Мемлекеттік мекемеде бухгалтерлік есепті ұйымдастыру

Микродеңгейдегі   қаржылық  бақылау- меншіктің  барлық  нысанындағы   шаруашылық  жүргізуші  субъектілер  деңгейіндегі   бақылау.Микродеңгейдегі   қаржылық   бақылаудың  міндеттері:кәсіпорындардың  қаржы   саласында  қолданылып жүрген  заңдардың  сақталуын  қамтамасыз  ету, шаруашылық  жүргізуші   субъектілердің  бюджет алдындағы міндеттемелерін    орындауының   дер кездегі   мен  толымдылығын   қамтамасыз  ету, қаржы  ресурстарының  өсуі нің   ішкі  өндірістік  резервтерін  табу, ресурстардың  барлық  түрлерін   ұтымды   пайдалануға ,бухгалтерлік   есепті   дұрыс   жүргізуге ,есептеме   жасауға   және    басқаларға  жәрдемдесу.

            Бақылауды жүргізу  тәртібі:

 

 1. Бақылау жүргізудің  міндетті шарты бақылау іс-шарасының  бекітілген жоспары мен бағдарламасының  болуы болып табылады.

2. Тексеріліп  отырған объектінің басшысы бақылау  іс-шарасын жүргізуді бастағанға  дейін алда тұрған тексеру туралы хабардар етіледі.

3. Бақылауды жүзеге асыратын Есеп комитетінің мүшелеріне, Есеп комитетінің қызметкерлеріне, мемлекеттік органдардың, аудиторлық ұйымдардың мамандары мен сарапшыларға Есеп комитетінің төрағасы немесе Есеп комитетінің мүшесі қол қойған тапсырма беріледі.

4. Тапсырма бақылау жүргізуге құқық беретін ресми құжат болып табылады. Тапсырмада бақылаудың мақсаты мен мәні бақылауды жүзеге асырудың мерзімі бақылау тобының дербес құрамы (аты-жөні және лауазымы) (4-қосымша) көрсетіледі.

Тапсырмада  қажет болған жағдайда, Есеп комитетінің  төрағасы шешім қабылдайтын бақылау  іс-шарасының ұзартылған мерзімі  көрсетіледі.

5. Бақылау іс-шарасын  бастар алдында Есеп комитетінің  бақылауға жауапты мүшесі, бақылау  тобы бақылау объектісінің лауазымды тұлғасына өзін таныстырады және олармен бақылау жүргізуге байланысты ұйымдық-техникалық мәселелерді шешеді.

6. Бақылау бағдарламасымен  бекітілген мерзімде бақылау  тобы Есеп комитетінің бақылауға  жауапты мүшесіне бақылау объектісінің  лауазымды тұлғалары қол қойған актіні және тексеру жөніндегі басқа да тиісті материалдарды ұсынады.

Қажет болған жағдайда, бақылау жүргізудің мерзімін ұзарту Есеп комитетінің бақылауға жауапты  мүшесі жазбаша негіздеме дайындайды және оны Есеп комитеті төрағасының  қарауына ұсынады. Бақылау жүргізудің мерзімдерін ұзарту туралы мәселе оң шешімін тапқан жағдайда, тапсырманың тиісті бағанына Есеп комитетінің төрағасы ұзартылған мерзімді көрсетіп, қол қояды.

7. Егер тексеріліп  отырған объектінің лауазымды  тұлғасы Есеп комитетінің тапсырмасы ұсынылғаннан кейін бақылау объектісіне жіберуден немесе тексеруге қажетті ақпарат ұсынудан бас тартса, онда құқыққа қарсы іс-әрекетке жол берген осы лауазымды тұлғаның  бас тарту туралы актісі күнін, уақытын, орнын және өзге де қажетті ақпаратты көрсете отырып акті жасалады (5-қосымша).

8. Бас тарту  туралы акті екі данада ресімделеді  бақылауды жүзеге асыруға қатысқан  Есеп комитеті аппаратының қызметкерлері  мен мемлекеттік органдардың  мамандары қол қояды және Есеп  комитетінің бақылауға жауапты  мүшесінің назарына және қажет болған жағдайда, Есеп комитеті төрағасының назарына жеткізіледі.

9.Бақылау іс-шарасының  нәтижелері тексерілген объектілердің  әрқайсысы бойынша акті ресімделуге  тиіс. Бақылау нәтижелері бойынша  жасалған актілерге бақылауды  жүзеге асырған Есеп комитеті аппаратының қызметкерлері мемлекеттік органдардың, аудиторлық ұйымдардың мамандары мен сарапшылар қол қояды.

10. Бақылау нәтижелері  бойынша жасалған әрбір актіде  актінің жасалған күні, негізі, мақсаты,  мерзімі мен бақылау объектісі  анықталған фактілердің сипаты көрсетілуге тиіс. Актіге берілген қосымшаларда  зерделенген құжаттардың тізімі келтіріледі (6-қосымша).

11. Анықталған  бұрмалаушылықтар актідегі жазбалардың  дұрыстығын растайтын құжаттардың  түпнұсқаларының деректемелеріне  қажетті сілтемелерді, сондай-ақ бұрмаланған нормативтік құқықтық актілердің, ережелердің нақты баптарын, тармақтары мен тармақшаларын көрсете отырып, жан-жақты және дәл сипатталуға тиіс.

12. Бақылау іс-шарасының  нәтижелері бойынша жасалған  актілермен танысу Есеп комитетінің Регламентіне сәйкес жүзеге асырылады.

13. Лауазымды  тұлғалар актіде көрсетілген  фактілермен келіспеген жағдайда, оларға қарсылықтар көрсетілген  актіге қол қою ұсынылады. Бақылау  актісіне жасалған қарсылықтар  жазбаша түрде Есеп комитетіне  акті танысуға берілгеннен кейін он күннің ішінде жіберіледі. Бақылау объектісінің жазбаша қарсылықтары Есеп комитеті актісінің бөлінбес бөлігі болып табылады.

14. Бақылау объектісінің  лауазымды адамы тексерушінің  актісінен қол қоюдан тас тартқан  жағдайда: “Лауазымды тұлғаның (лауазымын, аты-жөнін көрсету) бас тартудың уәждерін түсіндірместен және негізсіз қол қоюдан бас тартты” деген белгі жасалады.

15. Белгіленген  тәртіппен ресімделген актілер  есеп комитетінің Қорытындысын  дайындау үшін негіз қызметін  атқарады.

16. Есеп комитетінің  бақылауға жауапты мүшесі қажет  болған жағдайда, Есеп комитетінің  төрағасын қызметтік міндеттердің  орындалмау жағдайлары және бақылау  іс-шарасының барысында еңбек  тәртібінің бұзылу фактілері  туралы жазбаша түрде хабардар  етеді.

17. Бақылауға қатысушы Есеп комитеті аппаратының қызметкерлері, басқа мемлекеттік органдардың, аудиторлық ұйымдардың мамандары және сарапшылар тексеріліп отырған бақылау іс-шарасының нәтижелерінің дұрыстығы үшін жауап береді.

 

Шаруашылық  жүргізуші    субъектілердің   қаржы-шаруашылық  қызметі  бұл  деңгейде   бақылаудың   объектісі,ал  қаржылық  көрсеткіштертабыс,пайда, өзіндік  құн,аударымдар-оың  предметі  болып  табылады.Қаржылық  бақылауды    кәсіпорындардың  экономикалық  службасы  ,оның  жеке  мамандары   жүзеге  асырады.Бұл  мақсатқа    тәуелсіз  аудиторлық   ұйымдарда  тартылады.

Аудиторлық  бақылау.Қаржылық  бақылауды   жетілдірудің  аса   маңызды бағыттарының  бірі қаржылық  бақылаудың  тәуелсіз нысаны-аудиторлық  бақылауды дамыту  болып   табылады,бұл мемелекеттік  емес шаруашылық  органдар санының көбеюімен және  тиесінше  қаржы ,бақылау,есеп  санында қызметтің сан алуан түрлерінің  өсуімен байланысты  болып отыр.Аудиторлық  бақылау-тәуелсіз  аудиторлық  фирма мен шаруашылық  жүргізуші субъектілер  иелерінің  жасасқан  келісім  шартынегізінде  қаржы-шаруашылық  қызметінің  жай-күйін  тексеру.Нарықтық  реформалардың  тереңдей  түсуі  жағдайындағы  қаржылық  бақылау  жүйесінің  ажырағысыз  бөлігі  аудиторлық   бақылаудың  негізгі  мақсаты кәсіпорындардың  ,фирмалардың  ұйымдардың   бухгалтерлік  қаржылық  есебінің  дұрыстығын  белгілеу,олардың  ақпараттық   жүйелерінің  сенімділігін  бағалау.Аудиторлық  жұмыста таңдамалық  және  экспорттық  болжам  қызметіне   үлкен мән беріледі,ол  тапсырыс берушілерге өздерінің іскерлік  саясатының  тиімді  стратегиясы мен тактикасын   жасауға мүмкіндік   береді.

Аудиторлық  палата коммерциялық  емес,тәуелсіз  кәсіби,өзін-өзі басқаратын  және  өзін-өзі  қаржыландыратын  ұйым  болып  табылады.Қаржы  аудиты  деп  оған   уәкілеттілігі   бар  ұйымдар  мен мамандардың   қаржылық  есептемесіне   сараптама  және  талдау  жүргізу,қаржы-шаруашылық  қызметін  бақылау,шаруашылық  жүргізуші  субъектілерге  олардың   тапсыруы  бойынша   қызметтің   басқа   түрлерін   көрсету   жөніндегі және  солардың   есебінен  жүргізетін  тәуелсіз   қызметін  айтады.Аудит   дамуының   тарихы   өзінің  бастауын  Ұлыбританиядан  алады,мұнда 19 ғасырдың  ортасында   алғашқы   бухгалтерлер –аудиторлар   пайда болады.Ал  1862 жылы  Англияда   Міндетті  аудит   туралы  заң  шықты.Францияда   мұндай   заң  1867 жылы,АҚШ-та 1937 жылы  жарияланады.Бүгінде тәуелсіз  қаржылық  бақылау   аудиторлық  институт  нысанында дамып,нарықтық  экономиканың   ажырағысыз   бөлігі  болып табылады.Қазақстан   Республикасында 1998 жылдың   20-қарашасынан   бастап Аудиторлық қызмет   туралы   заң  жұмыс  істейді.Ол  аудиторлық   қызметті   жүзеге  асыру   процесінде   мемлекеттік   оргагдар, заңи  және   жеке  тұлғалар,аудиторлар  мен   аудиторлық   ұйымдар   арасында  туындайтын   қатынастарды  реттейді.

Аудиторлық  қызмет- бұл  аудиторлар   мен  аудиторлық   ұйымдардың  қаржылық    есептеме  аудитін   жүргізу  жөніндегі   кәсіпкерлік   қызметі.Аудиторлар   мен  аудиторлық   ұйымдар,өз  қызметінің   бағыты  бойынша   қаржылық   есептеме  аудитінен  басқа  да  қызметтер  көрсете  алады.Аудиторлық   қызметтің  негізгі  қағидаттарына   мыналар  жатады:тәуелсіздік,объективтілік,кәсіби   біліктілік, құпиялылық,.Аудит  қазақстан  Республикасының   заңнамасында белгіленген талаптарға  сәйкес  қаржылық  есетеменің   дұрыс және   объективті жасалғаны туралы  тәелсіз пікір білдіру мақсатында  заңи  тұлғалардың аудиттелетін   субъектілердің   қаржылық  есептемесін тексеру аудит   болып табылады.Аудиттің  түрлері- міндетті аудит  және  бастамашылық  аудит .Міндетті  жыл  сайынғы  аудитке  мыналар  жатады:банктер,кредиттік  серіктестіктер, банк  операцияларының    жекелеген  түрлерін  жүзеге   асыратын  ұйымдар   және  бағалы   қағаздар  рыногында  қызмет  істейтін  ұйымдар, сақтық  ұйымдары  ,жинақтаушы  зейнетақы   қорлары, зейнетақы  активтерін  басқару  жөніндегі   компаниялар,шетел  қатысатын   кәсіпорындар ,ашық  халықтық   қоғамдар.

Аудит  жүргізу, Қазақстан   Республикасының  заңнамалық  актілерінде  көзделген  өзге  жағдайларда  да  міндетті  болып  табылады.Бастамашылық  аудит  аудиттелетін  субъектінің   және  аудитордың  ,аудиторлық  ұйымының   арасында  аудит  жүргізуге  жасалған  шартта  көзделген  нақтылы  міндеттер ,аудит   мерзімі  мен  көлемі ескеріле  отырып  жүргізіледі.Аудит сыртқы  және  ішкі  болуы мүмкін.Сыртқы  аудит- аудиттің  тәуелсіз   нысаны ,ішкі   аудит –шаруашылық  жүргізуші   субъектісін  бақылаудың  ведомстволық  немесе  ішкі  нысаны.Ішкі  аудит  шаруашылық    жүргізуші    субъектісінің  тілегі  бойынша  және   шартымен  жасалады.

Аудитор- бұл  кәсіпорындар   мен  ұйымдардың   қаржы-шаруашылық   бақылаудың  біздің  елдегі жаңа  ұйымдық  нысаны .Ол  бақылау  мен  коммерциялық   аудиторлық  қызметті   жеке  кәсіпкер  ретінде  не  аудитор лық ұйымның қызметкері   ретінде жүзеге   асыруға құқылы.Аудитордың    міндеттері мемлекеттік   бақылаудың   міндеттерімен   ұқсас: тексерілетін  ақпараттың  ,жасалынған  шаруашылық   операцияларының   қолданыстағы  заңға сәйкестігін анықтау.Монымен  бірге   аудиторлық   қызметтің   қаржы-шаруашылық   қызметін  тексеріс   нысанында  жүзеге   асыратын   мемлекеттік   бақылаудан   айтарлықтай  айырмашылығы  бар: аудиторлық  қызмет   кәсіпорындардың  қаржы-шаруашылық  қызметінің  тиімділігін  арттыруға,оның  төлем  қабілеттілігін   қамтамасыз  етуге ,клиенттердің  мүддесін  қорғауға  бағытталған.Тексеріс  қызметі  бірінші   кезекте  мемлекеттің   мүддесін  қорғайды,бұзушылықтарға  ықпал  етудің    сан  алуан  түрлерін  қолдана  отырып, шаруашылық   жүргізуші  субъектілердің   заңдарды, нормативтік  актілерді  сақтауын   қамтамасыз  етеді.Аудит  кезінде   тексеруші  ұйым   мен  бақылаудың  объектісі  арасындағы   байланыстар  деңгейлес, ерікті  келісімшарт негізінде   болса,тексеру  жүргізгенде   сатылас,әкімшілік  белгілеу  ретінде  болады.Аудиторлық   қызметті  клиент  немесе   оның  келісімімен   аудиторлық  қорытыедыны  алуға   мұқтаж  болып отырған орган төлейді.Аудиторлық   тексерудің  тиімділігін   клиент  аудитке   жұмсалған   шығындар мен  аудиторлық  тексеру  нәтижелерігің  ара салмағы  ретінде  айқындалады.Тексерістің  тиімділігін   тиісті  бақылаушы    орган  анықтайды.

Аудиторлық  тексерудің   нәтижелері   клиентке  арналған  аудиторлық  қорытынды  мен  ұсыныстарда  қамтылып  көрсетіледі.Тексерістің  нәтижелері   бойынша  акт  жасалынады,онда   орындалуы   бақыланатын  ұйымдық  түйімдер, жазалау,міндетті  нұсқаулар және  басқалары   көрсетіледі.

Аудиторлар  алынған  ақпарат  пен  аудит  нәтижелерінің  құпиялығын  қаматамасыз   етуі  тиіс, ревизорлардың  оларды  жария  етуіне   құқы  бар.

Аудиторлар  мен  аудиторлық   ұйымдардың    жүргізетін   қызметтері  сан  алуан.Оны  Қазақстан  Республикасындағы  алғашқы  және  ең  ірі  аудиторлық  ұйым  -Қазақстанаудит- компаниясының   мысалынан көруге  болады.Аудиторлық  қызмет  көрсету  ,консалтингтік   қызмет  көрсету,бағалау және  оны саралау ,кедендік  кеңестер ,қаржы-шаруашылық  қызметін  талдау,құрылтайшылардың  құжаттарын  жасау ,қайта құрылымдау   мен банкроттық  рәсімдеудегі  кәсіби  қызмет  және  басқалары –компания  көрсететін  қызметтердің  толық  емес  тізбесі  осындай.Қазақстанаудит  компаниясының   Астана қаласында  және  республиканың  барлық  облыстарында  құрылымдық  бөлімдері  бар.Компания   аудиторлық   қызметтің  қағидаттарын   бұлжытпай   сақтайды.

 

 

 

III. Қаржылық бақылау және аудит.

 

 

3.1. Бақылау тексеру жұмысын ұйымдастыру.

 

Бақылау – қоғамдық даму үрдістерін басқарудың жүйесі болып  табылады. Бұл халықтық демократиялық-құқықтық мемлекеттің саяси басшылығына, әлеуметтік басқаруына тікелей қатысты.

Бақылау мәселелерін  жоспарлау үшін істің сараптамасын талдау қажет.

Бақылау шараларын жоспарлау  мыналарды қамтамасыз етуі қажет.

Мақсат қою және тексеру  тапсырмасы;

Тексеру сұрақтарын бағалау  мәні;

Тексеруші субъекті қызметімен немесе тексеруге жататын бағдарламасымен танысу;

Тексеру аумағының мәнділігін анықтау;

Аумақты анықтау және текесеру шегі;

Тексеру объектісінің бағалау  крийтерилерін анықтау;

Мәнділіктің деңгейін жою  және тексеру тәуекелін жою;

Тексеріс әдістемелерін жасау;

Мәліметтерді алу көздерін анықтау;

Негізгі қорытындыларды қарау және келесі тексеріске ұсыныс беру;

Эксперттің немесе басқа  да мамандардың ішкі бақылауды қолдану  мүмкіндігін анықтау;

Бухгалтерлік есепке алу, есеп беру және ішкі бақылаудың тиімділігі туралы қажетті ақпараттар алу;

Бақылау процедурасының көлемін және уақытын анықтау.