Тақырып Курс пәні мен міндеттері

1 Тақырып Курс пәні мен міндеттері

1 Курстың мақсаты, құрылымы

2 Пәннің мазмұны, әдісі

 

1 Курстың мақсаты, құрылымы

Бұл пән кәсіпорындағы Өндірістік менеджмент мәселесін теориялық және методологиялық тұрғыда оқытуға бағытталған. Өндірістік кәсіпорындар нарықтық экономикалық кезеңде өнеркәсіптің негізгі өндіріс жүйесін құрайды. Әрбір өнеркәсіп кәсіпорынның қарауында өндірісті орындауға қажетті қорлары, қаржы, еңбек және өндіріс ресурстары болады. Өндірістің толықтай өз тұрғысынан жабдықталуда, еңбек өнімін өндіруде, өнім шығаруда өте ұтымды тұрғыда ұйымдастырылуы қажет. Қазіргі шаруашылық жағдайда өндірістік кәсіпорында өнім өндіру ғылыми жұмыстарын жүргізуді, технологиялық жаңалықтарды талап етеді. Бұл мәселелер барлық кәсіпорындарға қажетті, сонымен қатар кәсіпорында Өндірістік менеджмент әртүрлі деңгейдегі өндіріс жүйелері арқылы жүргізіледі. Өндірістік менеджмент, оның өндіруші шаруашылық қызметі өндіріс жүйесін құрайтындарының барлығын қамтиды. Оның құрамды бөліктерінің қатарына қосылатындар:

• еңбек процесінің өтілу жағдайлары мен орындалу тәсілдерінің жетілуі, орындалуы кәсіпорын қызметінің қалыпты жағдайын ұйымдастырады;
• өндіріс факторларының үйлесімді топталып ұйымдастырылуы;
• өндірістің автоматтандырылған және икемді автоматтандырылған үйлесімі, кешенді механизация тек технологиялық операция ғана емес, жұмыстың көмекші тәсілі арқылы да ұйымдастырылады (белгілеу, болжау, бақылау сияқты);
• өнім сапасын техникалық тексеру, кәсіпорында өңделетін өнім сапасын бақылау қоғам еңбегін және бәсеке қабілеттілігін қамтамасыз етуді ұйымдастырады.

Өндіріс ұйымдастырылуы және оларды тиімді жүргізу, ғылыми техникалық жылжуын шапшаңдатудың басты факторы болып саналады. Олар кәсіпорынның қаржы, материалды, еңбек қорларын анағұрлым тиімді және толық пайдалануын, өнім сапасының жоғарлауын, өзіндік құнның төмендеуін, өндіріс және еңбек өнімділігінің өсуін қамтамасыз етеді.

Бұл пәннің теориялық негізі болып экономика теориясы, өндіріс экономикасы саналады. Бұл өндірісі дамуының экономикалық заңдарын, кәсіпорынның экономикалық даму жолдарын, техникалық экономикалық көрсеткіштерді құрастыру, экономикалық тиімділікті арттыруды қарастырады. Сонымен қатар Өндірістік менеджмент пәннің мақсаты Өндірістік менеджмент қағидасын, әдістерін, формаларын зерттеп, және оларды басқару болып табылады. Қазіргі заманғы инженер – экономист менеджер жаңа техника технологиясын игере отырып, өндірісті басқару жүйесін құра білу, жаңа технология мен техника өндірісін тез түсініп, пайда мен тиімділікті жоғары қамтамасыз ете білуі керек. Өндірістік менеджмент пәні алдына қойған мақсаты нақты кәсіпорын жағдайында оның өтілуі және өндірісте еңдектің және заттың жиынтығын анықтайтын, өндірісте өнімнің сандық және сапалық тәуелділігінің , алдыңғы қатарлы ғылыми жетістіктерінің тәжірибесі негізінде зерттелуі болып табылады. Өндіріс өнімінің көрсеткіші барысының сандық және сапалық тәуелділігі кәсіпорын және оның бөлңмшелерінің жұмыс жоспарын әзірлеуге негізгі хабар болып табылады. Сондықтан Өндірістік менеджментдың сұрақтары уақыт ішінде жоспарлаумен тәкелей байланыста қаралады.

Өндірістік менеджмент курсын зерттеу тарихы және диалектикалық қдісі бойынша орындалады. Дамудың заңдылықтарына бағынатын тарихи үдерісі ретінде өндірістік шаруашылығы қызметінің барлық құбылысын қарастырады. 

Өндірістік менеджмент сұрақтарына диалетикалық жағынан қарағанда кез – келген инженерлік және ұйымдастырушылық өндіріс тәсілі бүгінгі күні қаншалықты сәтті болса да, техника жетістіктерінің ықпалымен жаңа, міндеттемелер орындалуымен байланыстылығын білдіреді.

Басқаша айтқанда еңбекші ұжымның әлеуметтік даму деңгейінің үзіліссіз жоғарлауында кәсіпорынның Өндірістік менеджмент тиімділігін, іздеу тиімділігін, шығармашылық жүмысы, ұйымдастыру диалектикалық әдісі арқылы қарастыруға мүмкіндік туғызып отыр. Өндріс дамуында ғылыми – техникалық тенденцияны зерттеу.

2 Пәннің мазмұны, әдісі

Курстың мазмұны кәсіпорынның өндіруші қызметінің негізгі жақтарын зерттеу болып табылады. Яғни жеке еңбек, еңбек құралы, еңбек өнімін, өндіріс құрылымын тиімді құры және зауыт, цех, учаскелерді жоспарлау мәселесін, еңбек үдерісін тиімді ұйымдастыру сұрақтары, басқару және жалақы төлемін ұйымдастыру жаңа техника мен технологияны жасау мақсатында анағұрлым тиімді жолдары.

Өндіріс үдерісінде еңбек құралдарын ауыстыру тәсілі сонымен цех ішілік, аралық ұйымдастыру көмекші және қойма шаруашылығында негізгі өндірісте тиімді қызметті ұйымдастыру. Кәсіпорынға капитал жұмсау тиімділігі, өндіретін өнім сапасын көтеру мәселесі, кәсіпорынның пайдасының өсуі өндіріс шығынының төмендеуінің негізгі бағыттары.

Өндірістік менеджмент пәнінің мазмұны экономикалық және техникалық салалармен оның байланысынан анық байқалады. Бұл аталған курстың экономикалық және техникалық салалардың арасындағы аралық жағдайды көрсетеді. Бұның шешім талқылаулары экономикалық, техникалық және инженерлік ғылым негіздерімен бағаланады. Сондықтан бұл пән инженерлік – экономикалық пән болып табылады.

Экономикалық теория негіздері – бұл пәннің  мазмұнын ашады, практикалық қызметте олардың пайдаланудың әдістемелерімен оның механизмін көрсетеді. Кәсіпорынның дамуын экономикалық заңдардың әрекет етуін ашады, өндіріс ұйымдастырудың пәнін құрау үшін теориялық негіз болып қызмет етеді және де нақты өндірісте кәсіпорынның алдында тұрған міндеттердің, шешімінің әдісін анықтайды. Бұдан басқа бұл курс экономика салаларымен байланысты, олар саланы жақсы меңгеруге ықпалын тигізеді.

Бұл завод үшін жоспарлау, еңбекті ғылыми ұйымдастыру, еңбекті техникалық нормаландыру, программалау, статистика, маркетинг, аудит, қаражат, несие бұлардың негізінде өндірісте жақсарту мен нәтижесін арттыру шараларын жүргізеді. Техникалық салалар еңбек құралдардың өнімдері бұлардың жасалуының дамуын өркендеу заңдылықтарын зерттейді. Бұл салалар, соның ішінде мұнайгаз өндірісіндегі техникалық процестер еңбек құралдары және қондырғылар, қолданбалы математика, ЭВМ – ді инженерлік және басқада пәндер Өндірістік менеджментда инженерлік сұрақтар үшін негіз болып есептеледі. Пәннің міндеті Өндірістік менеджментда және меңгеруде нақты ғылымдардың техникалық салалардың барлық жиынтығының нәтижелі түрде қолданылуы. Өндірістік менеджмент құқықтық ғылымды кеңінен пайдалануды болжайды, яғни бұл кәсіпорынды, цехты, учаскені зерттейді, сонымен қатар философиямен, социологиямен, педагогикамен тығызы байланысты.

 

2 Тақырып Кәсіпорынның өндірістік  құрылымы

1 Кәсіпорын құрылымы

2 Кәсіпорынның өндірістік құрылымы

 

1 Кәсіпорын құрылымы

Кәсіпорын құрылымы – бұл бүтін шаруашылық объектіні құрайтын ішкі буындардың: цехтар, учаскелер,  бөлімдер, лабораториялар және басқа да бөлімшелердің құрамы мен ара-қатынастары. Оның жалпы, өндірістік және ұйымдық құрылымы болады.

Кәсіпорынның жалпы құрылымы – өндірістік бөлімшелер мен қызметкерлерге қызмет көрсететін бөлімшелер кешенін және сонымен бірге кәсіпорынның басқару аппаратын қамтиды. Кәсіпорынның жалпы құрылымы бөлімшелердің орналасқан жерлерінің ауданы, қызметкерлер саны мен өткізу қабілеті (қуаты) бойынша өзара байланыстары және ара-қатынастарымен сипатталады. Өндірістік бөлімшелерге технологиялық мақсаттар үшін түрлі энергия өндірілетін, пайдалану үрдісінде бұйымдар жөндеуін қамтамасыз ететін қосалқы бөлшектер, материалдар мен жартылай фабрикаттар, негізгі өнім өндіріліп, сынақтардан өткізілетін лабораторияларды, учаскелерді, цехтарды жатқызуға болады. Қызметкерлерге қызмет көрсететін бөлімшелерге жататындар: тұрмыстық-коммуналды бөлімдер, олардың қызметтері, асханалар, буфеттер, бала-бақшалар, санаториялар, спорт қоғамдары және т.б.

Кәсіпорынның ұйымдық құрылымы – бұл басқару аппараты бөлімшелері және олардың өзара байланыстары мен өзара бағыныштылығының құрамы. Кәсіпорынның басқару аппараты – басқарушылық шешімдерді дайындауға және оны жүзеге асыруға жауапкершілік жүктелген басшылар мен мамандар тобы. Басқару аппаратының ұйымдық құрылымы бірнеше буын сандарымен сипатталады, көбіне үш буынды жүйе қолданылады: президент (директор, басқарушы) – цех (бөлім) басшысы – мастер (бригадир). Әрқайсы өзіне жүктелген жұмыс учаскесіне жауапты болады. Басқару құрылымының түрлері: тікелей, функционалды, тікелей-функционалды, тікелей-штабты, өнімдік, дивизионалды, жобалық, матрицалық, бағдарламалы-мақсатты, бригадалық, төңкерілген пирамида түріндегі басқару құрылымы.

Функционалды ұйымдық құрылымды көп жағдайда дәстүрлі немесе классикалық деп те атайды. Осы құрылымдағы бөлімшелер қызметінің нақты сипаттамалары ұйым қызметінің басты бағыттарын қамтиды. Ұйым қызметінің дәстүрлі функционалды зоналарына (аймақтарына) маркетинг, өндіріс және қаржы бөлімшелері жатады. Бұл ұйымдық құрылымның негізгі идеясы мамандандыру артықшылықтарын толықтай пайдалану және басшылықтың шамадан артық болмауын қадағалайды.

Дивизионалдық құрылымда ұйымды құрылымдық бөлімшелер мен элементтерге бөлу товарлар мен қызмет түрлері бойынша, сатып алушылар топтары немесе географиялық аймақтар бойынша жүргізіледі. Бұл құрылымдарды сәйкесінше келесідей атайды: өнімдік құрылым, сатып алушыға бағытталған құрылым, аймақтық құрылым.

Көлденең еңбек бөлінісіне негізделген функционалды және дивизионалды құрылымдармен салыстырғанда сызықтық құрылымның элементтері тікелей бағынышты иерархиясы болады.

Тікелей құрылым көп үлкен емес ұйымдар үшін тиімді. Ұйымның өсуіне байланысты басқарудың түрлі деңгейлеріне маманадар мен эксперттерді тартудың қажеттілігі туындайды. Бұл жағдайда құрылым тікелей-штабтық деп аталады. Ұйымның функционалды күрделілігінің және орындалатын жұмыстарының артуы жағдайында тікелей-штабтық құрылымды пайдаланады.

Жұмыстардың жобалық ұйымы өзінің мәні бойынша нақты мәселені, міндетті шешу үшін құрылатын уақыттық құрылым болып табылады. Осы жұмыстар ұйымының мәні мынада: күрделі жобаны белгіленген уақытқа және белгіленген сапаға сәйкес орындау үшін ұйымның біліктілігі жоғары қызметкерлерінен бір топты құру. Топ жоба аяқталғанға дейін бірге жұмыс жасайды.

Матрицалық құрылымдағы жоба басшылары толықтай нақты жоба бойынша қызметтің барлық түрлері мен ресурстарын интеграциялауға жауапты. Оларға қажетті барлық материалды және қаржы ресурстары бөлінеді. Жоба басшысында жобалық өкілеттік болады. Мұндай өкілеттіктер компаниядағы жұмыстарды ұйымдастыруда кең көлемде өзгеруі мүмкін.

 

2 Кәсіпорынның өндірістік құрылымы

Кәсіпорынның өндірістік құрылымы - өндірістік үрдісті ұйымдастыру нысаны және кәсіпорын мөлшері, цехтар мен қызмет көрсету түрлерінің көлемі, құрамы мен үлестік салмақтары, олардың араласуы, сонымен бірге цех ішіндегі өндірістік учаскелер мен жұмыс орындардың құрамы, саны мен орналасуы туралы мәліметтермен сипатталады.

Цехтар мен учаскелердің келесі түрлері бар:

- негізгі;

- қосымша;

- қызмет көрсететін;

- қосалқы.

Негізгі цехтарда шикізат пен материалдарды дайын өнімге айналдырудағы өндірістік үрдістің  нақты кезендері жүзеге асады. Негізгі цехтардың түрлері: 1) дайындау, 2) өңдеу; 3) шығару.

Қосымша цехтардың мақсаты - негізгі өндіріс цехтарының үздіксіз дұрыс жұмыс жасауын қамтамасыз ету. Оларға жататындар: жөндеу, энергетикалық, слесарлық-жөндеу, инструменталды және т.б.

Қызмет көрсететін цехтардың атқаратын қызметтері: өнімді сақтау, шикізатты, материалдар мен дайын өнімді тасымалдау және т.б. Қосалқы цехтар қалдықтарды қайта өңдеумен айналысады.

Негізгі цехтар мен өндірістерді құру үш негізгі бағыт (қағида) бойынша жүргізіледі:

- технологиялық - түрлі  бұйымдарды дайындаудың технологиялық  үрдісінің біртектілік белгісі  бойынша цехтар мен учаскелер  қалыптасады;

- заттық (өнімдік) - өнімнің  нақты түрін шығару бойынша  жұмыс орындарды, учаскелер мен  цехтарды бірлестіреді;

- аралас – дайындау  цехтары мен учаскелері технологиялық  қағида бойынша, ал шығару (өндіру) цехтары мен учаскелері – заттық (өнімдік) қағида бойынша құрылады.   

Кәсіпорынның құрылымдық өндірістік бірлігінің негізі өндірістік учаске болып табылады. Өндірістік учаске – бірдей немесе біртекті өнімді өндіру технологиялық жағынан бірдей немесе түрлі операциялар орындалатын жұмыс орындарының жиынтығы. Жұмыс орын - жұмысшы немесе жұмысшылар тобы өндіріс үрдісінде қызмет көрсету және өнім өндірудің жеке операциялары жүзеге асырылатын өндіріс ауданының бір бөлігі.

Учаскелердің  саны, құрамы мен олардың арасындағы қарым-қатынастарды ірі өндірістік бөлімшелер – цехтар құрайды.

 

3 Тақырып Кәсіпорындағы өндірістік үрдістерді ұйымдастыру

1 Өндірістік үрдіс түсінігі  мен түрлері

2 Өндірістік үрдісті  ұйымдастыру талаптары

3 Өндірістік цикл және  оның ұзақтығы

 

1 Өндірістік үрдіс түсінігі  мен түрлері

Өндірістік үрдіс деп еңбек құралын еңбек өніміне өзгертуге бағытталған табиғи үрдістер мен еңбек үрдістерінің байланысқан жиынтығын атайды. Белгілі бір өнім түрін өндірумен қатар, үрдіс белгілі бір жұмыс түрін жасауға да бағытталуы мүмкін.

Өндірістік үрдіс сәйкес біліктілігі бар жұмыс күшін, арнайы еңбек құралдары мен еңбек бұйымдарын пайдалануға, сонымен қатар өндірістің ерекше технологиясын қолдануға жұмыстанады. Кез-келген өндірістік үрдістің негізі – адамның саналы іс-әрекеті – еңбегі болып табылады. Өндірістік үрдістер бір-бірінен қызметтері, автоматтандырылған деңгейлері мен ұйымдастыру тәсілдері арқылы ерекшеленеді .

Өндірістік үрдістің экономикалық мәні қосылған құнның қалыптасуымен сипатталады. Өндірістік үрдіс мазмұнына әсер ететін факторлар: бұйым конструкциясы; бұйымдардың шығарылған көлемі мен еңбек сыйымдылығы; техника мен технология деңгейі; өндірістің мамандану және бірлестіру деңгейі. Өндірістік үрдіс түрлері 6 суретте көрсетілген.

Сурет 6 - Өндірістік үрдіс түрлері

 Технологиялық үрдіс  – еңбек затының мөлшерін, геометриялық  пішінін немесе физика-химиялық  қасиеттерін өзгертуге тікелей  байланысты болатын өндірістік үрдістің негізгі және басты бөлігі.

Технологиялық операциялар – бір немесе бірнеше бұйым түрін бір немесе бірнеше жұмысшымен (бригадамен) қондырғылардың қайта жөндеусіз бір жұмыс орнында орындалатын өндірістік үрдістің элементар бөлігі. Операциялар қолдық, машина-қолдық, машиналық, автоматтандырылған және аппаратуралық болып бөлінеді.