Тақырып Курс пәні мен міндеттері

Қарапайым үрдіс – нақты объектіні дайындауда тізбектей орындалатын операциялар қатары (мысалы, дайын бөлшектерден қосалқы бөлшектер дайындау). Мұнда еңбек затына тізбектей жүзеге асатын еңбек қызметтері қатары әсер етеді, нәтижесінде дайын немесе жеке өнім шығарылады. Күрделі үрдіс – уақыт бойынша реттелген қарапайым үрдістердің жиынтығы. Мұнда дайын өнім жеке өнімдерді біріктіру тәсілі арқылы алынады.

Үздіксіз үрдіс – мысалы, мұнайды өңдеу. Сипаттамасы: өнімнің үйлестіру деңгейінің жоғары болуы, өндірістің тұрақты циклы, үздіксіз қызмет көрсету, үзілістердің болмауы, алдын ала белгіленген ырғақтылық, қайталану ырғақтылығы. Дискреттік үрдіс – мысалы, жеңіл көліктер өндірісі. Сипаттамасы: өнімдік дифференциация, топтық технологияға арналған қондырғылар, сериялық және жеке дара өндіріс.

Еңбек үрдісі – адамның қатысуымен жүзеге асырылады. Табиғи үрдіс – адамның қатысуын қажет етпейді, мысалы, бұйымды бояғаннан кейінгі оның кебуі, еңбек затын термиялық өңдеуден өткізгеннен кейінгі суу үрдісі және т.б.

Негізгі үрдіс – ұйым жоспары мен оның мамандануына сәйкес өнім түрін дайындау үрдісі. Қосымша үрдіс – негізгі үрдістің дұрыс, уақытында жүзеге асырылуын қамтамасыз ететін үрдіс және оның нәтижелері негізгі үрдісте қолданылады. Қызмет көрсету үрдісі – негізгі және қосымша үрдістердің үздіксіз жұмысын қамтамасыз етеді. Мысалы, өнім сапасын бақылау, зауот ішіндегі тасымалдау, қоймалық операциялар және т.б.

Өндірістік цикл – жеке еңбек затын (бұйымдар, жинақтау бірліктері, жартылай фабрикаттар) дайындауға байланысты болатын ұйымның өндірістік үрдісінің бір бөлігі. Өндірістік циклдың ұзақтығы - өңделетін зат (материал, дайындау бөлшектері) өндірісінің нақты кезеңіндегі дайын өнімге ауысатын уақыттың күнтізбелік кезеңі.

 

2 Өндірістік үрдісті ұйымдастыру  талаптары

Өндірістік менеджмент – өндіріс үрдісіндегі адамдар мен заттық элементтердің кеңістікте және уақытта үйлестіруді ұтымды етуге бағытталған шаралар жүйесі. Өндірістік үрдісті ұйымдастыру – соңғы тиімді нәтиже алу мақсатында өндірістік үрдістер элементтерін кеңістікте және уақыт бойынша таңдау, үйлестіру тәсілдері деп түсіндіріледі. Өндірістік үрдісті ұйымдастыру негізін қалыптастыратын бірнеше қағидалар бар.

Үздіксіздік қағидасы еңбек өнімін өңдеудегі уақыттың артуын, дайындық үрдісінде қозғалыссыз күту уақытын азайту, еңбек құралы мен тіріжан еңбегін пайдаланудағы үзілістердің қысқаруы. Өндірістік үрдістің үздіксіздігін сипаттайтын көрсеткіш – өндірістік циклдың тығыздық коэффициенті (Ктығ)

 

                                          Ктығ = Ттехн.ц / Төнд.ц,                                               (6.1)

 

мұндағы	Ттехн.ц	-	технологиялық цикл ұзақтығы;
	Төнд.ц	-	өндірістік цикл ұзақтығы.

Ктығ=1 немесе Ктығ≈1, болған жағдайда өндірістік үрдістің рационалдылығын (қолайлығын) куәлендіреді.

Пропорционалдылық қағидасы барлық өзара байланыстағы кәсіпорын бөлімшелері, қондырғылар тобы, жұмыс орындары үшін нақты уақыт ішінде орындалатын жұмыс көлемі немесе өнім өндірісінің салыстырмалы теңдігін талап етеді және үйлесімділік коэффициентімен (Күйл) сипатталады

 

                                        Күйл= Қ1/ (Қ2 Шү),                                                (6.2)

 

мұндағы	Қ1 және Қ2	-	үйлесімділік коэффициент анықталатын агрегат, учаске, цех қуаты;
	Шү	-	екінші цех өнім өндірісі үшін бірінші цех өнімінің үлестік шығыны.

 

Қатарластық қағида мәні – қатарлас өндірістік үрдістің жеке бөліктерінің орындалуын, жұмыс орнындағы технологиялық операцияның шоғырлануы мен негізгі және қосалқы операциялардың орындалуын уақыт бойынша үйлестіруді, бір уақытта орындауды қамтиды. Операцияларды үйлестіру түрлері: тізбектей, қатарлас, тізбектей-қатарлас болып бөлінеді. Қатарластық коэффициенті келесі формула арқылы анықталады

 

                                           Кқат = Тц.қат  / Тц.тізб,                                               (6.3)

 

мұндағы	Тц.қат	-	қатарлас қосылған өндірістік цикл ұзақтығы;
	Тц.тізб	-	тізбектей қосылған өндірістік цикл ұзақтығы.

 

Тікелей ағымдық қағидасының мәні – тікелей ағымдық өндіріс үрдісіндегі еңбек құралдары қозғалысының ең аз қашықтығын қамтамасыз етеді. Тікелей ағымдық коэффициенті (Кт.а.) төмендегідей анықталады

 

                                       Кт.а. = Ттр / Төнд. ц,                                                      (6.4)

 

мұндағы	Ттр.	-	транспорттық операциялар ұзақтығы;
	Төнд. ц	-	өндірістік цикл ұзақтығы.

 

Коэффициент мәні 0-ге ұмтылуы керек (Кт.а.→0).

Икемділік қағидасының мәні – өндірістік үрдістің жаңа өнім өндірісіне тез қайта құрылуына деген мүмкіндігімен сипатталады.

Мамандану номенклатураны шектеумен және аталуы бірдей өнімді жаппай дайындаудың өсуімен сипатталады. Мамандану қағидасын сипаттайтын көрсеткіштер:

• сериялық коэффициент – бір жұмыс орнында жасалатын түрлі операциялардың санымен сипатталады;
• жұмыс орны мамандануының орта деңгейі немесе сериялықтың орта коэффициенті төмендегідей анықталады

Мд = n / m,                                                          (6. 5)

 

мұндағы	n	-	учаскеде (цехта) ай (тәулік) ішінде орындаған бөлшек–операциялардың жалпы саны;
	m	-	келтірілген бір смена жұмыс тәртібінде ай (тәулік) ішіндегі өндірістік бағдарламаның орындалуы үшін қажетті жұмыс орындарының саны.

 

Ырғақтылық қағидасының мәні – ырғақтылық өндіріс үрдісінің әр уақыт аралығында үнемі қайталануын қамтиды. Ырғақтылық коэффициенті (Кырғ) кез-келген уақыт аралығында (смена, күн, ай) анықталуы мүмкін

 

                                      Кырғ=1– ,                                                   (6. 6)

 

мұндағы		-	күнтізбелік уақыт аралығындағы өнім өндірісінің белгіленген жоспарынан ауытқу жиынтығы;
		-	күнтізбелік уақыт аралығындағы (смена, күн, ай) өнім өндірісінің белгіленген жоспары;
			күнтізбелік уақыт аралығы (смена, күн, ай).

 

3 Өндірістік цикл және оның  ұзақтығы

Өндірістік цикл – жеке еңбек затын (бұйымдар, жинақтағыш бірліктер, деталдар, жартылай фабрикаттар) дайындауға байланысты болатын ұйымның өндірістік процесінің бір бөлігі.

Өндірістік циклдың ұзақтығы (Тц) - өңделетін зат (материал, дайындау бөлшектері, деталдар) өндірістің нақты кезеңіндегі дайын өнімге ауысатын уақыттың календарлық кезеңі.

Өндірістік цикл ұзақтығы өндірістік процестерді ұйымдастырудың тиімділік критериилерінің бірі болып табылады. 

Өндірістік циклдың ұзақтығының (Тц) экономикалық мәні – оны қысқарту, ол сәйкесінше келесі жағдайларды қарастырады:

- Өндіріс көлемін арттыру  – Сату көлемін арттыру –  Табыс, пайда

- Товарлы-материалдық құндылықтар запасының есебінен өндіріске кететін шығындарды азайту

- Айналым қорларының  айналымдылығын үдету

- Өтім нарығында ұзақ  уақыт бойы болуы (бұйымның өмірлік  циклының бір бөлігі ретінде)

Өндірістік цикл тек уақытпен ғана емес, срнымен бірге құрылыммен бірге сипатталады.

 

4 Тақырып Өндірістік менеджмент үлгілері мен нысандары

1 Өндірістік менеджмент үлгілері

2 Өндірістік менеджмент тәсілдері

3 Өндірістік процестерді  ұйымдастыру нысандары

 

1 Өндірістік менеджмент үлгілері

Өндірістік менеджментдың отандық теориясы мен тәжірибесінде нақты белгілерге сәйкес өндірістің 3 үлгісін бөліп көрсетеді: жаппай, сериялы, жеке дара. Өндірістік менеджменттің шетелдік теориясы мен тәжірибесінде процестерді басқару стратегиясының үш үлгісі бар: өнімге бағытталған стратегия, процеске бағытталған стратегия және қайталанатын процестерді басқару стратегиясы (4.1-кесте).

 

4.1-кесте - Процеске және  өнімге бағытталған стратегияларды  салыстыру 

 

Процеске бағытталған стратегия	Өнімге бағытталған стратегия
1 Тауарлар көлемі аз, түрлері көп	Тауарлар көлемі көп, олардың түрлері көп емес
2 Өндірісте арнайы мамандандырылған  емес, универсальды құрал-жабдықтар  пайдаланылады	Керісінше, арнайы мамандандырылған құрал-жабдықтар пайдаланылады
3 Қызметкерлердің біліктілігіне  жоғары талаптар қояды	Қызметкерлердің біліктілігіне қойылатын талаптар ондай қатаң емес
4 Жұмыс ережелері (нұсқаулары) көп, өйткені жұмыс өз түрін өзгертіп  отырады	Заказдар мен жұмыс нұсқаулары аз, өйткені олар стандарттар болып табылады
5 Өндіріс көлеміне қатысты материалдар запасы жоғары болады	Өндіріс көлеміне қатысты материалдар запасы төмен болады
6 Шығу компоненттеріне қатысты  аяқталмаған өндіріс жоғары	Керсінше, шығу компоненттеріне қатысты аяқталмаған өндіріс төмен болады
7 Өндірістік цикл ұзақтығы ұзақ болады	Өңдеу құралдарының қозғалысы тез, цикл ұзақтығы қысқа болады
8 Қойма орындарының көлемі көп	Материалдар мен бөлшектер негізі жұмыс орындарында сақталады, қойма орындарының көлемі шектеулі
9 Соңғы өнім көбіне белгіленген  тізбек бойынша өндіріледі және сақталмайды (тапсырыс бойынша жоспарлау)	Соңғы өнім көбіне болжамдар негізінде өндіріледі және дайын өнім қоймаларында сақталады
10 Тапсырыстарды жіберу тәртібіне  бағытталған кесте сату, запастар, қуат пен тапсырыс берушілерге  қызмет көрсету ара қатынастарымен байланысты	Өндірістің ырғақтылығына бағытталған кесте, болжам сату көлемін қамтамасыз ететін өндіріс көлеміне бағытталады

Өндіріс үлгілері – ұйымның өндірістік қызметінің масштабы мен өнімдер номенклатурасының кеңдігімен, оны өндірудің тұрақтылығымен сипатталатын өндірістік менеджмент категориясы.

Өндіріс үлгілерін сипаттайтын факторлар:

- өнім көлемі (V);

- өндірістік жұмыс бірлігін  орындауға кеткен уақыт шығындары (t);

- жоспарлы кезеңдегі  жұмыс орнының әрекеттегі қоры (Nә).

 

Vt ≥ < Nә

 

Өндірістік менеджмент үлгілері – жоспарлы кезеңде (айда) бір өндірістік жұмыспен жұмыс орын толықтай тұрақты түрде қамтылу дәрежесі. Өндіріс үлгілерін сипаттайтын көрсеткіштер (4.2-кесте).

 

4.2-кесте – Өндіріс үлгілерін  сипаттайтын көрсеткіштер

Көрсеткіштер	Белгіленуі	Есептелу формуласы
жаппай коэффициенті	γm	γm = t / r
операцияның бекітілу коэффициенті	Kо.б.	Kо.б. = к0 / S

 

мұндағы	t	-	өндірістік жұмыс бірлігін орындауға кеткен уақыт шығындары (еңбек сиымдылығы);
	r	-	бұйымды (деталды) өндіру (жіберілу) тактісі r = Nә / V;
	к0	-	цехтағы (учаскелердегі) жұмыс орындарында өңделетін детал операциялар саны;
	S	-	цехтағы (учаскелердегі) жұмыс орындарының саны, келесі формуламен анықталуы мүмкін: S = Vt / Nә.

 

Өндірістік менеджмент үлгілері көрсеткіштерінің мәндері 4.3-кестеде көрсетілген.

 

4.3-кесте - Өндірістік менеджмент үлгілері көрсеткіштерінің мәні

Көрсеткіш	Үлгілері
	жаппай	сериялы			жеке дара
		ірі сериялы	орта сериялы	шағын сериялы
Kо.б.	≤ 1	2 – 10	11 – 22	23 – 44	> 45
γm	≥ 1	0,5 – 0,1	0,1 – 0,04	< 0,04	-