Банк қызметінің аудиті, оны жетілдіру жолдары

Несие ұйым аудиторлық фирманы  немесе аудиторлық тексеру өткізуіне  арналған тексерушіні дербес таңдайды . РФ заң шығаруымен және Қазақстан  банкісі нормативті актілерімен  сәйкестікте келісім-шарт негізінде  аудиторлық тексеру жүзеге асады .

Аудиторлық тексеру өткізуі несие ұйым акционерлерінің жалпы жиналысымен бекітіледі . Сәйкестікте аудиторлық қызмет - Қазақстан стандарттарымен , аудиторлық тексеру келесі негізгі кезеңдер қосады :

Тексеру өткізуіне тапсырыс мүмкін қабыл алу бағалауы ( алдын  ала жоспарлау); Жалпы жоспар өңдеу және тексеру бағдарламалары; Аудиторлық тексеру өткізуі; Дайындау - тексеру нәтижелеріне.

Аудиторлық фирма , тексеру жоспарлауына кіріседі аудиторлық тексеру өткізуі  туралы өтінішпен несие ұйым ұсынысы  алып , қосады өзінді 3 саты :

Алдын ала жоспарлау ;

Тексеру жалпы жоспар дайындауы ;

Бағдарлама құрастырушысы .

Кезеңде аудиторлық фирма тап осы  несие ұйым тексеру өткізу мүмкіншілік , оның негіздеуі тиісті анықтау , сонымен  қатар келісушілік негізгі ұйымдық  сұрақтардың несие ұйым бастығымен , байлаулылардың тексеру өткізуімен . Мына тексерушілердің артынан несие ұйым қызметімен қаражаттық - шаруашылықпен тиісті танысу және хабарды алу туралы сыртқы және ішкілерді факторларда , әсер етушілердің её жай .

Кезеңде жалпы жоспарда аудиторлық фирма мезгілдер тиісті ескеру және аудиторлық тексеру өткізу график , дайындау біріктіру - . Жалпы жоспарда аудиторлық тексеру өткізу тәсілі анықталады

Ішкі бақылау бағалаулар - жүйелері , аудиторлық тәуекелдердің бағалауы алдын ала талдау нәтижелері негізінде . Сұрыптауды қалыптастырады шешім оқиғасында ішінара тексеру тексеруші өткізу . Тестілердің бағдарламасының , бақылау құралдары түрінде аудиторлық бағдарламаны құрастыруға ереді және

Аудиторлық процедуралардың бағдарлама түрінде мәнмен . Бақылау құралдарының тестілердің бағдарламасы – мынау іске асатын әрекеттердің тізімі , арналғандардың хабар жинауына арналған қаржыландыру туралы ішкі бақылау жүйелері және - . Не тестілердің тағайындаулары тийды , онда олар бар болуға айқындауға көмектеседі нақтылы клиент құралдарының жетіспеушіліктері.

 Аудиторлық процедуралардың  бағдарламасы шоттармен бухгалтерлікте - айналымдарға тойтарыс адалдығы  толық тексеру және сальдоны  қосады . Мынау тексеруші әрекеттерінің  тізімі өзімен бағдарлама ұсынады  сондай тексерулер жанында . Нақ бөлімдер тексерушімен тексерілуге бухгалтерлікті - болады қандай анықтауға осында ереді және қандай әрбір бөліммен тексеру бағдарламасы құрастырылады - . Деректі жоспарлау процесі аяғысы бойынша жалпы жоспар және тексеру бағдарламасы тиісті дайындаулы болу және - анықталған ретте .

Жоспарлау процесі аяқтауынан кейін  аудиторлық фирма кіріседі - аудиторлық тексеру өткізуіне .

Аудиторлық тексеру объектілерімен келеді :

Жылдық отчётность несие ұйымның ( теңдік , отчёт пайдалар туралы және зияндарда қосымшалармен және шифрді ашулармен );

Жариялаулар - СМИ .

Аудиторлық тексеру  барысында аудиторлық фирма келесі бағыттар анықтап қарайды :

Жұмыс істейтін заң шығару сақтауы және Қазақстан банкісі  нормативті актілерінің іске асатын операциялармен ;

Күй-жағдай бухгалтерлікті - және - іске асатын операцияларға ;

Міндетті экономикалық нормативтардың орындалуы , банкімен анықталғандардың Қазақстандің ;

Сапа несие ұйым басқару  және ішкі бақылау құрастырушысы ;

Басқару құрылым барабарлығы  түрлерге операциялардың және - орындалатын  несие ұйымымен , ч . т . жайлардың  барысы несие ұйым бөлімшелерінің құрылымы туралы , лауазымды нұсқаудың басқару  органдарының жұмыс ұйымдары ; Бағалау несиенің саясатшылар , несие портфельді , сапа Басқарудың несие тәуекелдермен ; Күй-жағдай ішкіні - және - ; Бақылау ұйымы іске асатын операциялардың тойтарыс анықтығының ар жағында бухгалтерлікте - ; Тексерулердің ұйым және тексерулердің ; Ұйым тексерілуші несие ұйым бөлімдерінің қызметінің ар жағында ( егер сондайлар болса ); Алдындағы аудиторлық тексерулердің кепілдемелердің орындалуы .

Несие ұйым міндетті аудиторлық тексеруіне , бөлімдер бар болушының , олардың георгафиялық жайынан тәуелді емес аудиторлық тексеруге тап осы ұйым кемірек 40% бөлім емес жатады .

Нәтижелермен несие  ұйым қызмет аудиторлық тексерулері  жылдың артынан , тексерушілермен ресми  аудиторлық нәтиже әзірленеді . Аудиторлық нәтиже сәйкестік аудиторлық фирмалары ең анық бухгалтерліктің - несие ұйым туралы бағалауды айтиды барлықтардың заң шығаруға және Қазақстан банкісі нормативті актілеріне аспектілерде - банкі бар бол .

Аудиторлық нәтиже тексеру  нәтижелерімен құрастырылады , құрама бухгалтерліктің - несие ұйымның , қосылғанның отчётность барлық бөлімдердің және бөлімшелердің олардың георгафиялық жайынан тәуелді емес.

Аудиторлық нәтиже дайындауына  қондырады - формализацияланған талап  банкісі , сәйкестікте қайсымен ол түзеледі бөлімдердің 3- хі :

Кіріспе – аудиторлық фирма туралы жалпы мәлімдеулер қосады ( аты, мекенжай , нөмір , датаны және лицензия мезгіл , датаны келісім-шарт қол қоюлары тексеру туралы , бас датасын және аудиторлық тексеру аяғылары , мәлімдеудің тексерушілер туралы ).

Аналитикалық – тексерілуші несие ұйым туралы жалпы мәлімдеулер қосады ( толық және қысқаша аты , мекенжай , дата. Тіркеулер , түрлер және беттердің нөмір , несие ұйым бөлімдерінің тізімі , тексерушілермен тексерілушілердің , сонымен қатар анықталған бар болу аспектілердің баяндауы аудиторлық тексеру өткізуі нәтижесінде ).

Қорытынды – мынау  аудиторлық фирма пікірлері ең анық жылдық - несие ұйым туралы , түрде  мүмкін айтылған :

Дұрыс аудиторлық нәтиженің  – беріледі , қашан бухгалтерлік отчётность несие ұйымның барлық маңыздыларды ең анық аспектілерде келеді және её ең анық жарияланушы негізге дайындалады отчётность , сонымен қатар аудиторлық тексеру жүруінде басқа бұзуларды анықталған емес ;

Дұрыс аудиторлық нәтиже түсіндірмелермен – беріледі , қашан  бухгалтерлік отчётность несие ұйымның барлық бар болуларды ең анық аспектілерде келеді , үшін шығарумен - жағдайлардың аудиторлық нәтижесінде , осымен орайлас қайсылармен өзгертулерді салынған болатын бухгалтерлік учёт ағымдағы жылда немесе басқа маңызды жағдайлардың , анықталғандардың тексеру жүруінде ;

Жағымсыз аудиторлық нәтиже – бұл  жағдайда отчётность несие ұйымның  барлық маңыздыларды ең анық аспектілерде келмейді ;

Қабыл алмау пікір айтылуы туралы банкілік анықтық туралы бухгалтерліктің - – мынау сол уақытта болады , қашан аудиторлық фирма күй-жағдайда емес аудиторлық дәлелдер алу , жеткіліктілер аудиторлық нәтиже дайындауына арналған , егер неё қысым көрсетілген болатын .

Бақылау сыртқы банкілік тексеру жүзеге асыруының ар жағында келесі бейнемен жүзеге асады :

Бастай 1 марта тексерулердің өткізуі туралы хабарды несие ұйым 2 аптасына 1 бір территориялық басқаруына хабарлайды ( несие ұйым аты , бикты көрсетеді , 
аудиторлық фирма аты , фирма лицензия нөмір , тексеру бас дата , келісім-шарт нөмірі тексеру туралы ).

Кешіктірмей 15 маусым жыл ағымдағы территориялық басқаруы тексеру департаментіне пайдалануына береді және мәлімдеу банкілік қызметінің туралы - тексерулерде жылдың артынан қызмет қорытындылай .

Кешіктірмей 1 қыркүйек жыл ағымдағы территориялық басқаруы тексеру  департаментіне және банкілік қызметке пайдалануына береді қызмет туралы тіркелгендердің аудиторлық фирмалардың аймағында , банкілік тексерумен шұғылданғандардың .

Табылу оқиғасында тексеру квалификациясы жоқ өткізулері несие ұйым инспекциялық және басқа тексерулерінің өткізуі жанында территориялық басқаруы несие ұйым табуы орынымен бұзулардың табуы туралы хабарды дайындайды және бағыттайды её территориялық басқаруына орынмен әсер өлшемдерінің қабыл алуына арналған аудиторлық фирма тіркеулері .

Аудиторлық фирма лицензиясы банкімен мүмкін жойылған келесілерді оқиғаларда: Оқиғада - - аудиторлық тексеру өткізулері; Хабар жұртқа жаюының тексерілуші несие ұйым қызметі туралы үшінші бетпен; Тексеру жүзеге асыруы оқиғасында сондай қызметтің , аудиторлық фирма лицензиясымен ескермейді; Беру анық емес хабар аудиторлық фирмасымен её тіркеудің .

Әрбір тексеріс жасаған  кезде сұрақтар шеңбері, алдын –ала жоспарлау бланкінде қарастырылған, клиент қызметінің талаптары мен  мүддлеріне байланысты кеміп немесе артып отырады. Қаржылық есептілікке тексеріс жүргізу үшін аудиторлық ұйым қызметкерлертобын жинақтайды. Аудит жүршізу үшін персонал таңдау аудитті қамтамасыз ету үшін мұқияттылықты талап етеді. Аудиттің техникалық және кәсіби сапаға сәйкестігі бар тұлғалар жүзеге асыра алады. Кең ауқымды міндетті аудиторлық тексеріс жүргізу кезінде оның басқарушысы бірнеше қызметкерлер, сонымен қатар заңдар мен салықтық сұрақтар бойынша кеңес берушілер және басқа да мамандардың қатысуына болады. Аз ауқымды аудитте бір- екі штаттық жұмысшылары жеткілікті.

 Жұмыс талаптарымен келісу. Клиент пен аудитор арасындағы  келісім – шарт 4 статья ҚР  – ның «аудиторлық қызмет туралы»  заңына сәйкес қарастырылады.  Әрбір келісім – шарттың қорытындысы  алдын – ала келіссөзде қаралады. Аудит жүргізу туралы келісім  болғанда екі жақ жұмыс талаптары бойынша жазбаша құжат ұсынуға міндетті. Аудитор клиенттің қойған талаптарымен келіскен жағдайда оның қойғвн талаптары мен қанағатын анықтау қажет, сонымен қатар аудит жүргізуге байланысты ұйымдастырушылық сұрақтарды қарастырылады. Ол үшін клиент аудиторлық ұйымның мекен - жайын ресми түрде аудит жүргізу туралы ұсынысын келісім - хат арқылы жібереді немесе сәйкесінше қызмет көрсету. Бұндай хат ерікті түрде құрылады. Онда аудит жүргізу мерзімі, оны жүргізу қажеттіліг, соынмен қатар шешімін талап ететін сұрақтар, мүмкін болатын гонорар көлемі және т.б. көрсетіледі. Келісім – хат алғаннан кейін аудиторлық ұйым алдын - ала жоспарлау аудитін жүргізеді. Қаржылық есептілікке тексеріс жасауға шақыру себебін бағалаған кезде аудиторларға ең көп мүмкіндік болатын пайдаланушыларды анықтау керек. Егер кәсіпаорын сатылуға дайындалған болса немесе оны қайта құру қаралса,онда олар есептіліктің нақты екенін дәлелдейтін кең көлемдңматериалдар дайындау керек.

Клиент және аудиторлық ұйым аудит  жүргізуге байланысты келісім-шарт талаптарын біркелкі түсінуі қажет.Түсінбестілікті минимумға апару үшін, бұл талаптпарды келісім-шартта анықтап белгілеу керек. Міндетті хаттың құрамында міндеттер аудитті жоспарлау үшін маңызды, себебі ло тестер жүргізу және жалпы аудитті орындау мен басқа да қызмет көрсету мерзімінің шарттарын қвмтиды. Аудиторлық қызмет көрсету туралы келісім-шарт Қ.Р-ң Азаматтық Кодексінің 384 статьясына сәйкес қызмет көрсетуі қайтарымды келісім-шарт категориясына жатады.Келәсәм-шарт қорытындыланғаннан бастап күшке енеді және екі жақ үшін де міндетті болып табылады және белгіленген мерзіміне дейін әрекет етеді. Егер соңғысы көрсетілмесе, онда келісім-шарт сонда берілген уақытқа дейін әрекет етеді деп танылады. Әрекет ету мерзімі тоқтатылады егер:

- келісім- шартта негізделген иіндеттерді атқару мүмкін емес болған жағдайда (Қ.Р. Азаматтық Кодексінің 374 статья бойынша)

- белгіленген тәртіпке байланысты  екі жақтың банкрот деп мойындаған  болса; 

- келісім-шарт жасаған мемлекеттік  мүшесін алып тастаған немесе өзгерткен жағдайда (Қ.Р. Азаматық Кодексінің 404 статья бойынша)

  Аудиторлық тексеріс жүргізу келісім-шартты ресми құжат болып табылады. «Аудитор – клиент» арасындаңы қарым-қатынасты регламентейтін және жай келәсәм-шарттардан айырмашылығы жоқ кәсіпкерлік қызметте пайдаланылады. Басқалар сияқты, бұл келісім-шартта заңды түрде қатаысушы жақтар қызығушылық келісімін көрсетеді және осы жағдайда тапсырыс беруші –клиент, атқарушы – аудиторлар. Дегенмен, кәсіпкерлікте пайдаланылатын маңызды келісім-шарттардың басқа келісім-шарттардан ерекшеленеді. Біріншіден, келісім-шарт жасаған кезде үшінші жақ (қаржылық есептілік мәліметтерін пайдаланушылар ) қызығушылығы есептеледі. Себебі деректер бойынша аудитор сапасыз тексеріс жүргізу нәтижесінде болған залал үшін тек клиент алдында ғана емес ,сонымен қатар пайдаланушылар алдында жауапты болады. Келісім-шартқа қол қою алдында аудиторға қажетті түрде мүмкінділігінше клиенттің тілегін нақты анықтап алу керек және оның талабының дұрыс тұжырымдалуына көмек беру. Аудиторлық тексеріс жүргізуінің сапасы, аудиторлар мен клиент арасындағы қарым-қатынасы көбіне аудит жүргізу келісім-шартының нақты құрылуына байланысты болады. Аудитоплық ұйымның көбіне келісім-шарт жасаудың стандарттық түрін пайдаланады. Бірақ нақты кәсіпорында аудит жүргізу ерекшелігін ескерген жөн, себебі клиент көбіне толық мөлшерде оның мәні мен мазмұнын түсіне бермейді. Аудиторлық тексеріс жүргізу келісім-шарттында клиент тексеріс жүргізуге қажетті құжаттарды ұсыну мерзімін анықтаған жөн, себебі клиент аудитроды шақырып алады, бірақ бухгалтерлік есебі жиі дайын емес, бұл жұмысты өте қиындатады. Келісім-шартта тапсырысшы талабында аудиторлық ұйым алдын-ала төлеу сомасын көрсеткен дұрыс, аудит шаралары кезінде аудиторлық қаржылық тәуелсіздігін қамтамасыз етеді. Клиент жағынан оған деген «қысымның» болуы және аудит үшін сыйақыны төлемей қою мүмкіндігін жояды. Әдетте аудиторлық ұйым талап ететін алдын-ала төлеу сомасы 50-ден – 100 ٪ дейін мөлшерді құрайды. Келісім –шартта тексеріс кезінде аудиторға тапсырысшының көмек көрсету міндеттеме пунктін қарастырған жөн (яғни, түгендеу кезінде жәрдем беретін қызметкерді анықтап беру, мүмкін болған жағдайда аудиторлық командировкаға шығу үшін қамтамасыз ету және т.б.) Қызмет үшін төлеу Қ.Р-ң Азаматық Кодексінің 385 статьяға сәйкес, келісілген баға бойынша тапсырыс беруші көрсетілген қызмет үшін төлеу міндетті. Келісім-шарттың негізгі бөлімдері – бұл: - келісім-шарт заты;  - қызмет көрсету мерзімі;  - құқықтар;  - міндеттемелер;  - жақтар жауапкершілігі;  - төлеу талаптары мен мөлшері;  - басқа да талаптар.