Банк қызметінің аудиті, оны жетілдіру жолдары

  Жоспарлау шараларын сатылар бойынша көрсетуге болады;

Алдын – ала жоспарлау

Клиент туралы жалпы  мәліметтер жинау 

Аудиторлық тәуекелділіг мен маңыздылығын бағалау 

Ішкі бақылау жұмысын  бағалау 

Аудиттің жалпы жоспары  мен бағдарламасын құру

Алдын ала жоспарлау. Алдын ала жоспарлау сатысы келесі аудиторлық қызмет жағдайларынан тұрады:

- клиентті таңдау  және аудит атқарғаны туралы  шешім қабылдау;

- аудит жүргізу үшін  персонал таңдау;

- жқмыс талаптарымен  келісу;

- аудит жүргізуге  клиенпен келісім- шарт жасау. 

 Клиентті таңдау  аудит атқарғаны туралы шешім  қабылдау. Аудиторлық ұйым қажет деп таныған клиенттермен ынтымақтасу міндетті емес, қызмет көрсетуді жалғастыру, егер өзара қатынасты қажет етпесе. Ұйым саясаты жаңа клиенттерді таңдауға байланысты мынандай элементтерді қамтиды:

- болжалды клиенттің  репутациясын бағалау, оның қаржылық жағдайының мықтылығын және бұрынғы аудиторлық ұйыммен қарым-қатынасы;

- мүмкін болатын клиентке  деген аудиторлық ұйымның тәуелсіз  бағасы.

  Клиенттер мен қарым-қатынасын жалғастыру туралы сұрақтары кезеңімен құрастырылады (мысалы, жыл сайын) немес пайда болған ерекше жағдайларда. Тексеру басталу туралы шешім қабылдағаннан кейін оны жүргізу мақсаты мен ауқымы анықталады. Көпшілік аудиторлық фирмалар өзінің тексеріс жоспарының ішкі құрастырады, клиенттің өзгешелік саласына бейімділігі. Аудиторлық ұйымның ішкі фирмалық стандарты негізінде клиентпен танысуы жоспарлау бланкінде көрсетілу керек. Төменде көрсетілген бөлімшелерден тұрады.

1. Экономикалық және  оның басқаруы туралы жалпы  мәліметтер. Аудиттің 310 халықаралық  стандартында «бизнес біліктілігі» сәйкесінше, «қаржылық есептілікке аудит жүргізгенде аудитор клиенттің бизнесі жайлы білуі немесе біліп алуы көлемді, жағдайды, операциялар мен қабылдаған практиканы түсіну және айқынмдау қажеттілікті болуы керек, бұлар аудиторлар бойынша, қаржылық есептілік, тексеріс және аудиторлық есепке маңызды әсер етуі мүмкін» Аудиторлық біліктілік деңгейі, қызмет көрсетуіне байланысты сала, субъект қызметінің жүзеге асыру шеңберінде және экономика туралы жалпы білімі кіреді. Талап ететін білім деңгейі әрқашан субъект басшылығынан төмен болады. Клиент бизнесі туралы білімді игеру үздіксіз және кумулятивті мәліметтерді бағалау және жинау шарасы, соынмен қатар осы білімнің аудиторлық дәлелдемелерге өатысты болуы керек. Мысалы, мәліметтер жоспарлану кезінде пайда болуына қарамастан, ол әдетте соңғы кезеңдерінде толықтырылады және айқындалады, яғни қалай аудитор клиенттің бизнесі туралы аса толығырақ танысу шамасына байланысты болады. Субъект және сала туралы білім қайнар көзі үшін де болуы мүмкін:

- аудитордың бұрынғы субъект мәліметтері мен сол саладағы жұмыс тәжірибесі;

- жұмыс қызметкерлері  мен сала және субъект туралы  пікірлесу; 

- берілген субъектің  жұмыс істемейтін компитенттін  адамадардан субъект және сала  туралы мәліметтер;

- салаға қатысты жариялымдар (стастистикалық материалдар, кезеңдік баспа статьялары);

- субъектің әкімшілік  және өндірістік жағдайларына  аудитордың қатысуы; 

- Субьектің дайындаған  құжаттары (отырыс протоколдары, жарнама материалдары, өткен жыл  бойынша жылдық және қаржылық есептіліктер, субьектің әкімшілік құрамының ішкі есептері, басқару саясаты бойынша басшылық, лауазымдық инструкциялар, сату және маркетинг жоспарлары).

 Клиент бизенсін  білу аудитордың кәсіби ой  – пікірінің негізі болып табылады. Клиент қызметін түсіну және оны сәйкесінше алынған мәліметтерді пайдалану аудиторға:

- проблемеларды анықтау  және тәуекелділікті бағалауға; 

- тиімділікті жоспарлау  және аудит атқаруға;

- аудиторлық дәлелдемелерді  бағалауға; 

- клиентке қызмет  көрсетуді қамтамасыз етуге көмектеседі;

  Клиенттің әкімшілік және өндірістік жағдайларын қарай оның бизнесі мен операцияларын дұрыс түсінуге көмектеселді, себебі аудитордың қызметкерлер жұмысын бақылауға жіне ір деңгейдегі басқарушылар мен жеке әңгімелесуге мүмкіндігі бар. Аудитте, тәуекел негізінде, клиент бизнесін тану мен жоспарлауға барлық аудиторлық шаралардың жартысына жуығы апарылады. Субьект басқапушылары туралы мәліметтер жинау кезінде келесідей аспектілер қаралады:

- іскерлік абырой  және әкімшілік құрамының жеке  өкілдерінің кәсіби тәжірибелігі;

- жиналыс жүргізу  мерзімдері;

- лауазымды инструкция  және міндеттерді енгізу;

- ішкі аудит жүргізуінің  болуы; 

- кадрлар жинақталуы, кадрлар ағымдылығы;

- қызметкерлер туралы  ереже және коллективті келісім  – шарт ұсыныны және т.б.

2. Қаржылық шаруашылық  қызметінің негізгі көрсеткіштері.  Клиенттің ағымдағы жіне болашақтағы  жағдайын түсіну үшін ағымдағы  және болашақ рентабельділігі,  өтімділігін ( қысқа мерзімді  міндеттемелерді өтеу қабілеті) және капитал жеткіліктілігін(ұзақ мерзімді міндеттемелерді өтеу қабілетттілігі және сәйкесінше қаржы өсуі) зерттеу керек. Алдын – ала жоспарлау бланкінде келесідей сұрақтарды құрастыру қажет:

- табыс құрылымы мен  өсу тенденциясының басқа негізгі  экономикалық көрсеткіштерімен  байланысы қандай?

- қолма – қол ақша  қаражаттарының қозғалыс тенденциясы  қандай?

- қолма – қол ақша  қозғалысы мен табыс арасындағы  айырмашылық нәтижесінің себебі  неде?

- қолма – қол ақша  қозғалысының сенімді болжау  дайындалған ба?

- өтімділікке байланысты  қандай ереже болады?

- ұзақ мерзімді жалдық  міндеттемелері бар ма?

- күмәнді талаптар  бойынша күрделі соммалар бар  ма?

3. Өндірістік шаруашылық  қызметі. 

- негізгі өндірістік  жолдары қандай және қалай  олар тапсырыс берумен байланысты?

- әрбір өнім рентабелділігіне басқарушылық талдау жасай ма?

- қандай негізгі өндірістік  жоспарлар ажасалады? 

- қандай өндіріс күштілігімен  клиент жұмыс істейді (толық., толық емес)?

- қандай шикізаттар мен материалдарды  сатып алады, сонымен қатар  қызмет көрсетуді пайдалану кім негізгі пайдаланушы болып табылады?

- альтернативті жеткізу көздері  бар ма?

- еңбек даулары бар ма ( қаншалыұты  олар өндірістік- шаруашылық қызметке  әсер етеді)?

- өнім сапасына байланысты проблемалар  болады ма?

- дайын өнімге баға қалай белгіленеді?

- өнімнің сапасына деген жоғары  талаптар және жеткізуге байланысты  қатаң шартты келісім – шарттар  бар ма?

 

1.2 Ішкі және  сыртқы бақылау жүйесі 

 

Ішкі бақылау жүйесі – мынау  органдардың жиынтығы және ішкі бақылау  бағыттарының , жүзеге асырудың рет сақтау қамтамасыз етуші және мақсаттардың жетулері , заң шығарумен анықталған Қазақстан ның , жарғымен, жаймен несие ұйымдар ішкі бақылау ұйымы туралы және ішкі нормативті актілермен.

Ішкі бақылау жүйесі келесі негізгі  бағыттар қосады:

Бақылау басқару органдарының жағынан;

Бақылау жұмыс жасаудың ар жағында  басқару жүйелері банкілік тәуекелдермен  және банкілік тәуекелдердің бағалауы;

Бақылау өкілеттіктердің  таратуының ар жағында банкілік операциялардың іске асыруы жанында және басқа келісімдердің;

Бақылау басқарудың ар жағында  ақпараттық селдермен ( алумен және хабар  тапсыруымен ) және ақпараттық қауіпсіздік  қамтамасыз етуімен;

Бағалау мақсаттарында  ішкі бақылау жүйе мониторингісі  оның сәйкестігі дәрежелері банкі қызметі  мақсаттарына , жетіспеушіліктердің табуының, ұсыныстардың өңдеулері және бақылау жүзеге асыруының шешімдердің орындауының үстінде толық жетілдірумен банкі ішкі бақылау жүйелері.

Ішкі бақылау жүзеге асырады:

Органдарды банкі басқарулары (акционерлердің жалпы жиналысы, 
банкі байқағыш кеңес , банкі байқағыш кеңес комитеті тексерумен , алқа атқару орган банкіні - басқару , жеке атқару орган басқару банкіні - президент - төрағасы );

Бақылау комиссия ;

Негізгі бухгалтер ( оның орынбасарлар ) банкінің ;

Бастық (оның орынбасарлар) және негізгі бухгалтер (оның орынбасарлар) бөлімнің;

Құрылысты бөлімшенің (жауапты  қызметкерлер), өкілеттіктермен, банкі  анықталатын ішкі нормативті актілерімен  сәйкестікте ішкі бақылау жүзеге асыратындар .

Банкі ішкі бақылау басқаруы дербес құрылысты бөлімшемен келеді және ішкі бақылау жүзеге асыруы үшін жасалған және көмектесудің органдарға қамтамасыз етуде банкі басқару банкі нәтижелі жұмыс жасаулары .

Функциялар және ішкі бақылау басқару қызмет сферасы :

Тексеру және ішкі бақылау  жүйе нәтижелілік бағалауы ;

Қолдану толықтық тексеруі және нәтижеліліктің банкілік тәуекелдердің бағалау методологиялары және басқару процедураларының банкілік тәуекелдермен (әдістемелердің , бағдарламалардың , ережелердің , реттердің және банкілік операциялардың іске асыру процедураларының және келісімдердің , басқарудың банкілік тәуекелдермен );

Ішкі жүйе жұмыс жасау  сенімділік тексеруі

Бақылаудың автоматтандырылған ақпараттық жүйелердің қолдануының  ар жағында;

Анықтық тексеруі, толықтықтың , объективтліктің және бухгалтерлік есеп дер кезлігінің және есептіліктер және олардың тестілеуі , сонымен қатар сенімділіктің ( анықтық , толықтықты және объективтлік қоса ) және жинау дер кезлігінің және хабар ұсынулары және есептіліктің;

Анықтық тексеруі ; Қолданылатын тәсілдердің тексеруі ( әдістердің ) амандық қамтамасыз етуінің банкі мүліктері ;

Банкі ішкі нормативті актілерінің  сәйкестік тексеруі нормативті заңға  сүйінген актілерге , ұйымдардың саморегулируемых стандарттарына ;

Процестердің тексеруі және ішкі бақылау процедураларының ;

Жүйелердің тексеруі , жасалғандардың заңға сүйінген талаптардың сақтау мақсаттарында , мінез-құлық кәсіпшілік кодекстерінің ;

Басқа функцияның , жаймен алдын ала ескерілгендер " ішкі бақылау ұйымы туралы несиелерді ұйымдарда және банкілік топтарда " және банкі ішкі нормативті актілерімен .

Принциптар және қызмет әдістері ішкі бақылау басқарулары: Қызмет тұрақтылығы; Тәуелділіксіз; Әділ; Кәсіпшілік жете білушілік;

Өз функция бөгетсіз және нәтижелі жүзеге асыруы .

Банкілік тексеру аудиторлық қызмет түрлерінен біреумен ғанамен келеді, физикалық бетпен жүзеге аса алады ( тексерушімен ) іскерлік сараптау барысы жанында және лицензияның , сонымен қатар заңгерлік бетпен ( аудиторлық фирмамен ) лицензия барысы жанында .

Іскерлік сараптау өткізуіне  арналған және орталық аттестациялық аудиторлық жасалған Комиссия банкісінің.

Барлық физикалық беттің , дербес банкілік тексерумен тілеушілер шұғылдану немесе аудиторлық фирма  құрамында іскерлік сараптауды тиісті өту (бағаланған емтихан тапсыру ).

Іскерлік сараптауға белгілерге бір уақытта қанағаттандырған беттерді рұқсат етіледі: Ең жақсы немесе орта арнайы экономикалық немесе заңгерлік білім бар болушылар; Жылдардың көбірек 3- хі тұрақты негізде жұмыстар стаж бар болушы ( қайсы соңғылар бірнеше жылдың – тексерушімен , аудиторлық фирма бастығымен , ғылыми қызметкермен немесе оқытушымен экономикалық профильмен , бухгалтермен , экономистімен , тексерушімен және басқа мамандықтармен банкілік сфераға банкілік іспен ).

Іскерлік сараптау өткізуінің артынан беру датасына 20 мрот мөлшерде төлеу өндіріп алынады . Куәлік мезгілмен береді емтихан нәтижесінің тәуелділікте жылдардың 3- хі . Егер жылдардың 2- хі ішінде куәлік алуы кезеңінен , банкілік тексеруші кім, не ретінде бетті өтіп кеткен іскерлік сараптауды жұмысқа кіріспеді немесе несие ұйым ішкі бақылауы қызметінде , онда цалак куәлік жоюы туралы шешімді қабылдайды . Оның ұзартылуы туралы арыз мезгіл өтуі бойынша куәлік әрекеттері құқықта тексеруші цалакта беру .

бағаланған емтихандардың  қайта беруін еркінде тағайындау келесілерді оқиғаларда: Тексерушіге негізді арыздардың барысының территориялық мекемелерінің жағынан, салық органдардың, тапсырыс берушілердің, сонымен қатар басқа тексерушілердің және аудиторлық фирмалардың;

Заң шығаруда маңызды  өзгертулердің барысы. Куәлікті ұзарти алады жылдардың 3- хі , үшін не іскерлік сараптау өткізуіне арналған алғашқы төлеудің 50% мөлшерде төлеу өндіріп алынады .

Физикалық беттің , өтіп кеткендер іскерлік сараптауды аудиторлық фирма құрамында аудиторлық қызметпен  шұғылдана алады , немесе дербес , дара жеке кәсіпкер кім, не ретінде тіркеліп ( пбюл ).

Қазақстан банкі лицензиялары алудан кейін тек қана аудиторлық фирма несие ұйымдардың тексеруін  өткізе алады .

Сұрақ қарауы келесі шарттардың сақтауы жанында лицензия беруі  туралы аудиторлық фирмаға жүзеге асады: Тіркеу датасына кемірек 100 емес жарғылық капиталмен ЖАҚ түрінде фирма ұйымдық - заңға сүйінген түрді тиісті болу ;

Фирма штатында цалакоммен аттестацияланған тексерушілердің  кемірек 2- х емес немесе оқытушылардың  санынан қосымша істеушілерді тиісті болу .

Арыз қарауының артынан  лицензиялау туралы –10 мрот . 3 мрот , лицензия беруінің артынан мөлшерде төлеу өндіріп алынады

Алған фирма аудиторлық қызмет жүзеге асыруына лицензияны аудиторлық фирмалардың мемлекеттік тізіміне енгізіледі және тексерушілердің , алған  лицензияның , банкілердің лицензиялау  департаментімен басқарылады және Қазақстан банкісі аудиторлық қызметінің .