Негізгі құралдардың есебін ұйымдастыру және жетілдіру

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІІ Бөлім Дастан баспа - полиграфиялық корпорациясының экономикалық сипаттамасы және қаржылық жұмысы мен есебін ұйымдастыру

2.1 Кәсіпорынға  ұйымдық экономикалық сипаттама  беру

 

Батыс Қазақстанның Ақжайық филиалының  ашық акциянерлік қоғамы “Дастан” баспа - полиграфиялық корпорациясы белгісіз уақытқа құрылды. Бұл филиал Қазақстан Республикасының заң актілеріне, бұйрықтарына және акциянерлік қоғамның бекітілімдерімен, акциянерлік қоғамның жарғысына сай жұмыс жасайды.

Филиалдың аты Батыс Қазақстан “Дастан” баспа-  полиграфиялық корпорациясы ашық акциянерлік қоғамның Ақжайық филиалы.

Бұл ұйым Батыс Қазақстанның мемлекеттік мүлік комитетінің територриялдық қойылымының негізінде 1999 жылы 18 маусымда №40 тіркеу номері бойынша бекітілген.  Бұл филиалдың орналасқан жері Батыс Қазақстан облысы, Ақжайық ауданы, Чапаев ауылы, Қонаев көшесі 64 үй. Филиалдың өз баланс,банкте шоты, өзінің аты жазылған мөрі, штампы бар.

Бұл “Дастан” филиалының құрылу  мақсаты мемлекеттік бағдарламаларды, әлеуметтік қажет әдебиеттерді, мерзімді басылымдар және тағы басқа басылым өнімдерін өткізу болып табылады.

Ең басты филиалдың бағыттары:

1. баспа қызметтері;
2. полиграфиялық қызметтер;
3. ақпараттық, жарнамалық қызметтер;
4. коммерциялық, комиссиондық, консультациялық қызметтер көрсету;
5. фирмалық дүкендерді ұйымдастыру;
6. өндірістік қызметтер;
7. автосервистік және транспорттық қызметтер көрсету.

Осы жоғарыда көрсетілген бағыттардан басқа қызметтер мен келісімдер жасаса, ол тек акциянерлік қоғамдардың рұқсатымен ғана жасалады.

Филиал акциянерлік қоғамның келісімінсіз үлкен көлемдегі келісімдер жасауға және келесі кәсіпкерлік қызметтерді жасауға құқы жоқ:

1. филиалдың ғимараттарын, құрылғыларын, машиналарын т.б. негізгі қорларын 3 айдан артық уақытқа арендаға беруге, сатуға, ауыстыруға құқы жоқ;
2. тәуелді кәсіпорындар, филиалдарды басқа жеке тұлғалармен бірігіп құруға, оларға өндірістік және ақша капиталын салуға құқы жоқ;
3. жеке тұлғаларға үстіне процент есептеу арқылы несие беруге;
4. қоғамның басшысының келісімінсіз 200000 тг-ден артық сомаға келісім жасауға.

Филиалдың мүлкін негізінен негізгі қорлар, айналым қорлары, және т.б. баланста көрсетілетін мүліктер құрайды. Филиал осы мүлікке өзі билік  етеді. Бұл филиалдың мүлкі пай, салымдар ретінде жұмысшы, қызметкерлер арасында бөлінбейді. Филиалдың мүлкі былай  қалыптасады:

1. акциянерлік қоғамның берген мүлкі негізінде;
2. өзінің қызметі негізінде алынған мүліктері;
3. заңмен рұқсат етілген басқа да көздерден.

Бұл филиалдың мүліктік комплекстік құрамына барлық мүлік түрлері, яғни оның қызметіне байланысты, оған ғимараттар мен құрылғылар, машиналар мен инвентарлар, шикізаттар мен өнімдер, жерге құқық, бережақтарын талап етуге құқық беретін және т.б. құқтары. Сонымен қатар бұл акциянерлік қоғамның өзінің мүлкін пайдалану арқылы пайда табуға құқы бар және осы филиал мүлкін дұрыс пайдалануға, оның сақталуына жауап береді.

Осы филиалмен көрсетілген қызметтер, жұмыстарға баға, оларға кеткен шығындарды жабатындай етіп, қызметтердің табыстылығын қамтамасыз ететіндей етіліп қойылады және бұл бағалар акционерлік қоғамдармен келісіле отырып бекітіледі, яғни жұмыстар мен қызметтерге бағалар ерікті түрде қойылады.

Филиалды басқару. Басқаруды негізінен акционерлік қоғам жүргізеді. Филиалды басқарушы орган болып директор табылады, ол ашық акционерлік қоғамның басқарушысы президенті болып саналады. Ашық акционерлік қоғамның президенті филиалдың директорымен келісім шарт жасайды.

Осы келісім шартта директордың құқтары, міндеттері, жауапкершілігі, еңбек шарттары, демалыс уақыты мен материалдық қамтамасыздығы, келісім шарттың ұзақтығы т.б. көрсетіледі.Осы директор ашық акционерлік қоғамның президентінің алдында жеке жауапкершілікте болады. Осы заң актілеріне және жарғысына сай директор өзінің принціптерінің негізінде филиалдың қызметтеріне байланысты сұрақтарды шешеді.

Директор сенімхатсыз филиалдың атынан, барлық органдарда ашық акционерлік қоғамның мүддесін білдіреді, келісім шарт жасайды, сенімхаттар береді, бұйрықтар шығарады, оның барлығы филиал жұмысына міндетті.

Осы еңбек заңына сай директор филиалға жұмысқа қабылдап, шығара алады.

Директор жарғыға қайшы келетін қызметттер көрсетсе, ол еңбек шарттарын бұзады және жауапкершілікке тартылады.

Директордың орынбасарын ашық акционерлік қоғамның президенті бекітіді, яғни директордың нұсқауы бойынша.

Филиалдың жұмысшыларымен еңбек бойынша қарым-қатынастары Қазақстан Республикасының еңбек заңдылықтарымен және жарғы бойынша анықталады.

Филиалдың  еңбек ақы қоры жыл сайын акционерлік қоғаммен бекітіледі.

Осы жұмысшылардың еңбек ақысын, штаттық кестесін, қызметтік лауазымын, сыйақы жүйесін т.б. қосымша үстемелерін филиал еңбек ақы қорына байланысты өзі бекітеді.

Филиал өзінің қаржы шаруашылық қызметінен түскен табыстарын талдап, бақылау үшін өзінің қызмет нәтижесінің есебін, бухгалтерлік, статистикалық есептерді жүргізеді.

Қаржы шаруашылық қызметін филиалдың акционерлік қоғамы бақылап отырады.

Филиал өзінің қызметін акционерлік қоғамның шешімі бойынша, банкрот болған жағдайда және басқа да заңмен қарастырылған жағдайларда тоқтатылады. Филиалдың қызметі, сонымен қатар басқа кәсіпорындармен қосылғанда, бөлінгенде, қайта құрылғанда тоқтатылады.

Бұл филиал өзінің қызметін Қазақстан Республикасының Президентінің жарлығына сай жүргізіп отырады. Бұл кезде келесі негізгі ұстамдар ұсталады:

1. есептеу әдісі, яғни пайда мен зиян бухгалтерлік есепте мойындалып, қаржылық есеп беруде олардың пайда болу уақытына сай көрсетіледі;
2. үзіліссіз қызмет, яғни субъект үзіліссіз қызмет ретінде қарастырылады;
3. түсініктілік, яғни қаржылық есеп берудегі ақпараттар қолданылуға түсінікті болуы керек;
4. реттілік, яғни субъектпен таңдап алынған есеп саясаты бір есеп кезеңінен екінші есеп кезеңіне рет - ретпен қолданылып отыру керек.

Қаржылық есеп беру - бұл негізінен бухгалтерлік баланстан, қаржылық шаруашылық қызмет нәтижесі есебінен, ақшалай қаражаттар қозғалысы есебінен және оларға түсініктеме хаттамаларынан тұрады.

Қаржылық шаруашылық қызмет нәтижелері есебі ол осы субъектінің есеп мерзімі кезіндегі қызмет нәтижелерін көрсетеді. Жылдық есеп мерзімі болып календарлық жыл табылады, яғни 1-ші қаңтар мен 31-ші желтоқсан аралығындағы уақыт. Қаржылық шаруашылық қызмет нәтижесі есебі келесі көрсеткіштерді қамтиды:

1. өткізілген тауарлардан пайда;
2. өндірілген өнімнің өзіндік құны, яғни ол осы өнімді шығаруға кеткен барлық шығындарды қамтиды;
3. жалпы пайда;
4. кезең шығындары т.б.

Кесте 1

Өндірістік талдау фирма қуаты

Негізгі қорларды талдау

Негізгі қорлардың құрамы мен құрылымы

 

Топтар мен түрлер	2002 жыл	2003 жыл	2004 жыл	2004 пен 2003 жылды  салыстырғанда
Барлық негізгі құралдар	985248	1194225	896700	-297525
Негізгі қызмет құралдар: соның ішінде Құрылыс және ғимараттар	649890	481272	312654	-168618
Машиналар мен құрылғы-лар	292794	240886	214489	-26397
Көлік құралдары	14987	450000	353000	97000
Құралдар	-	-	-	-
Инвентарь	-	-	-	-
Көп жылдық көшеттер	-	-	-	-
Басқа да құралдар	27577	22067	16557	-5510

 

Осы Дастан баспа - полиграфиялық корпорациясының  негізгі құралдарына талдау жасайтын болсақ, соңғы 3 жылдың мәліметтерін көрсетіп отырмын. Енді талдау жасайық. Құрылыс және ғимараттар 2002 жылмен 2003 жылды салыстырсақ, олардың құнының азайғанын көреміз, оның басты себебі болып оларға  есептелген тозу саналады. 2003 жылмен 2004 жылды  салыстырғанда азайған, бұнда  да басты себеп тозу болып есептелінеді.

Ал осы корпорациядағы машиналар мен құрылғыларды талдасақ негізінен 2002 жылмен 2004 жылды салыстырғанда көбейіп отыр, бірақ оларға есептелген тозу әсерінен азайып отыр. Негізінен кәсіпорын ағымдағы жылы осы баспа қызметіне керекті негізгі сатып алған, олар картридж (ксероксный), металдық қоршаулар, принтер, компьютерлер. Өйткені бұлар кәсіпорын қызметіне керекті құралдар. Ал көлік құралдарына келсек 2002 жылмен 2003 жылды салыстырғанда олардың құнының көбейгенін көреміз. Өйткені корпорацияда 2002 жылы тек москвич автокөлігі мен автобус болса, олар 2003 жылы олар жеңіл авто көлігін сатып алған. Ал 2003 жылмен 2004 жылды салыстырғанда құны азайған, өйткені көлік құралдарына тозу  есептелінді, және де корпорация автобусқа қажеттілігі азайған соң оны сатып жіберген болатын, сондықтанда олардың құнының азайғанын көріп отырмыз.

Ал басқалай негізгі құралдарға кәсіпорындағы стенка, телевизор т.б. жатады, олардың құны жылма жыл азайып отырғанын көреміз, өйткені оларға тозу есептелініп отыр.  

 

Кесте 2

Негізгі құралдардың қозғалысы жағдайының көрсеткіші

 

Көрсеткіштер	2002	2003	2004
Негізгі құралдардың қозғалысы  жыл ішінде негізгі қорардың өсімі, мың	2160	3680	2730
өсу коэфициенті	1,03886	1,3871	1,4351
өсу проценті	0,03886	1,3871	1,4351
жаңару коэфициенті	0,037408	0,27908	0,28009
шығыс коэфициенті	0,7468354	1,128108	1,124008
Негізгі құралдардың жағдайы Тозу коэффициенті	31919	50088	60108
жыл басындағы	0,7037366	0,71899	0,71288
жыл аяғындағы	0,7188963	0,813275	0,763452
жарамдылық коэффициенті	12481	11500	10323

 

 

 

Кәсіпорын бойынша негізгі құралдардың қозғалысы жағдайының көрсеткіштеріне талдау жүргізсек, негізгі құралдардың жыл ішіндегі өсімі 2003 жылы өткен жылға қарағанда 1520 мың тг. өскені байқалады, 2004 жылы 950 мың тг. кеміген. Негізгі құралдардың өсу коэффициенті 2002-2004 жылға қарағанда негізгі құралдардың өсу коэффициенті 0,02% жоғарылаған. Негізгі құралдар тозу коэффициенті жыл сайын 2003 жылы 2002 жылға қарағанда 19069-ға, 2004 жылы 10020-ға өсіп отыр. Негізгі құралдардың тозу коэффициенті жыл сайын өсіп отырғандықтан негізгі құралдардың жарамдылық коэффициенті соғұрлым кемігенін байқаймыз. 2003 жылы 2002 жылға қарағанда 981-ге, 2004 жылы 1187-ге кеміп отыр.

 

Кесте 3

Қаржы шаруашылық қызметін талдау

 

Көрсеткіштер	2003	2004	2005
Өнімді өткізуден табыс	1027512	825001	690696
Өткізілген өнімнің өзіндік құны	632151	555378	458546
Жалпы табыс	395361	269623	232150
Кезең шығындары,	218187	240387	259254
соның ішінде: жалпы және әкімшілік шығындар	218187	240387	259254
Негізгі қызметтен табыс	177174	29236	-27104
Салық салуға дейінгі қызметтен табыс	177174	29236	-
Табыс салығы	53152	8771	-
Салық салғаннан кейінгі табыс	124022	20465	-
Таза табысы	124022	20465	-27104