Банк ағымдық валюталық операциялардың ақша қаражаттар есебі

Валюталық заңдар бойынша  резиденттер ағымдағы операцияларды  шектеусіз жүзеге асырады, ал капиталдың қозғалысымен  байланысты операцияларды  Ұлттық Банктің бекіткен тәртібі  бойынша арнайы рұқсатпен ғана жүргізеді.

Резидент еместер:

• өкілді банктерде шетел валютасында және Қазақстан Республикасы валютасында шот аша алады; кедендік ережелерді сақтай отырып Республика аумағына шектеусіз мөлшерде валюта аударуға, жіберуге және кіргізуге құқылы;
• Ұлттық Банк бекіткен тәртіппен Қазақстан валютасына шетел валютасын сатуға және сатып алуға құқылы;
• бұрын Қазақстан Республикасында сатып алынған немесе заңды түрде республика аумағына әкелінген валюталық құндылықтарды кеден тәртібін сақтай отырып Қазақстан Республикасынан шығаруға құқылы [9, 113-143 б.].

Барлық валюталық  операциялар өзара тығыз байланысты, сол себепті, шетел валютасындағы  барлық операциялардынақты классификациялау қиын. Тіпті, операциялар валюталық  операциялардың бірнеше негізгі  түріне жатуы мүмкін. Валюталық операциялардың негізгі түрлері:

1. Клиенттердің валюталық шоттарын ашу және жүргізу. Атаулы операциялар:

• заңды тұлғаларға, жеке тұлғаларға валюталық шоттар ашу;

• шоттағы қалдықтар бойынша пайыздар төлеу;
• кез келген уақыт аралығында шот архивін рәсімдеу;
• клиенттердің валюталык шоттарындағы қаражаттарына қатысты тапсырмалары бойынша операцияларды орындау;
• экспорттық-импорттық операциялардың орындауына бақылауды құрайды.

2. Банктің саудалық емес операциялары. Банктер саудалық емес сипаттағы  төмендегідей операцияларды атқара алады:

• қолма-қол шетел валютасын  жән ешетел валютасындағы төлем құжаттарын сату және сатып алу;
• шетел валютасының және шетел валютасындағы төлем құжаттарының инкассосы;
• банк клиенттерінің пластикалық карточкаларын шығару және оларға қызмет көрсету,
• шетел банктерінің жол чектері үшін ақы төлеу;
• ақшалай аккредитивке ақы төлеу және ұқсас аккредитивтер ұсыну.

Шетел бантерімен корреспонденттік қатынастар орнату. Бұл операциялар банктің халықаралық  есептесуді жүргізу үшін қажетті  шарты. Қандай да бір шетелдік банкпен корреспонденттік қатынасты орнату туралы шешімді қабылдау клиенттердің экспорттық-импорттық операцияларына қызмет көрсетудің қажеттілігіне негізделуі керек. Халықаралық есептесуді жүзеге асыру мақсатында банк  шетел банктерінде және өзінде «Ностро» және «Лоро» корреспонденттік шоттарын ашады. «Ностро» шоты – банктің корреспондент-банкте ашқанағымдағы шоты. «Лоро» шоты – корреспонденттік-банктің атына басқа банкте ашылған ағымдағы шоты.

3. Конверсиялық операциялар. Конверсиялық операциялар дегеніміз қолма-қол және қолма-қол емес шетел валютасын Қазақстан Республикасының теңгесіне қарсы сату және сатып алу мәмлелер.

Есептік күн ішіндегі шетел  валютасын сату және сатып алу  операцияларының айналымы деп бір  есептік күн ішінде сатылған жән есатып алынған шетел валютасының мөлшерін айтады.

Өнімді дереу  тапсыру жөніндегі мәміле – мәмілені жасаған күннен екі банкілік жұмыс  күніне қалып отырып іске асырылатын конверсиялық операциялар. «Today» типіндегі  мәміле мәмле жасалған күні валютаны тапсырумен түсіндірілетін конверсиялық операциялар. «Tomorrow» типіндегі мәміле валютаны мәміле жасалған күннен кейінгі келесі банкілік жұмыс күнінде тапсыруды көздейтін операция. «Spot» типіндегі мәміле жасалған күннен кейін екінші банкілік жұмыс күнінде валютаны тапсыруды белгілейтін конверсиялық операция.

Жедел мәміле дегеніміз  валюта тапсыру уақыты мәмілені жасаған  күннен екі күннен астам банкілік жұмыс күніне қалып отыратын конверсиялық операциялар. Жедел мәмлелер «Форвард», «Своп» операциялары арқылы жүгізе асырылады.

«Форвард» операциясы – мәміле болашақта жасалады деп, дәл қазіргі уақытта бір валютаны келесі біреуіне келіскен курспен ауыстырып  сатып алу жөнінде жасалатын  контракт.  Форвард операциясының  түрлері:

• «аутрайтпен» жасалатын мәмілелер – валютаны белгіленген уақытта тапсыру шартымен жасалатын мәміле
• «опционмен» жасалатын мәмілелер – валютаны тапсыру уақыты нақты көзделмейді

«Своп» мәмілесі қолма-қол  спот мәмілесі шартымен валютаны сату және сатып алуды және дәл сол  валютаны форвард курсы  бойынша сатып алу және сатуды көздейтін валюталық операция.

4. Товар экспорты мен импорты және қызмет көрсетумен байланысты халықаралық есептесу жөніндегі операциялар. Сыртқы саудада құжаттық аккредитив, құжаттық инкассо және банкілік аударым сияқты есептесу формалары қолданылады.
5. Банктің валюталық қаржыларды тартуы және орналастыруы жөніндегі операциялары. Бұл операциялардың мынадай түрлері бар:
1. депозиттер тарту;
2. несие беру;
3. банкаралық рынокта несиелер орналастыру [9,157-189 б.].

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 ВАЛЮТАЛЫҚ  ОПЕРАЦИЯЛАРДЫҢ ЕСЕБІ

 

2.1 Кәсіпорындардың  банктегі валюта шотын ашу,  жүргізу және жабу тәртібі

 

Қазақстан Республикасындағы  резидент және резидент емес ұйымдар  шетел валютасымен операциялар  жүргізетін болса, банкіде арнайы ағымдағы шетел валюталық шот ашады. Шот ашу тәртібі Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің тағайындаға екінші деңгейдегі банктерде клиенттерге шот ашу, жүргізу және жабу тәртібі туралы қаулысында тағайындалған.

Қазақстан аумағындағы, онда тіркелген кез келген заңды  тұлғаның валюталық қаржылары, кез келген банкте ашылуы мүмкін валюталық шоттарда сақталады.

Банкі шоттары  теңгемен де, шетелдік валютасымен  де ашылуы мүмкін. Банк келісім бойынша  ағымдағы немесе корреспонденттік шоттарын ашқан кезде, шот иесінің пайдасына келіп түсетін ақшаны қабылдауды, оның өзіне немесе үшінші тараптарға (жақтарға) тиесілі ақша сомаларын аудару жөніндегі ұйғарымын орындауды және басқа да қызмет түрлерін керсетуді өз міндетіне алады.

Валюталық шотты  ашу үшін Банк пен Казақстан Республикасының резиденті - занды тұлға мен оның жекелеген құрылымдық бөлімшесі (филиал мен өкілдігі) арасында келісім жасалады және келесідей құжаттар тапсырылады:

• валюталық шотты ашу туралы өтініші;
• мемлекеттік тіркеуден (кайта тіркеуден) өткеңдігін растайтын, өкілетті органдар берген белгіленген үлгідегі кұжаттың көшірмесі немесе оған теңестірілген кұжаттың көшірмесі;
• Қазақстан Республикасы заң тәртібімен бекітіліп, куәландырылған кұрылтайшылық құжаттардың көшірмелері;
• ұйымның салық есебінде тіркелгендігін растайтын, салық қызметі органдары берген, белгіленген үлгідегі құжаты;
• аудандық еңбек және халықты әлеуметтік қолдау бөлімі берген шаруашылық жүргізуші субъектінің Қазақстан Республикасының Зейнеткерлік қорына жарналар төлеуші ретінде тіркелгендігі жөніндегі фактісін растайтын белгіленген үлгідегі құжаты;
• қойылған қол үлгілері және мөр таңбасы бар құжаты;
• Қазақстан Республикасының әлеуметтік сақтандыру қорына тіркелгендігін растайтын куәлік, құжаттың көшірмесі;
• Есеп айырысу шотының ашылғандығы жайлы банкіден алынған анықтама тапсырылады.

Валюталық шотты  ашқанда банк қызметкері:

• өтініш толтыруының дұрыстығы мен шот ашу үшін клиент берген құжаттардағы мәліметтердің сәйкестігін тексереді де, клиенттің өтінішінде өз аты-жөнін, құжаттарды қабылдаған уақыты мен оған берілген шот нөмірін жазады;
• тексерілген құжаттар мен шот ашу үшін банк комиссиясын төлеу жөніндегі түбіртектің екінші данасынан заңды іс ресімдейді;
• заңды істі валюталық бөлім бастығына бұрыштама қою үшін көрсетеді;
• банктің бас бухгалтіріне шот ашу үшін құжаттарды тапсырады;
• клиентпен келісім жасайды, онда шот жұмысының шарттары жазылады;
• клиенттің СТТН, шот нөмірі, ашылған уақыты жазылған қол қою үлгісінің бірінші данасы және қол қойылған келісімнің екінші данасы осы шотты ашқан банк қызметкерлерінде қалады;
• ерекше мақсаттарға арналған мөр бедерлемесінің үлгілерін қабылдауға тыйым салынады.

Клиенттің шоты бойынша барлық операциялар банкпен  тек қана клиенттің жазбаша өтініші  бойынша орындалады, онда клиент өз деректемелерін, шот нөмірін, жасалатын  операцияның түрі мен уақытын, банк пайдасына өзінің ағымдағы шотынан тиісті комиссияны алып жазуға рұқсатын көрсетіп, қолын қояды. Клиенттің қол қою үлгілерімен салыстырып, өтініш толтыруының дұрыстығын тексергеннен кейін валюталық бөлімінің қызметкері бұрыштама қояды. Шот иесінің пайдасына қателесіп ақша жазылса Банк жаңағы ашаны шот иесінің тиісті тапсырмасынсыз есептен шығарады.

Кәсіпорын валюталық  шотты ашқаннан кейін, төлемдерді шетел  валютасы түрінде жүзеге асыра отырып, шарттармен жұмыс жасай бастайды. Банк клиенттің валюталық қаржыларын сақтау кезінде, тоқсанына бір рет пайыздар есептейді және оны төлейді.

Банкімен шетел  валюталық шот бойынша қызмет көрсету туралы келісім-шарт құрылады, мұнда есеп айырысудың екі түрі болуы  мүмкін:

• транзиттік валюталық шот;
• ағымдағы валюталық шот.

Валюталық шотты ашқан кезде:

• Ағымдағы валюталық шотты ашу – ұйымның қарауында тұрған валютаны есепке алу үшін қолданылады.
• Транзиттік валюталық шотты ашу – келіп түскен валюталық түсімді есепке алу үшін қолданылады.

Кез-келген валюталық  операция арнайы валюталық шоттар бойынша жүргізіледі. Ашылған шоттардың әр түрлі операция қатысушылары мен жүргізілетін төлемдер сипатын анықтайды. Валюталық шоттарды ашуы мен жүргізуі бойынша операциялардың келесі түрлері болады:

• заңды тұлғаларға валюталық шоттарды ашу (резиденттер мен резиденттер еместерге);
• шоттардағы қалдықтар бойынша пайыздарды есептеу;
• овердрафттарды беру;
• үзінділерді беру жиілігі;
• шот мұрағатын ресімдеу ерекшеліктері;
• клиенттердің өкімдері бойынша олардың валюталық шоттарындағы қаражаттарға қатысты операцияларды орындау;
• экспорт-импорт операцияларға бақылау.

Егер де банкте валюталық шот иесінің пайдасына жаңылыс аударылып кеткен ақша қаражатының фактысы анықталса, онда ол сол қаражаттарды валюталық шот иесіне хабарламай-ақ қатесін жөндеуге құқылы. Бірақ бұл жағдай келісім-шартта қарастырылғаны жөн.

Банктегі валюталық шоттардың көшірмесін беру келісім-шартқа сәйкес банктер арқылы жүзеге асырылады. Банк валюталық шот иесіне олардың есеп шоттарының көшірмелерін беру қызметін электрондық тәсілмен, егер бұл келісімде қарастырылған болса, арнайы адам жұмсау арқылы атқаруға құқылы.

Банктердегі валюталық шоттар бойынша операцияларды тоқтату (кірістерден басқа) Қазақстан Республикасының заңына сәйкес, валюталық шот иесінің акша каражаттарының жұмсалынбауына немесе алуға тыйым салу құқығы бар өкілетті органдардың тиісті шешімдерінің негізінде жүзеге асады. Банкітегі валюталық шоттар бойынша операциялардың жаңартылуы осы шешімдерді қабылдаған тиісті органдардың жазбаша хабарландыруының немесе қаулыларының негізінде жүзеге асырылады.

Валюталық шот бойынша операциялардың есебі 1032 "Ағымдағы банктік шоттардағы шетел валютасындағы ақша қаражаты" шотында жүргізіледі. Ұйымның валюталық шоттары бойынша банк екі дана етіп бет есебін ашады. Бірінші дана бет есептің көшірмесі болып табылады және ол бастапқы құжаттармен бірге шаруашылық жүргізуші субъектіге беріледі, екіншісі - бет есебі болып қалады.

Көшірме атқарушының қойған қолымен және банктің "көшірме үшін" мөрінің таңбасымен расталынады.

Көшірмелердегі әрбір  түзету атқарушы мен бас бухгалтердің немесе оның орынбасарының қойған қолдарымен куәландырылуы және банк мөрінің таңбасымен бекітілуі тиіс. Көшірмелерге қоса тіркелінген құжаттарда көшірмеге қол қойған операцияны жүргізуші қызметкердің қолымен бірге штамп және осы құжаттардың бет есебі бойынша келтірілген жазбалардың күні (датасы) көрсетілген календарлық штемпелі қойылуы тиіс. Көшірмелер бірінші немесе екінші болып қол қою құқығы бар адамдарға субъектінің келісімі бойынша бекітілген мерзімде беріледі. Көшірмелер субъектілерге почта арқылы жіберілуін немесе банк клиенттері үшін қолайлы жерде орналастырылған абоненттік жәшік арқылы жіберілуі мүмкін.

Клиент өкілінің көшірмені алғаны жөнінде бет есепте немесе жеке карточкада қойған колы болуы керек.

Қазақстан Республикасының  заңнамалық актілеріне сәйкес жеке тұлғалар барлық валюталық операцияларын  банк шоттары арқылы іске асыруға  тиісті. Қолма-қол валютаны пайдалану  жағдайларын санамағанда:

• шот ашпай ақшаны аудару;
• айырбас операциялары;
• Қазақстан Республикасының тыс жерге іс сапармен байланысты еңбекақы ретінде қолма-қол шетел валютасын алуымен және шығындардың төлеуімен байланысты;
• Қолма-қол шетел валютасына бөлшек сауда жасауға және қызмет көрсетуге;
• Ұлттық Банктің лицензиясы бар заңды тұлғалармен есептесулер;
• Қазақстан Республикасының кеден аумағында кеден бақылауында халықаралық байланыс үшін ашық аэрапорттарда, порттарда және шекара өтеулерде өз қызметін іске асыратын резидент емес заңды тұлғалармен есептесулер.