Банк ағымдық валюталық операциялардың ақша қаражаттар есебі

Резидент емес-заңды  тұлғалармен шетел валютасында  есеп айырысуларды резидент-заңды тұлғалар өздерiнiң шоттарында бар валюта қаражаттары шегiнде нақты  ақшасыз төлеу тәртiбiнде жүзеге асырады. Валюта қаражаттарының шығу тегi жария болуға тиiс және мына төмендегi көзделген заңды жолмен алынуы мүмкiн болады: экспорт валюта түсiмi; жарғылық капиталға жарналар; резидент еместердiң қаржы көмегi /гранттар/; өкiлеттi банктерден, шетел банктерiнен, қаржы мекемелерiнен және басқа да шетелдiк заңды тұлғалардан алынатын валюта – несиелерi, сондай-ақ резиденттер емес жеке тұлғалардан алынатын заемдар; өкiлеттi банктер мен айырбастау пунктерi арқылы iшкi рынокта теңгеге сатып алынған валюта.

Өкiлеттi банктер  мен айырбастау пунктерi арқылы шетел  валютасын сатып алу-сатудың екi жақты мәмiлелерi кезiнде сатып  алушылар мен сатушылар теңгенi валюталарға  айырбастау құнын дербес белгiлеуге құқылы.

Валюта операцияларын  жүргiзген кезде клиенттер банктерге  валюта операциялары туралы хабарлама  мазмұндалатын тиiсiнше рәсiмделген  құжаттарды бередi. Рұқсат немесе ұлттық банктiң лицензиясы талап етiлетiн  валюта операцияларын өткiзген жағдайда клиенттер оған құжаттардың көшiрмесiн тапсырады [6, 98-123 б.].

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сурет 1-  «Компания  Стеклоимпекс» ЖШС валюта шотындағы  қаржыларды есепке алудағы құжат  айналымы

 

Резидент емес-заңды  тұлғалармен шетел валютасында  есеп айырысуларды резидент-заңды тұлғалар өздерiнiң шоттарында бар валюта қаражаттары шегiнде нақты  ақшасыз төлеу тәртiбiнде жүзеге асырады. Валюта қаражаттарының шығу тегi жария болуға тиiс және мына төмендегi көзделген заңды жолмен алынуы мүмкiн болады: экспорт валюта түсiмi; жарғылық капиталға жарналар; резидент еместердiң қаржы көмегi /гранттар/; өкiлеттi банктерден, шетел банктерiнен, қаржы мекемелерiнен және басқа да шетелдiк заңды тұлғалардан алынатын валюта – несиелерi, сондай-ақ резиденттер емес жеке тұлғалардан алынатын заемдар; өкiлеттi банктер мен айырбастау пунктерi арқылы iшкi рынокта теңгеге сатып алынған валюта.

Өкiлеттi банктер  мен айырбастау пунктерi арқылы шетел  валютасын сатып алу-сатудың екi жақты мәмiлелерi кезiнде сатып  алушылар мен сатушылар теңгенi валюталарға айырбастау құнын дербес белгiлеуге құқылы.

Заңды тұлғалар-резиденттер  шетел валютасын iшкi валюта рыногында  сатып және шетел валютасымен  несиелердi алып, резиденттер еместермен есеп айырысуды жүзеге асыру үшiн  және шетел валютасында алынған  банк несиелерi жөнiндеi мiндеттемелерiн орындау үшiн ала алады. Шетел валютасындағы несиелер нақты ақшасыз төлеу тәртiбiнде берiледi.

lшкi валюта нарығында шетел валютасын сатып алу меншiктi қаражаттар есебiнен де, сондай-ақ заем қаражаттары есебiнен де теңге есебiмен жүргiзiледi.

Заем қаражаттары  есебiнен шетел-валютасын сатып  алған кезде шетел валютасын  мақсатты пайдалану көрсетiледi.

Банк мөрiмен  және кассирдiң, орындаушы мен бақылаушының қойған қолдарымен куәландырылған банктiң  валюталық кiрiс ордерi валюталық шығыс касса ордерiн толтыру үшiн негiз болып табылады.

Нақты валюта беру тапсырмамен /валюталық шығыс ордерi/ рәсiмделедi, оның толтырылған үлгiсi төменде келтiрiлiп отыр. Банк куәләндырылған тапсырманың /валюталық шығыс ордерiнiң/ көшiрмесi валюталық кiрiс касса ордерiн жазу үшiн негiз болып табылады.

Шетелдердегi бенефициарға /алушыға/ валюта қаражаттарын аудару ”Аударуға берiлетiн өтiнiштi”  жазу арқылы рәсiмделедi [6, 17-23 б.].

 

 

2.3 Валюталық операциялардың синтетикалық және аналитикалық есебі

 

 

Бухгалтерлік  есеп шоттарының үлгілік жоспарының1 бірінші бөлімі  «Қысқа мерзімді активтер» деп аталады. Бұл бөлімде қысқа мерзімді ретінде жіктелетін ұйымның активтері есепке алынады.

Кіші бөлім мынадай шоттардың топтарын қамтиды:

1010 – «Кассадағы  ақша қаражаты», онда кассадағы ұлттық және шетел валюталарымен ақша қаражатының қозғалысы есепке алынады;

1020 – «Жолдағы  ақша қаражаты», онда жолдағы  ақша қаражатының қозғалысы есепке  алынады;

1030 – «Ағымдағы  банктік шоттардағы ақша қаражаты»,  онда ағымдағы банктік шоттардағы ұлттық және шетел валюталарындағы ақша қаражатының қозғалысы есепке алынады;

1040 – «Карт-шоттардағы  ақша қаражаты», онда карт-шоттардағы  ұлттық және шетел валюталарындағы  ақша қаражатының қозғалысы есепке  алынады;

1060 – «Өзге  ақша қаражаты», онда алдыңғы топтарда көрсетілмеген өзге ақша қаражаты есепке алынады [6, 117-143 б.].

ҚР аумағынан  тауарларды шығару кезінде төмендегі  бухгалтерлік жазбалар орын алады.

 

1-кесте. Ағымдағы  шоттардағы шетел валютадағы  ақша қаражаттар есебі

А. «ЭКСПО» ЖШС-тің 1032 шотында 1-ші наурызға қалдық 10000 АҚШ доллары, нарықтық бағам 148 теңге болған.

Б. Аурыз айында шетел валютасымен келесі операциялар  жүргізілген:

 

№	Операция мазмұны	Сомма	Дебет	Кредит
1	Сатылған дайын  өнім үшін шетел сатып алушысынан төлем түскен – 40000 доллар: төлем түскен күнде; борыш есепке алынған күде Барлығы:	5 952 000 16 000 5 968 000	1032 1032	1210 6250
	40 000 долл. х 149,2 тг. = 5 968 000 тг. 40 000 долл. х 148,8 тг. = 5 952 000 тг.                                             + 16 000 тг.
2	Штел тапсырыс берушіден тауарлы-материалдық қорларды сату үшін аванс түскен 20000 доллар	3 006 000	1032	3510
	20 000 долл. х 150,3 тг. = 3 006 000 тг.
3	Шетел жабдықтаушысына  алынған материалдар үшін міндеттеме төленген 30000 долл. Нарықтық бағам: төлем аударылған күнге; міндеттеме есепке алынған күнге	4 470 000 39 000	3310 7430	1032 1032
	30 000 долл. х 150,3 тг. = 4 509 000 тг. 30 000 долл. х 149 тг. =    4 470 000 тг.                                            - 39 000 тг.
4	Ұйымның кассасына  шетел валютасы берілген 10000 доллар.	1 484 000	1012	1032
	10 000 долл. х 148,4 тг. = 1 484 000 тг.

 

2-кесте. Кассадан  шетел валютадағы ақша қаражаттар  есебі

1. 1 наурызға валюталық кассада 60 доллар қалдық болды. 1 наурызға доллардың нарықтық бағамы 150 теңге.
2. «Дос» ЖШС-тің кассасында наурыз айында АҚШ долларымен келесі шаруашылық операциялар жүргізілді:

 

№	Операция мазмұны	Сомма	Дебет	Кредит
1	5 наурызға кассаға  валюталық ағымдағы шоттан іс-сапар  шығындарына 1000 доллар сомасында  қолма-қол ақша алынды	149 500	1012	1032
	1 000 долл. х 149,5 тг. = 149 500 тг.
2	6 наурызда кассадан  шетелдік іс-сапарға 1000 доллар  берілген	149 500	1250	1012
	1 000 долл. х 149,5 тг. = 149 500 тг.
3	16 наурызда валютаның  ағымдағы шоттан кассаға шетелдік фирмамен есеп айырысу үшін 5000 доллар алынды	748 500	1012	1032
	5 000 долл. х 149,7 тг. = 748 500 тг.
4	16 наурызда кассадан  шетелдік фирмаға 4500 доллар төленді	669 600	3310	1012
	4 500 долл. х 148,8 тг. = 669 600 тг.
5	20 наурызда кассаға  пайдаланылмаған есеп беретін сома қалдығы 50 доллар сомасында қайтарылды	7 400	1032	1012
	50 долл. х 148 тг. = 7 400 тг.
6	21 наурызда кассадан  валюталық ағымдағы шотқа 500 доллар  тапсырылды	74 000	1032	1012
	500 долл. х 148 тг. = 74 000 тг.

 

3-кесте. ҚР аумағынан тауарларды шығару кезіндегі шаруашылық операциялар

 

№	Шаруашылық операцияның  мазмұны	Дебет	Кредит	Сомасы, мың теңге
1.	Тауарлар өзіндік құны бойынша шетелдік кәсіпорынға жеткізілді			10 000
2.	Тауарлар экспорттаушының еліне жеткізіліп, уақытша коммерциялық қоймаға жайғастырылды. оны қоймаға түсіру кезінде - 120 мың теңгенің өнімі жетіспеді. жетіспеген тауар құнын есептен шығарды	7110	1330	50 70
3.	Тауарлар экспорттау кезіндегі қосалқы шығындар есепке алынды	7110	1350	2 000
4.	Тауарлар экспорттау кезінде қызмет көрсеткен кәсіпорындар қызметі төленді (теңгемен)	1350	1032	2 000
5.	Шетелдік сатып алушыға  келісілген құннан жетпеген соманы шегеріп  тастап, алынған сомаға шот берілді	1210	6010	13 200
6.	Сатылған тауардың өзіндік  құны есептен шығарылды  (10 000-120)	7010	1330	9 880
7.	Шетелдік фирма жеткізілген  тауарлар үшін  төлем жасады	1032	1210	13 150
8.	Бағамдық айырма бойынша  шығыстар есепке алынды	7430	1210

 

4-кесте. ҚР аумағына тауарларды жеткізу  кезіндегі шаруашылық операциялар

 

№	Шаруашылық операцияның мазмұны	Д-т	К-т
1	Кәсіпорын қоймасына  тауарлар келіп түсті және кіріске  алынды	1330	3310
2	Кеден баждары, ҚҚС төленді	1420	3310
3	Тауарлар құны тауарды  жеткізумен байланысты пайда болған шығындар сомасына қайта есептелінді	1330	3310
4	Тауарды жөнелтушілерге төлем жасалынды: шетелдік кәсіпорын мен қазақстандақ кәсіпорынның бағамдық айырма бойынша шығыстары (кірістері) есепке алынды	3310 3310 7430	1032 6250 н/е 1032

 

Валюталық операциялардың аналитикалық есебі. «Компания Стеклоимпекс» ЖШС 1032 -  «Ағымдағы банктік шоттардағы шетел валютасындағы ақша қаражаты» шотындағы 2010 жылдың қараша айындағы шетел валюталарындағы ақша қаражатының қозғалысы

 

Шетел валюталарындағы  ақша қаражатының қозғалысы	1032-шот
Кезең басындағы  ақша қаражаты	1 535 760
"АТФБАНК" АҚ филиалы	176 854 707
«Компания Стеклоимпекс» ЖШС айналым капиталын толықтыру мақсатына алған қаржысы	176 293 437
Валютаны сатып алу	561 269
Валютаны сату
Бағам айырмашылығынан туындайтын шығын
Барлығы	176 854 707
Кезең басындағы ақша қаражатын ескергендегі жалпы сома	178 390 467

 

Әдетте кәсіпорындарда валюта шотындағы қаржылардың аналитикалық есебі жүргізілмейді, себебі банк көшiрмесi қажетті мәлімет алу үшін жеткілікті болып табылады [7, 56-90 б.].

Кассада орналасқан әрбір шетел валюта түрлеріне аналитикалық есеп жүргізіледі.

Берілген жазулар  бойынша теңгелік эквивалент операциялары үшін қолданылатын субсчет бойынша есеп жазбалары валюталық курс жайлы деректер қосылады. Валюталық шоттағы теңгелік ақша қаражаттары және оның жазбалары, шетел валютадағы операциялар сәйкесінше валюта есебінде және номинал бойынша төлемдерде көрсетіледі.

Бағамдық айырманы көрсету қолма-қол шетел валютаның кірісі немесе шығысы болып табылмайды. Бұл тек қана теңге қатынасы бойынша валюта бағамының өсуіне (төмендеуіне) тәуелді болып келетін теңгелік эквиваленттің өзгеруі болып табылады.

Бастапқы кассалық құжаттарда, сонымен қатар бухгалтерлік есеп регистрлерінде екі сома қойылады: шетелдік және теңгелік валютада. Шетелдік валютадағы сома кассалық ордерлерде «Сома» бағанында көрсетіледі, ал «Сома жазбаша» жолы бойынша іске асырылған операция күніне теңгедегі сома қойылады.

Қазақстандық  және шетелдік валютадағы кассалық операциялар  біріктірілген кассалық кітапта  есептелінеді. Теңгелік кассалық ордерде көрсетілген сома негізінде кассир кассалық кітаптағы тиісті бағанына қазақстандық валюта бойынша сәйкес жазбалар жасайды.

 

Валюталық операциялар		Бағам	Ашық валюталық  позиция
Сатып алынды	Сатылды		ұзақ	қысқа
+ 3000000 USD	- 3753900 CHF	USD/CHF 1,2513	+ 3000000 USD	- 3753900 CHF
+ 1373800 GBP	- 1000000 USD	GBP/USD 1,8748	+ 1874800 GBP	- 1000000 USD
+ 1251800 EUR	- 1000000 USD	USD/EUR 1.2518	+ 1251800 EUR	- 1000000 USD
Жалпы позиция			+ 1000000 USD	- 3753900 CHF
			+ 1874800 GBP
			+ 1251800 EUR

 

1032 «Ағымдағы  банктік шоттардағы шетел валютасындағы  ақша қаражаты» шотында  1.01 қалдық - 10 000 АҚШ доллар. Сомасы 1 508 000 тенге.

Банк көшірмесінен қаңтар айында валюталық карточкаға келесі операциалар жазылған:

 

1. 3.01 банкідегі ағымдағы шотқа шетел сатып алушыдан қысқа мерзімді дебиторлық берешегін өтеу үшін 30 000 АҚШ доллары түскен. Сол күнгі нарықтық бағам 150 тенге болған. Сатып алушының дебиторлық берешегі есепке алынған күні бағам 148 тенге құрған.

Осы  операцияны есепке алу  үшін:

а) шетел валютасын тенгеге аударып  келесі сомаларды есептейміз:

Сатып алушының есептелген берешегі   30 000 $ х 148 =  4 440 000 тенге