Мемлекеттік мекемеде бухгалтерлік есепті ұйымдастыру

Аудит Қазақстан Республикасы заңында белгіленген талаптарға сәйкес кдржылық есеп берудің дұрыстығы мен объективтілігі туралы пікір білдіру мақсатында завды түлғалардың қаржылық қорытынды есебін тексереді.

Аудиторлық қызметтің  мәні қаржылық есеп беруді, төлем-есеп-теу  қүжаттамасын тәуелсіз тексеру, түрлі қызметтер мен кеңес беру, бухгалтерлік есеп жүргізу мен қалпына келтіру, ұйымның активтері мен міндеттемелерін бағалау, салық декларациясын толтыру, каржы-шаруашылық қызметке экономикалық талдау жүргізу бойынша тұтынушыларға қызметтер ұсынатын аудиторлық фирмалардың (аудиторлардың) кәсіпкерлік қызметі болып табылуында.

Қаржылық есеп беру аудитінің  мақсаты - аудиторға қаржылық қорытынды  есепті кұрудың белгіленген концептуалдық  негізіне сәйкес барлық елеулі аспектілер бойынша қаржылық қорытынды есептің дайындалғаны жөнінде қорытынды беру мүмкіндігін беру. Аудит мақсатының стандартты анықтамасына қарамастан, аудит мақсаты дегенде аудитордың алдына түтынушы қоятын мақсатты түсінуіміз керек.

Нарықтық катынастар жағдайында көптеген кәсіпорындар, банктер, сақтандыру компаниялары, көлік және коммерциялық ұйымдар мүлікті пайдалану, жұмыстар мен қызмет көрсетулерді орындау, коммерциялық операцияларды ақша қаражаттары мен инвестициялардың есебін жүргізу бойынша сан алуан келісім-шарттық (келісімді) қатынастарға түседі. Қажетті ақпаратты алудағы мәмілеге қатысушылар арасындағы осы қатынастардың нақтылығын тексеру нәтижесінде тек тәуелсіз аудитор ғана дәлелдей алады.

Жеке және ұжымдық  меншік иелері-акционерлер, салымшылар (пай иелері), сонымен қатар кредиторлар өз қызметтерінің саласында барлық көптеген каржылық және шаруашылық операциялардың заңға сәйкес орындалғанына және бухгалтерлік жазбалармен тоқсандық және жылдық есептерде дұрыс көрсетілгеніне өз бетімен көз жеткізу мүмкіңцігінен айрылған. Ұйым қызметі мен оның заңды орындалуын тәуелсіз аудиторлық тексеру мемлекетке де экономика, қаржыландыру, несие беру, инвестициялау және салық салу саласында қажетті шараларды кдбылдау үшін кажет, жекелеген кәсіпорындар, үлттық экономика салалары мен аймақтар бойынша жүргізілетін аудиторлық тексерулер өздерін қызықтыратын қаржылық есептеме нақтылығын дәлелдеу үшін республиканың мемлекеттік органдары, министрліктер мен ведомстволар, соттар, прокуратураға және басқаларға қажет.

Аудиттің маңызы тиісті жақтардың мүдделеріне қол жеткізуде болып табылады. Атап айтқанда:

- экономикалық субъектілердің (фирмалар, акционерлік қоғамдар);

- салық қызметі тұлғасындағы мемлекеттің;

- қаржылық есеп беруді әр түрлі пайдаланушылардың;

аудиторлардың меншік иесі мен мемлекеттің мүдделерін қорғау, 
сонымен бірге есеп және қорытынды есеп беруді қамтамасыз ету 
мақсатында.

Ішкі пайдаланушыларға (кәсіпорынның өзінің акционерлеріне, директорлар кеңесіне, қызметкерлеріне) басқару шешімдерін дүрыс қабылдау үшін қателер мен бұрмалаушылықар  жоқ объективті (әділ) қаржылық ақпарат қажет.

Аудитке деген қажеттілік меншік құқығы мен кәсіпорынды басқару  бөлінген кезде пайда болады. Бірақ  осындай аудитты жүргізуге деген  заң талаптары жоқ кезде де қаржылық есеп беру аудитіне тән белгілі  басымдылықтар болады.

Меншік иелену құқығына негізгі өзгерістер енгізу процессі, егер бұрынғы есеп берулер екі  жеке серіктес шаруашылықты жүргізудің жаңа объектісін құру үшін өз бизнесін біріктірген кездегідей деген ескерту  болмаған аудиторлық қорытындыны сақтаса  ғана қамтамасыз етілуі мүмкін. Үшінші жаққа бағытталған қаржыландыруды беру туралы өтініш тексерілген есеп берулермен дәлелделінуі мүмкін.

Аудитке кәсіпорын қызметін жан-жақты тексеру енеді. Сондық-тан  ол аудиторға басшылыкқа арналған және оның қызметінің  тиімділігін жоғарылату жөніндегі конструктивті ұсыныстар дайындауға мүмкіндік береді. Фирма қызметкерлерінің жан-тәнімен жұмыс істеуі үшін аудит күшті моралдық ынталандыру болып табылады Барлық жазбалар мен есеп берулер тәуелсіз адамдармен талдалынады деп түсіну қызметкерлерді есепті мұқият және анық жүргізуге сонымен қатар кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметі туралы есептемені құруға мәжбүр етеді.

Тексеруді жүзеге асыра  отырып аудиторлар екі негізгі қызметті орындайды:

- қаржылық есеп берудің толықтығы мен дұрыстығын дәлелдеуге арналған дәлелдемелерді жинау және бағалау,

- қаржылық есеп беру мәліметтерін есептің жалпы қабылданған 
стандарттарына сәйкес тексеру.

Аудиторлық қызметтің  негізгі міндеті экономикалық субъектінің  қаржы-шаруашылық қызметін реттейтін  заңның сақталуын бухгалтерлік есептің жүргізілуін, қорытынды есепті кдауды және пайдаланушыларды каржылық жағдай туралы ақпаратпен жабдықтауды сапалы тексеруді қамтамасыз ету болып табылады. Іскерлік ортада қорытынды есеп беру мәліметтері аудиторлық қорытындымен дәлелденбеген кәсіпкерлерге сенім аз болады.      

Сенімге ие болу үшін экономикалық қатынастардың тұрақтылығын дәлелдейтін  ұзақ серіктік қатынастар қажет болады. Сапалы тексеруді қамтамасыз ету үшін аудиторлық фирмаларға бухгалтерлік, заңдық және жалпы экономикалық мәселелер бойынша бағдарламалық камтамасыз ету, анықтамалық әдебиет түріндегі толық ақпараттық база қажет.

Аудиттің маңызды мінддеттерінің бірі өз қызметімен қатар кез келген экономикалық субъект қызметінің рентабельділігін қамтамасыз ету болып табылады. Аудиторлық жүмыс жоғары біліктілікті, аса көңіл бөлу мен кәсіпқойлықгы талап етеді. Әрине, оған осы кәсіп мәртебесіне сай жоғары ақы төленуі керек. Сонымен қатар үлкен табыс пен қызметі көрсетілген тұтынушылардың көп санына ұмтылу кезінде аудиторлар клиенттерді таңдамай ала алмайды. Бүл жерде болашақта аудиторлық фирма беделін түсірмес үшін клиенттерді дұрыс таңдау қажет.

Сонымен қатар аудиторлық қызмет көрсетуді кеңейту саласында  маркетингтік зерттеулерді жүйелі жүргізу  де аудиторлық фирманың міндеті болып табылады. Қазір Қазақстандағы, әсіресе, үлкен қалалардағы аудиторлық фирмалар саны күрт өсуде. Бұл нарық жағдайында бәсеке өсуіне әкелетін дұрыс құбылыс.

 

 

 

 

 

 

 

                                   Қорытынды

Сонымен, Бухгалтерлiк  есеп дара кәсiпкерлер мен ұйымдардың операциялары мен оќиғалары туралы аќпаратты жинаудың, тiркеудiң және ќорытудың Ќазаќстан Республикасының бухгалтерлiк есеп пен ќаржылыќ есептiлiк туралы заңнамасымен, сондай-аќ есеп саясатымен регламенттелген тәртiпке келтiрiлген жүйесiн бiлдiредi.Бухгалтерлік  қызмет  басшылары  өз  жұмысында  “ Бухгалтерлік  есеп  және  қаржылық  есептілік туралы” Қазақстан Республикасының заңын ,белгіленген тәртіпте бекітілген  бухгалтерлік  есеп  және  есеп  беру  басқармалары  туралы  ережелерді  және, Қазақстан  республикасының  басқа  да  нормативтік –құқықтық  актілерін  басшылыққа  алады. Бухгалтерлік  есептің басты міндеті кәсіпорындармен  ұйымдардағы  болып  отыратын  барлық  үдерістерді  алдымен  бақылап,орындалған  жұмыстармен   атқарылған  қызметтердің  нәтижесінде  өндірілген  өнімдері, олар  үшін  жұмсалған   материалдар  мен  шикізаттарды ,қаржы-қаражаттарды   сандық  өлшемге  келтіріп және  оны  арнаулы  құжаттарға  қарай  реттеп  соңынан  тіркеу  жұмысын  жүргізетіндегі  бухгалтерлік  есептің  басты  міндеті  болып  табылады.Сонымен  қатар,бухгалтерлік  есепті  жүзеге асыруда  қаржылық  және  аудиторлық  бақыдаудың  маңызы  зор.Аудиторлар  мен  аудиторлық   ұйымдардың  жүргізетін  қызметтері  сан  алуан. Оны  қазақстан Республикасының  алғашқы  және  ең  ірі  аудиторлық  ұйым –Қазақстанаудит  компаниясының  мысалынан  көруге  болады.Аудиторлық  қызмет  көрсету ,консалтингтік  қызмет  көрсету,бағалау  және  оны  саралау ,кедендік кеңестер,қаржы-шаруашылық  қызметін  талдау, құрылтайшылардың  құжаттарын  жасау,қайта  құрылымдау  мен  банкроттық  рәсімдердегі  кәсіби  қызмет  және  басқалары –компания  көрсететін  қызметтердің толық  тізбесі  осындай.Қаржылық  бақылаудың  тиімділігі  көп  жағдайда  оны  ұтымды  ұйымдастырумен ,бақылаудың  субъектілерін,олардың  құқықтары  мен  міндеттерін  айқын  етіп  анықтаумен ,қаржылық  бақылауды  жүргізудің  нысандарын  және  әдістерін  дұрыс  ұйымдастырумен  анықталады.

Қаржы  министрлігі ,оның  Қаржылық  бақылау  комитеті  және мемлекеттік  сатып  алу  комитеті  және  аумақтық  қаржы  органдары  әлеуметтік-экономикалық  сферасының  қаржы  саласын  тексереді.Айта  кететін  жайт,бухгалтерлік  есептің  барлық  жай-күйін –жоспар,смета  және  қаржы  тәртібінің  сақталуын ,кірістерді  есептеудің  дұрыстығын ,толымдылығын  және  дер  кезділігін ,мемлекетің қаражаттары  жұмсалуының  заңдылығы  мен  мақсатқа  сәйкестілігін,бухгалтерлік  есеп  қисаптың  және  есептеменің  дұрыстығын  бақылап  отырады.Қаржылық  бақылау  комитетінің  маңызды  функциясы  бірлескен  және  шетелдік  кәсіпорындарды ,экспорт-импорттық  операцияларды жүзеге  асырып  отырды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер:

1. 28.02.07ж № 234 «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы» Заңы;
2. «Мемлекеттік мекемелердің есептілігін жасау мен ұсынудың ережесін бекіту туралы» ҚР- ның Қаржы министрлігінің 2004 1 желтоқсанындағы № 424 бұйрығы;
3. Көкенов І.Ж. Кәсіпорынның бухгалтерлік есебі. Алматы. Рауан. 1992 ж;
4. Баймұханов С.Б. Бухгалтерлік есеп. Оқулық. – Алматы. Издат. Маркет. 2005ж;
5. Мырзалиев Б.С. Кәсіпкерлік қызметте бухгалтерлік есепті ұйымдастыру. Оқу құралы – Алматы 2006 ж.

6. Назарова В.Л.  Бухгалтерский учет в отраслях: Учебник  - Алматы. Экономика. 2005 г;

7. Кеулімжаев  К.К. Бухгалтерлік есеп: теориясы  және негіздері. Оқулық – Алматы: Экономика, 2006 ж.

8. Токарев И.Н.  Бухгалтерский учет в бюджетных  учреждениях. Редакция Прудникова. М:- 2004 г.

9. Головизнина А. Т., Архипова О.И. Теория бухгалтерского учета. Курс лекций. 2004 г;

10. Хоргрен Ч.Т.  Бухгалтерский учет: управленческий  аспект – М.:Финансы  и статистика, 1995 г;

11.Қ.Қ.Ілиясов,С.құлпыбаев Қаржы  Оқулық-Алматы.2005

12.Мемлекетік  мекемелердегі  бухгалтерлік  есеп  жөніндегі  нұсқаулық  бекіту  туралы  Қазақстан  Республикасы  Қаржы  министрлігі  қазынашылық  департаментінің 1998 ж.27қаңтардағы №30 бұйрығы

13.” Қазақстан  Республикасының Бюджет  кодексі“ Алматы 2007

14.www.esep.kz сайты

15.Ә.Әбдіманапов “Бухгалтерлік  есеп  теориясы және  принциптері”Алматы 2001 жыл

16.Хендриксен Ван Бреда” Теория  бухгалтерского  учета”.Москва 1999

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. ҚР 26 желтоқсан 1995 жылғы № 2732 «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» Заңы ( 24.06.02 жылғы өзгерістерімен).
2. ҚР 20.11.1998 жылғы №304-1 «Аудиторлық қызмет туралы» Заңы    (15.01.01 жылғы өзгерістерімен толықтыруларымен қоса).
3. ҚР ҚМ «Есептілікті дайындау және ұсынудың тұжырымдамалық негіздемесін бекіту туралы»  29.10.2002  жылғы № 542 бұйрығы.
4. № 1, 2 Қаржылық есептің ұлттық стандарттары
5. Қаржылық есептің халықаралық стандарттары
6. Типовой план счетов бухгалтерского учета, утвержденный приказом МФ РК от 18.09.2007г.
7. Андросов А.М., Викулова Е.В., Бухгалтерский учет. – М.: Андросов, 2001г.
8. Артеменко В.Г., Белленир М.В. Финансовый анализ. – М.: Издательство «ДИС», НГАЭиУ, 2001.
9. Аудит / под ред. В.И. Подольского. – М.:ЮНИТИ,2001
10. Ержанов М.С. Теория и практика аудита. – Алматы: Галым, 1994.
11. Ефимова О.В. Как анализировать финансовое положение предприятия (практическое пособие) – Бизнес – школа, 2001.
12. Ковалева О.В., Константинова Ю.П. Аудит. Организация аудиторской деятельности. Методика проведения аудиторской проверки.- М.: ПРИОР, 2000.
13. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии. Алматы: Центраудит – Казахстан, 2002.
14. Библиотека бухгалтера и предпринимателя №4 (153) апрель 2003 год «Исчисление среднего заработка для оплаты отпускных».
15. Бюллетень бухгалтера № 47 ноябрь 2003 статья «Первые шаги в мир МСФО».
16. Кеулимжаев К.К. Корреспонденция счетов хозяйственных операций по генеральному плану счетов бухгалтерского учета финансово-хозяйственной деятельности субъектов, Алматы, БИКО, 2000г.
17. Кеулимжаев К.К. "Финансовый учет на предприятии" Алматы, Экономика 2003.
18. Радастовец В.К., Даулетбеков А.Д. «Бухгалтерский учет на предприятии» – Алматы, 1994.
19. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии: Издание 2-ое дополненное и переработанное - Алматы: Центраудит- Казахстан., 2002.
20. Радостовец В.К., Даулетбеков А.Д., Тайгашинова К.Т. «Финансовый учет на предприятии», г.Алматы, 1999г.
21. Радостовец В.В., Шмидт О.И. «Теория и отраслевые особенности бухгалтерского учета» г. Алматы. Независимая аудиторская компания «Цент аудит - Казахстан», 2000.
22. Радостовец В.К. «Финансовый и управленческий учет» – г.Алматы: НАК «Центраудит», 1997.
23. Савин А.А., Сотникова Л.В. /Под ред. проф. В.И. Подольского –                     Н.: Аудит, ЮНИТИ, 1997.
24. Сатубалдин С.С. «Азиатский кризис: причины и уроки» – г. Алматы 2000.
25. Сейдахметова Ф.С. Бухгалтерская отчетность, ее виды и назначение.    Изд. «LEM» 2001.
26. Система бухгалтерского учета в РК, 2002г. Тулешова Г.К., монография
27. юсембаев К.Ш. «Анализ финансового положения предприятий. «Экономика». 1998.
28. Дюсембаев К.Ш. «Аудит и анализ в системе управления» – г. Алматы, 1998.
29. Ержанов М.С., Ержанова А.М. Основы бухгалтерского учета и новая корреспонденция счетов (с 1 января 2003 г.) Алматы, 2003.
30. Дюсембаев К.Ш. Анализ финансового положения предприятия: Учебное пособие – Алматы: Экономика, 2004.
31. Дюсембаев К.Ш., Егембердиева С.К., Дюсембаева З.К. Аудит и анализ финансовой отчетности: </