Банк ағымдық валюталық операциялардың ақша қаражаттар есебі

Сатып алушыдан түскен төлем                30 000 $ х 150 =  4 500 000 тенге

Бағам айрмашылығы                                                              + 60 000 тенге

 

б) келесі корреспонденциялар береміз:

       Дебет               Кредит                  Сома

       1032                 1210                     4 440 000

       1032                 6250                         60 000

       Барлығы                                      4 500 000

 

2. 11.01 шетел сатып алушысынан банкідегі ағымдағы шотқа аванс төлем түскен 60 000 АҚШ доллары түскен. Сол күнгі бағам 143 тенге болған.

Осы  операцияны есепке алу үшін:

а)  шетел  валютасын тенгеге аударамыз:  60 000 $ х 143 =  8 580 000 тенге

 

б) келесі корреспонденция  береміз:  Дебет       Кредит        Сома

                                                                1032          3510        8 580 000

3. 19.01 банкідегі ағымдағы шоттан шетел жабдықтаушысына қысқа мерзімді креиторлық берешек төленген 35 000 $. Сол күнгі бағам 150 тенге болған. Шетел жабдықтаушысына берешек есептелген күні бағам 147 тенге құрған.

Осы  операцияны есепке алу үшін:

а)  шетел  валютасын тенгеге аударып  келесі сомаларды есептейміз:

шетел жабдықтаушысына  берешек     35 000 $ х 147 =  5 145 000 тенге

шетел жабдықтаушысына  төлем         35 000 $ х 150 =  5 250 000 тенге

бағам айрмашылығы                                                           -  105 000 тенге

 

б) келесі корреспонденциялар береміз:

       Дебет               Кредит                  Сома

       3310                 1032                  5 145 000

       7430                 1032                    105 000

      Барлығы                                    5 250 000

 

4. 24.01 банкідегі ағымдағы шоттан ұйымның кассасына 36 000 $ алынған. Сол күнгі бағам 148 тенге болған.

Осы  операцияны есепке алу  үшін:

а)  шетел  валютасын тенгеге аударамыз:  36 000 $ х 148 =  5 328 000 тенге

 

б) келесі корреспонденция береміз:     Дебет       Кредит      Сома

                                                                   1012         1032      5 328 000

 

5. Ай соңына  шетел валютасының қалдығы 40 000 $.

Оның есептегі тенгемен құнын  валюталық карточка бойынша және оның құнын ай соңындағы бағам бойынша да есептеп бағам айырмашылығын шығару керек.                                                     

    

Валюталық   карточка

Валюта түрі-  АҚШ доллары                           1.01 қалдық  10 000 доллар.  Сомасы   1 508 000 тенге      

 

Күн	Бағам, тг	1032 шоттың дебеті  басқа шоттар  кредитінен					Дебеттің барлығы		1032 шоттың кредиті  басқа шоттар  дебетінен					Кредитің барлығы		Қалдық
		1210		3510		6250	$	Сома, тг	3310		1012		7430	$	Сома, тг	$	Сома, тг
		$	тенге	$	тенге	тенге			$	тенге	$	тенге	тенге
3.01	150	30000	4440000			60 000	30000	4500000						-	-	40000	6 008 000
11.01	143			60000	8580000		60000	8580000						-	-	100000	14 588 000
19.01	150						-	-	35000	5145000			105000	35000	5250000	60000	9 338 000
24.01	148						-	-			36000	5328000		36000	5328000	28000	4 010 000
31.01	147						-	-					106 000		106 000	28000	4 116 000
Барлығы		30000	4440000	60000	8580000	60000	90000	13080         000	35000	5145000	36000	5328000	211000	71000	10684000	28000	4 116 000

 

Ай соңындағы шетел валютасының қалдығы 28000 АҚШ доллары. Оның тенгемен құны:

- 1032 шоттағы  есептегі    (1508000+13080000-10578000) = 4 010 000 тенге

- ай соңындағы  бағам бойынша     28 000 х 147 =  4 116 000 тенге

- ай соңындағы  қалдыққа бағам айырмашылығы  - 106 000 тенге

Ай соңындағы  қалдыққа бағам айырмасын есепке алу үшін келесі корреспонденция  беріп валюталық карточкаға 31.01 күні жазу  керек

    Дебет  7430          Кредит   1032          Сома  106 000 тенге

Осы жазудан  кейін валюталық карточкадағы 1032 шотта ай соңына шетел валютасының  қалдығы 28000 АҚШ доллар, яғни 4 116 000 тенге құрады. Бұл осы шот бойынша келесі айдың басына қалдық болады.

 

3 ВАЛЮТАЛЫҚ БАҒАМ ЕСЕБІ

 

3.1 Валюталық  бағамның түсінігі мен пайда болу себептері

 

 

Валюталық жүйенің  маңызды элементі ретінде валюталық  бағам болып табылады, себебі халықаралық  экономикалық қатынастардың құндық ара қатынастарының өлшеуін талап  етеді.

Валюталық бағам  – шетел ақша бірліктерінде білінетін бір ел ақша бірлігінің «бағасы». Валюталық бағамның құндық негізі ретінде бағалардың орташа ұлттық деңгейлерін білдіретін валюталардың сатып алу қабілеттілігі болып келеді. Бұл экономикалық санат тауар өндірісіне тән, тауар өндірушілері мен дүниежүзілік нарық араларындағы өндірістік қатынстарды білдіреді. Құн тауар өндірісі экономикалық жағдайларының бәрін қамтитын білінуі болғандықтан, әр елдің ұлттық ақша бірліктерінің салыстыруы өндіріс пен ауысу үрдісінде пайда болатын құндық қатынастарда негізделген. Өндірушілер мен қызмет көрсетулерді сатып алушылар валюталық бағамның көмегімен ұлттық бағаларды басқа елдердің бағаларымен салыстырады. Салыстыру нәтижесінде осы елдегі бір өндірістің немесе шетелдегі инвестициялардың даму пайдалылығының дәрежесі анықталады. Валюталық бағам құн заңының әрекетіне тәуелді, ұлттық және дүниежүзілік экономикалардың өзара байланысын білдіреді. Мұнда валюталардың шынайы бағамдық ара қатынасы көрінеді.

Валюталық бағам  қажеті:

• Капитал мен несиелердің қозғалыс барысында, тауарлар мен қызмет көрсетулерді сатқанда, валюталармен өзара айырбастасқанда. Экспорттаушы түскен шетел валютасын ұлттық валютаға айырбастайды, себебі басқа елдердің валюталары осы мемлекеттің аумағында заңды сатып алу және төлем құралы ретінде айналыста жүре алмайды. Импорттаушы шетелде сатып алған тауарлардың төлемі үшін ұлттық валютаны шетел валютасына айырбастайды. Борышкер қарызды өтеу үшін және сыртқы займдар бойынша пайыздарды төлеу үшін шетел валютасын ұлттық валютаны сатып алады;
• Дүниежүзілік және ұлттық нарықтар бағаларын, ұлттық және шетел валютасында белгіленген әр елдердің құндық көрсеткіштерін салыстыру үшін;
• Фирмалар мен банктердің шетел валютасындағы шоттарды мерзімді қайта бағалау үшін. Таңдалған механизмдер негізінде валюталық бағамды анықтау әдісі валюталық бағамын белгілеу деп аталады. Бағам белгілеудің екі әдісі бар: тура және жанама. Тура бағам белгілеуінде шетел валютасының бірлігі ұлттық валютада белгіленеді. Жанама түрінде, керісінше, ұлттық валюта шетел валютасында белгіленеді. Толық бағам белгілеуіне сату және сатып алу бағамдары кіреді. Делдалдар тәжірибесінде сатып алу бағамы «бид» деп, ал сату бағамы «офер» деп аталады [7, 173-222 б.].

Ұйым шетелдік валютамен байланысты қызметті екі  әдіспен жүргізе алады. Ол не операцияларды шетелдік валютамен жүргізе, не шетелдік қызметті жүзеге асыра алады. Сонымен бірге өзінің қаржы есептілігінде ұйым деректерді шетелдік валютамен көрсете алады.

Бір валютаны басқаға (ұлттық валютаны басқа елдің валютасына және керісінше) айырбастаудың нәтижесінде туындайтын кірістер мен шығыстарды бағамдық айырмалардың кірістері мен шығыстарынан ажыратуы және негізгі емес қызметтің өзге де кірістері мен шығыстары сияқты көрсетуі тиіс. Мұндай кірістер мен шығыстар бір күнде екі түрлі бағам түрлерін - ол бойынша шетелдік валюта бухгалтерлік есепте ескерілетін валюта айырбастаудың рыноктік бағамын және нақты мәміле бағамын, яғни ол бойынша осы валюта сатып алынатын және сатылатын бағамды қолданудың нәтижесінде туындайды.

Бағам айырмашылығы – қаржы есептілігінде валюталардың түрлі айырбас бағамдарын пайдалана отырып шетелдік валюталар бірлігінің бірдей санын есептерде көрсету нәтижесінде пайда болатын айырмашылық.

Жабу бағамы – валюталардың ағымдағы айырбас  бағамы.

Валюта бағамы – бір валютаны басқасына айырбастау коэффициенті.

Әділ құн  – жақсы хабардар, осындай операция жасағысы келетін, бір-біріне тәуелді  емес тараптар арасында мәміле жасау  кезінде активті айырбастауға немесе міндеттемені реттеуге болатын сома.

Шетелдік валюта – ұйымның қолданыстағы валютасынан өзгеше валюта.

Шетелдік қызмет - өз қызметі есеп беруші ұйым елінен немесе валютасынан өзгеше елде немесе валютада орналасқан немесе жүзеге асатын есеп беруші ұйымның еншілес, қауымдасқан, бірлескен ұйымы немесе филиалы  болып табылатын ұйым.

Қолданыстағы  валюта – ұйым өз қызметін жүзеге асыратын негізгі экономикалық ортада пайдаланылатын валюта. Топ – еншілес ұйымдары бар бас ұйым [8, 17-27 б.].

Ағымдағы есеп айырысуларды жүзеге асыру үшін, яғни Қырғыз Республикасының Тоқмоқ қаласынан  сатып алынатын әйнек үшін төлем жасау мақсатында  «Компания Стеклоимпекс» ЖШС 100 000 АҚШ доллары мөлшерінде шетелдік валютаны сатып алады. Валюта айырбастаудың рыноктағы бағамы сатып алу күніне – 1 АҚШ доллары үшін 121 теңге, нақты мәміленің бағамы – 1 АҚШ доллары үшін 120 теңге.

 

5-кесте. Бір  күнде айырбастауды жүзеге асырған  кезде:

 

№ р/р	Операцияның мазмұны	Корреспонденттік шот		Сомасы (теңге)
		Дебет	Кредит
1.	Ағымдағы банктік шоттағы  теңгемен ақша қаражаты есептен шығарылды  және ағымдағы валюталық банктік шотқа аударылды	1032	1030	12 100 000
2.	Нақты мәміленің бағамы бойынша валютаны сатып алуға  байланысты шығысты тану рыноктағы  бағамға қарағанда жоғары	7430	1032	1 00 000

 

  

 

6-кесте. Бірнеше  күндердің ішінде айырбастауды  жүзеге асырған кезде:

 

№ р/р	Операцияның мазмұны	Корреспонденттік шот		Сомасы (теңге)
		Дебет	Кредит
1.	Валюта сатып алуға ағымдағы банктік шотынан қаражаттар есептен  шығарылды	1020	1032	12 100  000
2.	Ағымдағы валюталық  банктік шотқа қаражаттар кіріске  алынды	1032	1020	12 000 000
3.	Нақты мәміленің бағамы бойынша валютаны сатып алуға  байланысты шығысты тану рыноктағы  бағамға қарағанда жоғары	7430	1020	100 000

 

    

7-кесте. «Компания  Стеклоимпекс» ЖШС кассасына  келіп түскен 10 000 АҚШ долларын  сатады. Валюта айырбастаудың рынокағы бағамы сатып алу күніне – 1 АҚШ доллары үшін 121 теңге, нақты мәміленің бағамы – 1 АҚШ доллары үшін 120 теңге. Бір күнде айырбастауды жүзеге асырған кезде.

 

№ р/р	Операцияның мазмұны	Корреспонденттік шот		Сомасы
		Дебет	Кредит
1.	Ағымдағы валюталық  банктік шоттан ақшалар есептен шығарылды және ағымдағы банктік шотына есептелді	1030	1032	10 000$/  (1 210 000 тг)
2.	Нақты мәміленің бағамы бойынша валютаны сатуға байланысты кірісті тану рыноктағы бағамға  қарағанда жоғары	1030	6250	1 210 000 тг

 

   

8-кесте. Бірнеше күндердің ішінде айырбастауды жүзеге асырған кезде.

 

№	Операцияның мазмұны	Дебет	Кредит	Сомасы
1.	Ағымдағы валюталық  банктік шотынан ақша қаражаттар есептен шығарылды	1020	1032	10 000$/  (1 210 000 тг)
2.	Ағымдағы банктік шотына ақша қаражатының түсуі	1030	1020	1 200 000 тг
3.	Нақты мәміленің бағамы бойынша валютаны сатуға байланысты кірісті тану рыноктағы бағамға  қарағанда жоғары	1030	6250	10 000