Мемлекеттік мекемеде бухгалтерлік есепті ұйымдастыру

Бақылау шараларын жоспарлау  мына негізгі кезеңдерден өтеді:

Алдын ала жоспарлау;

Дайындық және жалпы  жоспарды құру;

Дайындық және бақылау  бағдарламасын құру. 

Бақылау шараларының мақсаты процесс жүргізуде алынатын процесс. Жоспарлау кезінде жиынтылық үзіліссіз және оңтайлылық принциптерін сақтау қажет.                                                                    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.4. Есеп айырысу жағдайын тексеру

 

Мемлекеттік ұйымдардағы алғашқы құжат пен қазынашылық органда әрбір ашылған шот тұтастай әдіспен тексеріледі.

Бақылау жүргізу үдерісінде зерттеу қажеттіліктері:

 

1.Қазақстан Республикасының  «Бюджеттік жүйе туралы» Заңына  сәйкес кредиторлық берешекті  өтеу тәртібін сақтау;

2.Кімнен және қандай  көлемде тегін ақша қаражаттарының  келу 

3.Актілері бар ма  және олар қалай қолданылған;

4.Бухгалтерлік есепте  аудару операцияларының өз уақылы  көрсетілуі;

 

Есеп айырысу ревизиясы  аналитикалық есеп мәліметтері және есеп балансы мен алғашқы құжаттар, мекеменің экономикалық жіктелі ерекшелігі бойынша жүргізілуі қажет.

Контаргенттермен есеп айырысу ревизиясында тексеру қажет:

 

1. Бухгалтерлік есепте дебиторлық және кредиторлық міндеттемелерін нақты қалдықтары теңестіріліп көрсетілуі;
2. Кредиторлық және дебиторлық міндеттемелердің пайда болу мерзімі мен себебі;
3. Тауарлы-материалды құндылықтардың ұрлау және жетіспеушілігі туралы іс бойынша сомалары;
4. Кінәлі тұлғаларға жетіспеушіліктер, шығындар және ақша қаражаттарын ұрлау толығымен жатқызыла ма? Қандай да себеппен кінәлі тұлғаларға анықталған ұрлау бойынша шығындар және кемшіліктер шотына жатқызылмауы;
5. Аванс беруде ережелері белгіленген тағайындау бойынша есептеме сомаларын пайдалану сақтала ма;
6. Тұрақты жалдау, жол жүру құны және т.б. бойынша іс-сапар шығындарының дұрыс қайтарылуы.

 

Бюджетпен есеп айырысу  аудитін өткізгенде тексеруге жататын 

жалпы мәселелер мыналар  болып табылады:

-салық салынатын негізді  анықтаудын толықтығы және дұрыстығы;

-салық мөлшерлемесінің  және басқа төлемдердің қолданудың, сондай-ақ -төлемді есептегенде арифметиқалық есептің дұрыстығы;

-жүргізілетін есептеулердің  заңдылығы мен негізділігі және  салық төлеуде женілдіктерді  қолдану;

-салық инспекциясына  төлем түрлері бойынша есеп  беруді ұсынуды -құрастырудың  дұрыстығы мен өз уақыттылығы;

 

-бюджетпен есеп айырысудың  талдамалық және жинақтамалы  есебін жүргізу дұрыстығы; 

-талдамалық және жинақтамалы  есептер жазбаларының Бас кітаптағы  және субьекті балансы жазбалармен  сәйкестігі.

Аудитор әрекет етуші  заңдарды мұқият зерттеу негізіндегі салық төлеу негізгі мен салық мөлшерлемесінің өзгеруінің салық төлеуде жүргізілген есептердің заңдылығы мен негізділігін ең алдымен тексеруі тиіс.

Корпоративтік салық  бойынша бюджетпен есеп айырысуды  және кейінгі шегерілген корпоративті салықты тексергенде, Қосылған құн салығы, акциздерге, бағалы қағаздармен операцияларға салық, арнайы төлемдер мен жер қойнауын пайдаланушылар салығы, ол жалпы мемлекеттік салықтар бойынша бюджетке төленген төлемнің дұрыстығы мен уақыттылығын тексереді.

 

 

 

3.5. Түгендеу.

 

 

Түгендеу – қорлардың  сақталуын, сапалық жай күйін,олардың  қоймадағы және бухгалтерлік есебін қамтамасыз етуді бақылаудың түрі.Бухгалтерлік есеп деректерінің растығын қамтамасыз ету мақсатында жылына бір реттен кем емес активтер мен міндеттемелерге түгендеу жүргізеді. Түгендеу барлық мекемелерде жүргізіледі. Оны жүргізу үшін арнайы комиссия құрылады. Бұл комиссия ұйым басшысының немесе оның орынбасарының төрағалық етуімен жұмыс істейді және бұл комиссияның құрамы мен құрылымы басшының бұйрығымен бекітіледі.

Түгендеу бухгалтерлік есеп жүргізу ережесіне сәйкес жүргізіледі 

Түгендеу жүргізу міндеттері:

 

1. Жылдық бухгалтерлік есептеме жасау алдында;
2. Материалдық жауапкершілікті адам ауысқанда;
3. Ұрланғандық, теріс пиғылдық және бүлінуге байланысты;
4. Өрт, стихиялық апаттар;
5. Бюджеттік ұйым жабылғанда.

 

Түгендеудің алдында  жауапты тұлғадан құндылықтардың қозғалысы  жөніндегі барлық құжаттардың бухгалтерияға  өткізілгендігі

 

кіріске алынбаған және шығынға есептен шығарылмаған құндылықтардың жоқтығы жөнінде қолхат алынады. Оларды санау, өлшеу арқылы түгендейді.

Активтерді түгендеудің  мүліктік тізімге тіркеу арқылы ресімдейді. Бұл тізім активтердің орналасқан жері бойынша бір данада жасалады.

Материалдық қорлардың  нақты қолда барын көрсету  үшін материалдық қорлардың түгендеу актісі қолданылады. Ақшаны түгендеуге жеке акті жасалады. Бұл актіде комиссия құрамы, тұрған орны, ақшаның қалдығы, қорытындысы көрсетіледі.

Кіріс ордерімен ресімделмеген  ақшалар артық шыққан соммаларға жатады. Сонымен бірге қатаң есеп блнктерінде жүргізіледі. Бюджеттік шоттарда валюталық шот арнайы шоттардағы ақшалар тиісті шоттардағы ақша қалдықтарын қазынышылық органгының шотының көшірмесімен салыстыру арқылы түгенделеді.

Түгендеу қорытындысын анықтау үшін ( активтер мен материалдық құндылықтарға ) салыстыру ведомосы жасалады.

Орналасқан орнына қарамастан, сондай-ақ мемлекеттік мекемеге тиісті емес, бірақ бухгалтерлік есепте саналатын (жауапты сақтаудағы, шарт бойынша жалға алынған, қайта өңдеуге алынған, комиссияға қабылданған) барлық мүліктер, сондай-ақ қандай да бір себептер ескерілмеген мүлік және міндеттемелердің барлық түрлеріне түгендеу жүргізіледі.

Активтер мен міндеттемелерді тексерумен қамту деңгейіне қарай толық, ішінара, таңдамалы түгендеу болып бөлінеді.

Толық түгендеу активтер мен міндеттемелердің түрлерін қоспағанда, барлығын қамтиды. Ішінара түгендеу активтер мен міндеттемелердің бір немесе бірнеше түрлерін қамтиды.

Түгендеу жүргізу мерзіміне қарай жоспарлы (белгіленген мерзімде), жоспардан тыс (қажеттілікке қарай), аяқ астынан (жоғары тұрған органдардың өкімі бойынша, мемлекеттік органдардың құзыретіне сәйкес олардың, меншіктенушілердің, ұйым басшылығының талабы бойынша) болып бөлінеді.

Түгендеу міндетті тәртіппен:

 

• материалдық-жауапты адам ауысқан кезде (бір күнгі істі қабылдау-беру);
• мүлікті талан-таражға салу немесе теріс пайдалану, сондай-ақ бүліну фактілері белгіленген кезде;
• дүлей апат, өрт, апатты жағдайда немесе экстремалдық жағдайлар әкелген басқа да төтенше жағдайларда;
• ұйымды қайта ұйымдастыру кезінде тарату теңгерімін жасамас бұрын және Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген басқа да жағдайларда жүргізіледі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Түгендеу жүргізудің тәртібі

 

 

Активтер мен міндеттемелерге түгендеу жүргізу үшін түгендеу комиссиясы құрылады, оның құрамы мемлекеттік мекеме басшысының бұйрығымен бекітіледі.

Түгендеу комиссиясының (бұдан әрі - комиссия) құрамына әкімшілік персоналдың өкілдері, бухгалтерлік қызмет қызметкерлері және басқа да мамандар (инженерлер, экономистер, техниктер және басқалар) кіреді.

Комиссияның төрағасын белгілеу туралы бұйрық бекітілгеннен кейін мемлекеттік мекеме басшысының қолы қойылған жазбаша өкім беріледі, онда комиссия құрамынан басқа: бұйрықтың нөмірі мен күні, түгендеуге тиісті объекті, жұмыстың басталу және аяқталу  мерзімі көрсетіледі.

Мүлікті түгендеу мүліктің орналасқан орны бойынша жүргізіледі.

Іс жүзіндегі қалдықты тексеру материалдық-жауапты адамның міндетті түрде қатысуы кезінде жүргізіледі, бұл ретте, материалдық-жауапты адам өзінің учаскесінде комиссия мүшесі бола алмайды.

Есептеу, өлшеу және салмақтау нәтижелері түгендеу тізімдемесіне - түгендеу жүргізу сәтінде жасалатын және кем дегенде екі данада белгілі бір күнге мүлік пен міндеттемелердің іс жүзінде болуын растайтын құжатқа енгізіледі, оған комиссияның барлық мүшелері және материалдық-жауапты адам қол қояды.

Тізімдеме соңында материалдық-жауапты адам комиссия өзінің қатысуымен мүлікті тексергенін растайтын және комиссия мүшелеріне қандай-да бір реніш-талабы жоқ екендігі туралы қолхат береді.

Жарамсыздыққа шыққан мүлікке жеке түгендеу тізімдемесі жасалады.

Түгендеу аяқталғанда ресімделген түгендеу актілері мен тізімдемелері, салыстыру ведомостері бухгалтерлік қызметке тапсырылады.

Түгендеу тізімдемелерінде жазбалар түзетусіз және өшірусіз жүзеге асырылады.

Түгендеу тізімдемесінің соңғы парақтарында бос жолдарға сызықтар қойылады.

Түгендеу аяқталғанда қажеттілік болған кезде актімен ресімделетін комиссия мүшелерінің және материалдық-жауапты адамның қатысуымен оның дұрыстығын бақылауға тексеру өткізіледі.

Салыстыру ведомостарында түгендеу қорытындылары - бухгалтерлік есептің деректері мен түгендеу тізімдемелеріндегі (актілеріндегі) деректері бойынша көрсеткіштер арасындағы алшақтық көрсетіледі.

Салыстыру ведомосі түгендеу кезінде есеп деректерінен ауытқу анықталған активтер бойынша жасалады.

 

 

 

 

 

 

3.6. Бухгалтерлік есеп және есептеме  жағдайын тексеру. 

 

Бухгалтерлік есеп – Ұйымның  қаржылық ақпаратын белгілі бір  әдістер мен тәсілдері бойынша  есептейтін, өлшейтін және оны өңдеп, тасымалдайтын ғылым. Ол мекеменің  жұмысын толығымен бақылап, оны басқару үшін бағыт бағдар беріп, алдағы уақытта істелетін жұмысын жоспарлап және сонымен қатар ол ұйымның болашақта атқарылатын жұмысына экономикалық талдау жасауға өте қажетті жүйе болып табылады.

Кез келген ұйымда бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізу экономикалық мәселелердің негізгі және басты қажеттілігі болып табылады. Бухгалтерлік есеп арқылы өндірілген өнімді есепке алуға, сатып өткізуге, айырбастауға және одан түскен қаржыны тиімді де, ұқыпты етіп  бөліп жұмсауға, яғни мекемедегі шаруашылық үдерістердің барлығын басынан соңына дейін есептеуге болады.

Ұйым Қазақстан Республикасының  бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру туралы заңнамасының, есепке алу саясатының сақталуын, активтердің  сақталуы жөніндегі,  бухгалтерлік  есепке алуды жүргізу  мен қаржылық есеп беруді жасау  кезінде  ұрлық пен жаңсақтық жағдайларын болдырмау  және  анықтау  жөніндегі  шараларды қоса алғанда, операциялардың тиімді жүргізілуін қамтамасыз  ету үшін ішкі бақылауды  ұйымдастыруға құқылы.

Ішкі бақылауды ұйымдастыруды басшылық қамтамасыз етеді.

Мемлкеттік мекемеден  басқа ұйымдар ішкі бақылауды  тәуелсіз аудиторияларды немесе аудиториялық ұйымдарды  тарту арқылы жүзеге асыруға  құқылы.

Мекемедегі бухгалтер  маманының қай-қайсысының болмасын негізгі кәсіби міндеті пайдаланушыларға дұрыс есептелген бухгалтерлік- ақпараттық  мәләметтерді уақтылы, яғни дер кезінде беру болып табылады.

Бухгалтерлік есепті тексеру кезінде анық емес немесе шаруашылық операциялар циклін, шот-фактураларды жазып беру мен нәтижелерді қорытындылауда тиімсіз бақылауды жүргізу факторларының бұомалаушылығына әкелуі мүмкін. Сатып алу және өткізу циклінің аудиті мына жағдайларға негізделеді:

 

-Шоттары жазылмай  түсірілген тауарлар табыстың  және  дебиторлық берешектің төмендеуіне  әкеледі;

-Рұқсатетілмеген жүктерді  тиеу берешекті талап ете алмайтын  шоттардың пайда болуына әкеледі;

-Шот фактуралардағы  жіберілген қателер табыстың, дебиторлық  және кредиторлық берешектердің  төмендеуіне немесе жоғарылауына  әкелуі мүмкін;

-Синтетикалық және  аналитикалық шоттарда жіберілген қателер қалдықтар соммасының бұрмалануына әкелуі мүмкін.

Нәтижелерді қорытындылауда жіберілетін қателер дебиторлық берешек шоттарын талап етуге  немесе уақтылы жабдықтаушылар мен  кредиторлармен есептесуге кері әсерін тигізуі мүмкін.

Мемлекеттік мекемелерді бақылауды  Қазақстан Республикасының заңнамасына  сәйкес уәкілетті органдар жүргізеді.

       

 

     

3.1 Жедел  бақылау мен ішкі аудиттің  мақсаты, міндеті және қажеттілігі

 

Нарықтық қатынастар жағдайында ұйымның құрылтайшылары, басшылары мен мамандары өнім (жұмыс орындау мен қызмет көрсету) өндірісінің рентабельділік деңгейін жоғарылатуға және қызметтің барлық түрлерінің тиімділігін арттыруға мүдделі болуы керек. Бұл өндірістің технологиялық процестерін ғана емес, сонымен қатар кәсіпкерліктің экономикалық субъектілерін және олардың әртүрлі сегменттеріне қатысты басқару жүйесінің барлық қызметтерін жетілдіруді талап етеді. Сондықтан, біздің ойымызша ұйым қызметінің барлық түрлерінің табысты қызмет істеуін, өнім өндіруді және оның өзіндік құнын төмендетуді, шаруашылық механизмі мен қызметтің барлық буындарының басқару механизмін жетілдіруді қамтамасыз үшін күнделікті ішкі шаруашылық бақылау қажет деп санаймыз.