Мемлекеттік мекемеде бухгалтерлік есепті ұйымдастыру

- экономикалық ресурстардың және активті мүліктерді тиімді әрі орынды пайдалану үшін, бүлардың қолда бары мен қозғалысын тексеріп отыруды қамтамасыз ету.

Бухгалтерлік есептің ең негізгі мақсаты — ұйымдар қызметінің өсу қарқынын қамтамасыз ету, әртүрлі варианттағы салыстырмалы мәліметтер қалыптастыру, талдау шараларын орынды жүргізу арқылы басқарушылық шешім қабылдау болып табылады.

Бухгалтерлік есеп кәсіпкершіліккпш айналысушы түлғалардың барлығына қажетті білім беруді қамтамасыз етеді.

Жалпы экономикалық ақпараттарын қалыптастырудың  да өз ерекшеліктері, объектілері мен  әдіс-тәсілдері, ережелері, сондай-ақ принциптері  болады. Есеп ақпараттары байқау және көру, жинау, өңдеу, тікеу, басқарушыларға ақпараттар даярлау кезеңдерінен қалыптасады. Есеп ақпараттарын жинақтау мен топтастыру жүмыстары арнайы принциптерге сай қабылданған әдістер мен тәсілдер бойынша жүргізіледі.

Бухгалтерлік есеп өрісіндегі қорытынды  ақпараттар қозғалысын тікелей және кері байланыстыру негізінде шаралар белгілеп, зерттеу бағытын қамтамасыз етіп, ақпараттардың әмбебаптық қасиетін іс-тәжірибеге енгізудің жолдары қаралып отырады.

Бухгалтерлік есеп талабы ақылға сиятын жолдармен іске  асырылып, активтер, пассивтер, капитал, табыс және шығындар өрісіндегі ақпараттарды жүргізу тұрақтылығын сақтау және жаңалап отыру міндетін атқарады. Осылайша қалыптасқан ақпараттарды кеңінен пайдаланудың нәтижесінде әрбір есепті кезеңдерге қарай ұйымдардың қаржылық және өз қызметін сапалы атқарғандығының қорытындысы бағаланады. Ұйымдардың қызметінің нәтижесін қорытындылау үшін синтетикалық жинақтау шоттарындағы қалдықтар бухгалтерлік балансқа жазылатындығын есте сақтау керек.

Қорыта келгенде, бухгалтерлік есеп жүйесінде, мұның өзіне тән әдіснамалары мен ережелері және есеп жүргізудің айрықша принциптері қалыптасқан. Әдіснамалар мен принциптерді дұрыс қолдана білудің маңызы өте зор. Бухгалтерлік есеп өзімен өзі шектеліп қалған пәндер қатарына жатпайды. Есеп жүйесі көптеген әлеуметтік және экономикалық жағдайларға тікелей әсер етеді. Бухгалтерлік есептің рөлі мен мүмкіндігі халықаралық бизнестің қүрылуы мен қалыптасуына, мүның дамуы мен өркендеуіне ықпал етеді. Бухгалтерлік есеп тілі жан-жақты түнық ақпараттар жүйесімен қамтамасыз етілген жағдайда бизнеске қатысушы жақтар ұтымды арақатынастық байланыста болады.

Баршамызға белгілі кез-келген саладағы бизнес табысы көбінесе бухгалтерлік есептің дұрыс жүргізілуіне тікелей байланысты болып табылады.  Шаруашылық субъектілеріндегі шаруашылық операциялары бизнес тілі болып табылады. Бизнес барлық қатынасушыларын бір мақсат біріктіреді, яғни бухгалтерлік мәліметтер жеткілікті және толық болуы шарт.

Сонымен, бухгалтерлік есеп деп – кәсіпорындарды ақпараттар және мәлімттермен қамтамасыз ететін мәні мен пәні бар жүйені айтамыз. Нарықтық қатнастардың экономикалық өмірге енуіне байланысты, әсіресе коммерциялық бағыттағы және меншікті кәсіпорындар табыс табуды мақсат тұтады. Егер бухгалтерлік есепті кәсіби бухгалтерлер мен ақпараттарды пайдаланушылардың көз қарасы тұрғысынан қарайтын болсақ, онда бухгалтерлер үшін ақпараттардың қашан және қандай жұмыстарын жүргізумен қатар, қаражаттар мен олардың құралу көздерінің қозғалысын есептеп, қорытынды есепке түсіру мақсаты туындайды.

Кез-келген шаруашылық субектілері шаруашылық процесі кезінде  шаруашылық активтері мен міндеттемелері және меншікті капиталда өзгерістерді қалыптастыратын көптеген шаруашылық операциялары мен қызметтерді орындайды.

Нарықтық қатынастар жағдайында шаруашылық ұйымдары әр түрлі көздерден келіп түсетін капитал жиынтығынан қалыптасады, яғни оларға кәсіпорынның капиталына өз қорларын салатын инвесторлар қаржысынан, кәсіпорынның шаруашылық қызмет нәтижесінде қалыптасатын қаржысынан қалыптасуы мүмкін. Әр түрлі көздерден қалыптасқан кәсіпорын қорлары әр түрлі мақсаттарға жұмсалады: шаруашылық субъектілерінде негізгі қорларды қалыптастыруға, тауарлы босалқыларды қалыптастыруға, еңбек ақы төлеуге, дебиторлық қарыздарды қаржыландыруға және тағы басқаларға.

Қазіргі заманғы бухгалтерлік есептің мәліметтері бойынша дивиденд саясаты, негізгі және айналым қорларымен, ақша активтерімен  жұмыс істеудің арнайы әдістері, салық есебінің ережелері мен әдістері  анықталады. Осылайша бухгалтерлік есеп активтер мен пассивтердің, құрылымын, ақша қаражаттарының, тауарлы-материалдық қорлардың, негізгі құралдардың қозғалысын және басқа да бухгалтерлік есептің барлық объектілерін зерттейді.

Жалпы  бухгалтерлік есептің жүргізілуі шаруашылық субъектілеріндегі активтер, міндеттемелер және меншікті капиталдың  ақшалай түрде мәліметтерді ағымдағы қадағалау, жинау, тіркеу және оларды қалыптастыру  және шаруашылық өмірдегі барлық операциялардың құжаттық операцияларын жүргізумен сипатталады, яғни бұл бухгалтерлік есеп пәнінің анықтамасы болып табылады. Есеп – бұл тек қана шаруашылық өмірдегі операцияларды тіркеу және қадағалау ғана емес, сонымен қатар кәсіпорынның мүмкіндіктерін сипаттайтын даму жолдарын анықтау болып табылады.  Бухгалтерлік есеп экономикалық іс-әрекеттердің сандық мәліметтерді өлшеуімен айналысады.

Бухгалтерлік есеп өрісіндегі көрсеткіштер жүйесін қалыптастырылып, бұл үрдісті  дұрыс ұйымдастырудың басты мақсаты - сыртқы пайдаланушылар мен кәсіпорын  басшыларын ақпараттармен қамтамасыз ету. Ақпараттармен қамтамасыз ету  басқару  жүйесінің элементіне жатады. Басқару дегеніміз – шешім қабылдау, ал тиімді басқару үшін ақпараттар жүйесін жинақтау арқылы көптеген берекесіздіктерді, түсінбеушілік пен орын алған қарама-қайшылықтарды дұрыс шешуге болады. Яғни ақпараттар өз бетінше қалыптаспайды, мұның үшін мәліметтер қажет, ал мәліметтер ақпараттар жүйесін құрайды. Ақпараттар деп шаруашылық өміріндегі фактілердің орын алғандығын хабарлау дейміз.

Нарықтық қатынастар жағдайында бухгалтерлік есеп ақпараттары мен мәліметтерін пайдаланушылардың мақсаты бәсекелестікті тұрғыда болатындығынан ақпараттарды пайдаланушылар арасында қарама-қайшылықтар да болуы мүмкін. Сондықтан ақпараттар жүйесі түсінікті әрі қарапайым жолдармен аса бір сапалы және жоғарғы деңгейде орындалуы крек. Ақпараттардың мағынасы мен көрсеткіштері логикалық санаға сиятындай болуы жөн.

Сонымен бухгалтерлік есеп аса көп  ақпараттардан тұрады. Көптеген ақпараттарды жинақтап жүйеге түсіру кәсіби мамандардың  ғана қолынан келеді. Ақпараттарды жинақтап, бухгалтерлік есеп жүйесіне түсіру үшін көптеген талаптар мен арнайы ережелер қажет. Бұларға: шындық, өз уақытында, қажетті дәлділік т.б. талаптар қойылады. Ақпараттар жүйесіне қойылатын талаптардың ең маңыздысы дер кезінде орындалатын талап.

Бухгалтерлер мен басқа да басқарушы  тұлғалар үшін тек жалпы мерзім ғана емес, дәлме-дәл осы күні орындалған бухгалтерлік операциялары қажет. Мұның үшін қажетті көлемдегі және дәл осы күні орындалған операциялар ғана шындық талабымен ұштасады. Айта кететін бір жайт – бұл экономикалық немесе қаржылық талдауға байланысты. Ағымдағы талдау мәліметтері және статистикалық мәліметтер жинақталған күндерден соң, мүмкін көптеген уақыт өткеннен соң да пайдалануы мүмкін. Сондықтан қандайда болмасын мәліметтерді пайдаланып, экономикалық өмірге қосқан күнді өз уақытында орындалған күн деп анықтауға болады.

Келесі талап – қажетті дәлдік. Бұл талаптың негізгі мақсаты бухгалтерлік есеп ақпараттары мен мәліметтерін басқадай сырттағылардың пайдалануы мен кәсіпорынның өзішінде жан-жақты талдау қызметін жүргізуге арналған. «Бухгалтерия» мен «дәлдік» ұғымы бірімен бірі тығыз байланыста болады. Бухгалтерияда дайындалған есеп материалдары абсолюттік дәлдікті көрсетуі керек.

Сонымен, жүргізілген  зерттеулердің нәтижесінде біз, бухгалтерлік есептің негізгі мақсаты - ұйымдардың даму тенденциясын анықтау үшін мәліметтерді қолдану және оларды талдау, әр түрлі баламаларды таңдау, басқару шешімдерін қабылдау, сонымен қатар, болжау кезінде инвесторлар мен кредиторларға тиімді ақпараттар беру, потенциалды ақша ағымдарын салыстыру және оларды бағалау, ұйымдардың табыстылығын анықтау болып табылады деп қорытынды шығара аламыз.

Осы мақсаттарға сәйкес бухгалтерлік есеп келесі негізгі міндеттерді  шешуге негізделу қажет:

- басқару шешімдерін  қабылдауға қажетті ұйымдардың  қызмет нәтижелері және шаруашылық  процессі туралы толық ақпараттармен қамтамасыз ету, сонымен қатар, ол ақпараттардың инвесторлармен, кредиторлармен, қаржылық, салықтық және банк органдарымен қолданылуын қамтамасыз ету;

- экономикалық ресурстардың  рационалды қолданылуы және мүліктердің  нақты бары мен олардың қозғалысына бақылау жасауды қамтамасыз ету;

- кәсіпорынның басты  мақсаты - табыстың өсіміне жету  үшін бәсекелестік шартында қызмет  ететін ұйымдардың бизнес –  циклдарының дамуының орындалуын  қадағалау;

- ұйымдардың активтерін  тиімді қолдану есебінен өнім көлемінің есепте және есеп берулерде өсу жағдайы;

- ақпаратты қолданушылар  үшін дер кезінде мәліметтерді  беру;

- ҚР-ның «Салық және  басқа да бюджетке төленетін  міндетті төлемдер» Кодексі және  «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» заңды сонымен қатар, басқа да заңдар мен нормативті актілерді сақтау жағдайын бақылау.

 

1.2 Бухгалтерлік  есепті ұйымдастыру

 

Бухгалтерлiк  есептi ұйымдастыру:

1. Басшылыќ немесе  дара кәсiпкер:

1) есеп саясатын  келiседi және (немесе) бекiтедi;

2) бухгалтерлiк  есептi ұйымдастыруды ќамтамасыз етедi.

Есеп саясаты  Ќазаќстан Республикасының заңнамасында белгiленген тәртiппен және ұйымның  жарғысымен (ережесiмен) бекiтiледi.

2. Басшылыќ немесе  дара кәсiпкер есеп жұмысының  көлемiне ќарай: 
1) бас бухгалтер басќаратын ќұрылымдыќ бөлiмше ретiнде бухгалтерлiк ќызмет ќұруды;

2) штатќа бас  бухгалтер лауазымын енгiзудi;

3) бухгалтерлiк  есептi жүргiзудi және ќаржылыќ  есептiлiктi жасауды шарт негiзiнде  бухгалтерлiк немесе аудиторлыќ  ұйымға немесе кәсiби бухгалтерге  берудi;

4) бухгалтерлiк есептi жеке жүргiзудi жүзеге асыра алады. 
      Халыќаралыќ бухгалтерлер федерациясының толыќ мүшесi болып табылатын ұйым - шетел институтының мүшесi бухгалтерлiк ұйымға теңестiрiледi.

Бухгалтерлiк  ќызметтiң басшысы. Бухгалтерлiк есептi жүргiзудi, ќаржылыќ есептiлiк жасауды және ұсынуды, есеп саясатын ќалыптастыруды ќамтамасыз ететiн бас бухгалтер немесе басќа лауазымды адам бухгалтерлiк ќызметтiң басшысы (бұдан әрi - бас бухгалтер) болып табылады. 
      Жария мүдделi ұйымның бас бухгалтерi лауазымына кәсiби бухгалтер тағайындалады. 
Бухгалтерлiк ќұжаттарға ќол ќою ќұќығы  

1. Басшылыќ немесе  дара кәсiпкер бухгалтерлiк ќұжаттарға  ќол ќою ќұќығы бар адамдарды  аныќтайды. Бұл ретте адамның  атќаратын лауазымына, аќша сомасының  мөлшерiне, операцияның ќолданыс аясына және мәнiне ќарай ќол ќою ќұќығының сатылылыєы белгiленуi мүмкiн.

2. Электрондыќ  ќолтаңбаны пайдаланатын дара  кәсiпкерлер немесе ұйымдар Ќазаќстан  Республикасының заңнамасына сәйкес  электрондыќ ќолтаңбаны пайдалану  және оларға ќол жеткiзу ќұќығына ќатысты тиiстi саќтыќ және баќылау шараларын белгiлеуге тиiс.

Бухгалтерлiк  ќұжаттарды саќтау 

Дара кәсiпкерлер  мен ұйымдар бастапќы ќұжаттарды, ќағаз және (немесе) электрондыќ  жеткiзгiштердегi бухгалтерлiк есеп тiркелiмдерiн, ќаржылыќ есептiлiктi, есеп саясатын, есепке алу деректерiн электрондыќ өңдеу бағдарламаларын Ќазаќстан Республикасының заңнамасында белгiленген кезең iшiнде саќтауға мiндеттi.

Бухгалтерлiк  ќұжаттама.

1. Бухгалтерлiк  ќұжаттама бастапќы ќұжаттарды, бухгалтерлiк есеп тiркелiмдерiн,  ќаржылыќ есептiлiктi және есеп саясатын ќамтиды. 
      Бухгалтерлiк жазбалар бастапќы ќұжаттар негiзiнде жүргiзiледi.

2. Операцияларды  немесе оќиғаларды ресiмдеу үшiн  ќолданылатын бастапќы ќұжаттардың  нысандары немесе оларға ќойылатын  талаптарды Ќазаќстан Республикасының заңнамасына сәйкес уәкiлеттi орган және (немесе) Ќазаќстан Республикасының Ұлттыќ Банкi бекiтедi.

3. Нысандары  немесе оларға ќойылатын талаптар  осы баптың 2-тармағына сәйкес  бекiтiлмеген ќағаз және электрондыќ  жеткiзгiштегi бастапќы ќұжаттарды  дара кәсiпкерлер мен ұйымдар дербес әзiрлейдi және олар мынадай мiндеттi реквизиттердi ќамтуєа тиiс:

1) ќұжаттың (нысанныѕ) атауы;

2) жасалған күнi;

3) ќұжат өз  атынан жасалған ұйымның атауы  немесе дара кәсiпкердiң тегi  және аты-жөнi;

4) операцияның  немесе оќиғаның мазмұны;

5) операцияның  немесе оќиғаның өлшем бiрлiгi (сандыќ және ќұндыќ көрiнiсiнде);

6) операцияның  жасалуына (оќиғаны растауға) және  оның дұрыс рәсiмделуiне жауапты  адамдар лауазымының атауы, тегi, аты-жөнi және ќолы;

7) салыќ төлеушiнiң  тiркеу нөмiрi.

Операцияның немесе оќиғаның сипатына, Ќазаќстан Республикасы нормативтiк ќұќыќтыќ актiлерiнiң  талаптарына және есепке алу аќпаратын  өңдеу тәсiлiне ќарай бастапќы ќұжаттарға ќосымша реквизиттер енгiзiлуi мүмкін.

4. Бастапќы ќұжаттар  операцияның немесе оќиғаның iске асырылу кезiнде не олар аяќтала салысымен жасалуға тиiс.

5. Есепке ќабылданған  бастапќы ќұжаттарда ќамтылған  аќпарат бухгалтерлiк есеп тiркелiмдерiнде  жинаќталады және жүйеленедi, олардың  нысандарын немесе оларға ќойылатын  талаптарды Ќазаќстан Республикасының заңнамасына сәйкес уәкiлеттi орган және (немесе) Ќазаќстан Республикасының Ұлттыќ Банкi бекiтедi.   

 Бухгалтерлiк  есеп тiркелiмдерiнiң деректерi топтастырылған  түрде ќаржылыќ есептiлiкке көшiрiледi.

6. Электрондыќ  жеткiзгiштерде бастапќы ќұжаттарды және бухгалтерлiк есеп тiркелiмдерiн жасау кезiнде дара кәсiпкерлер мен ұйымдар операциялардың басќа ќатысушылары үшiн, сондай-аќ Ќазаќстан Республикасының заңнамасына сәйкес талап ету ќұќығы берiлген мемлекеттiк органдардың талап етуi бойынша осындай ќұжаттардың көшiрмелерiн ќағаз жеткiзгiштерде дайындауға тиiс.