жүргізуші субъектілерді  құрғанда өндірістік капиталды, материалдық  емес активтерді, айналым құралдарын сатып алудың көзі  болып табылады. Оның қаражаттары есебінен кәсіпкерлік  қызметті жүзеге асыруға қажетті  жағдайлар жасалады. Мемлекеттік  кәсіпорындардағы жарғылық капитал  өндірістік капиталдарды (айналым және негізгі капиталдарды) - өндіріс  процесінің  натуралдық заттай элементтерін құруға арналған меншікті қаражаттардың  негізгі көзі.

Жарғылық капиталдың  мөлшері шаруашылық қызмет процесінде өзгеріп отырады: негізгі  капиталға  жұмсалатын инвестициялар (күрделі  жұмсалым), таза табыс есебінен болатын  айналым капиталдың өсімі, тауарлы  – материалдық құндылықтарды  бағалауға дейінгі және капиталдың басқа  толықтыру нәтижесінде  көбейді.Негізгі құралдарды шығару немесе беру, оның тоғызын есептеу,зияндарды  шығару, туралы материалдық игіліктердің бағасын түсіру есебінен кемиді.

Қосымша капитал мыналарды  қамтиды:

• бағалауға дейінгі негізгі қаражаттардың сомасын;
• фирмаға қайтарусыз берілген құндылықтар;
• орналасқан акциялардың номинал құнына қосымша алынған сома (акционерлік қоғамның эмиссиялық кірісі).

Қосымша капитал кәсіпорынға  жыл ішінде жоғарыда көрсетілген  каналдар арқылы түсетін ақша қаражаттарын басқарады. Бұнда негізгі канал  – негізгі қорларды жоғары бағалау  болып табылады.

Резервтік капитал жарғыда  бекітілген мөлшермен табысты бөлуден  құралады, ол жарғылық капиталдың 15 % нен  кем болмауы керек. Жыл сайын  резервтік капиталға таза табыстың кем дегенде 5%  түсіп отыруы қажет, жарғыда бекітілген мөлшерге жеткенге дейін . Резервтік капитал мүмкін болатын кәсіпорын шығындарын жабуға, сонымен қатар кәсіпорынмен эмитенттелген  облигацияларды жабу үшін, және өз акцияларын сатып алу үшін құрылады.

Қарыздық капитал қайтару  негізінде  фирманың қызметін, дамуын қаржыландыруға алынған ақша қаражаттарынан және басқа да мүліктік құндылықтардан тұрады. Фирмада қолданылатын қарыздық капиталдың барлық түрлері белгілі  мерзімде қайтарылатын қаржылық борыш  болып табылады.

Инвестицияландыру  объектісіне  қарай кәсіпорын капиталды, негізгі  және айналам капиталы болып бөлінеді.

Негізгі капитал – кәсіпорын  қызметінде бір жылдан аса пайдаланып өз құнын дайын өнімге бөлшектеп  аударатын қаржылық құны болып табылады.

Байланыс капиталы пассивтері  активтердің құрылуы үшін қызмет  етеді. Корпорация активтері – бұл  мүлікті құқықтар жиынтығы, яғни мүлікке  ие болу, басқару, пайдалану құқығы бар екенін білдіреді.

Активтер 2 түрлі болады:

1. Айналымнан тыс активтер;

2. айналым активтер.

Айналым активтері – бұл  бір өндірістік цикілінде немесе ібр жылда ақша қаражатының активтері.

  Айналым тыс  активтер – мобильдік активтер бөлігі. Айналымнан тыс активтер шаруашылық айналымнан шығып қалған кәсіпорын ақшалай қаражаты болып табылады.

Айналымнан тыс активтер немесе негізгі капитал өндірістің материалдық  базасын  техникалық деңгейін сипаттап, оларды ұлттық байлығының маңызды бөлігі ретінде көрсетеді.

Негізгі қаражаттар – негізгі  қорларға салынған ақшала қаражаттары  болып есептеледі. мақсатына, міндетіне, рөлі мен атқаратын қызметіне  байланысты негізгі қорлар белгілі  топтарға топталады. Негізгі өндірістік  қорларды типтік тоқталуына бірнеше  топтар, құрылыстар, ғимараттар, лабораториялық есептеу техникалары, машиналар  мен автоматты құрал – жабдықтар, көлік құралдары, кәсіпорын меншігінде болатын жер учаскелері.

Негізгі қорлар – шаруашылық процесінде бірнеше рет қолданылатын бірақ өзінің формасын өзгертпейтін еңбек құралдары, олардың құны, аммортизациялық  аударымдар түріндегі өндірілген өнім бірлігіне (атқаратын қызметтер  немесе көрсетілген қызмет немесе кәсіпорын  мұқтажын өтеуіне қажет материалдық  құндылықтар жатады. Олардың құны 12 айлық көрсеткіш немесе олардың  әрбір бірлігі сатып алынған  күннен бастап 50 айлық есептеу көрсеткіштерінен асып тұруы керек.