Мемлекеттік мекемеде бухгалтерлік есепті ұйымдастыру

Мемлекеттік мекемелердің иелігінде қалған тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатудан алынатын ақша түсімдері мен шығыстарының бекітілген жоспарының қолданылу мерзімі ағымдағы қаржы жылының 31 желтоқсанында тоқтатылады.

Дебиторлық  берешек сомалары өндіріліп алынуы, ал кредиторлық берешек - өтелуі керек. Дебиторлармен және кредиторлармен аяқталмаған есеп айырысуларға есепке түсіндірме жазбада түсініктеме берілуі тиіс.

Есеп беретін  тұлғалардан аванстық есептер, сондай-ақ пайдаланылмаған сомалардың қалдықтары уақытылы талап етілуі қажет.

Бюджет бойынша  қаржыландыру жоспарының орындалуы жөніндегі ағымдағы есептің шоттарын жабу мынадай тәртіпте жүргізіледі. 230 «Мемлекеттік мекеменің және басқа да іс-шаралардың шығыстарын бюджеттен қаржыландыру» қосалқы шоттың дебетіне (140 «Мемлекеттік мекеменің және басқа да іс-шаралардың шығыстарын бюджеттен қаржыландыру жөніндегі есеп айырысу») 200 «Мемлекеттік мекемені және басқа да іс-шараларды ұстауға бюджет бойынша шығыстар» қосалқы шоты бойынша қалдық есептен шығарылады.

Егер бюджет бойынша іс жүзіндегі шығыстардың  сомасы 230 «Мемлекеттік мекеменің және басқа іс-шаралардың шығыстарын бюджеттен қаржыландыру» қосалқы шот немесе 140 «Мемлекеттік мекеменің және басқа іс-шаралардың шығыстарын бюджеттен қаржыландыру жөніндегі есептер» қосалқы шот бойынша қаржыландыру қалдығынан асып кетсе, шығыстарды есептен шығару осы қосалқы шоттар бойынша қалдыққа тең сомада жүргізіледі.

231 «Күрделі  жұмсалымдарды бюджеттен қаржыландыру»  және 143 «Күрделі жұмсалымдарды бюджеттен  қаржыландыру жөніндегі есеп  айырысулар» қосалқы шоттарының  дебетіне:

093 «Күрделі жұмсалымдарға рұқсаттар», 103 «Жергілікті бюджеттер бойынша күрделі жұмсалымдарға рұқсаттар» қосалқы шоттары бойынша 31 желтоқсанда жабылған қаражаттар қалдығының сомасы;

203 «Күрделі  жұмсалымдарға бюджет бойынша  шығыстар» қосалқы шоты бойынша  аяқталған және пайдалануға берілген жаңадан салынған және жаңғыртылған объектілер бойынша шығындар есептен шығарылады.

200 «Мемлекеттік  мекемеді және басқа іс-шараларды  ұстауға бюджет бойынша шығыстар»  қосалқы шот бойынша іс жүзіндегі  шығыстарды 236 «Балалар мекемелерін ұстау үшін ата-аналарының қаражаттары» және 238 «Мемлекеттік мекемені ұстауға арналған өзге де қаражаттар» қосалқы шоттарына есептен шығару жыл аяғындағы осы қосалқы шоттардағы қаражаттардың қалдығына тең сомада жүргізіледі, қалған сома 230 «Мемлекеттік мекеменің және басқа іс-шаралардың шығыстарын бюджеттен қаржыландыру» (140 «Мемлекеттік мекеменің және басқа іс-шаралардың шығыстарын бюджеттен қаржыландыру жөніндегі есептер») қосалқы шотқа жатқызылады.

Өзге де қорлармен  айналысатын мемлекеттік мекемелер жыл аяғында 215 «Өзге де қорлар есебінен шығыстар» қосалқы шоты бойынша іс жүзіндегі шығыстар 272 «Өзге де қорлар» қосалқы шотының дебетіне есептен шығару жолымен жабылады. Аяқталған және пайдалануға берілген объектілер бойынша шығындар жыл ішінде 216 «Күрделі жұмсалымға арналған өзге де қорлар есебінен шығыстар» қосалқы шотына есептелінеді, ал жыл аяқталған соң 272 «Өзге де қорлар» қосалқы шотының дебетіне есептен шығарылады.

Тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатудан түскен ақша бойынша  ағымдағы есептiң шоттарын жабу 400 «Тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатудан түсетiн кiрiстер» қосалқы шот бойынша жыл аяғындағы қалдық шегінде 400 «Тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатудан түсетiн кiрiстер» қосалқы шотының дебетiнде 211 «Тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатудан түскен ақша есебінен шығыстар» қосалқы шоты бойынша қалдықты есептен шығару арқылы жүргiзiледi.

Аз көлемде  өнім шығарылатын, 400 «Тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатудан түсетiн кiрiстер»  және 211 «Тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатудан түскен ақша есебінен шығыстар» қосалқы шоттарда кірістер мен шығыстар есебін жүргізетін қосалқы ауыл шаруашылық және өндірістік (оқу) шеберханалары бойынша жыл аяғында аяқталмаған өндіріске жататын шығындар сомасы қалуына болады.

Жыл соңында  аяқталған және пайдалануға берілген объектілер бойынша, сондай-ақ шығарылатын  өнімнің өзіндік құнына жатпайтын  басқа да шығындар 212 «Өзге қаражаттар есебінен күрделі жұмсалымдарға  шығыстар» қосалқы шоттың кредитінен 400 «Тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатудан түсетiн кiрiстер», 246 «Өндірістік және әлеуметтік даму қоры» қосалқы шоттардың дебетіне есептен шығарылады. Аяқталмаған және аяқталған, бірақ пайдалануға берілмеген құрылыс және қайта құру объектілері бойынша шығындар 212 «Өзге қаражаттар есебінен күрделі жұмсалымдарға шығыстар» қосалқы шоты бойынша баланста қалады.

Мемлекеттік мекемелердің иелігінде қалған тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатудан түскен ақша түсімдері  мен шығыстарының жоспарлары бойынша  жоспарланатын өндірістік (оқу) шеберханалары мен қосалқы ауыл шаруашылығы бойынша шоттарды жабу шығындардың есебі және 080 «Өндірістік (оқу) шеберханалардың шығындары» және 280 «Өндірістік (оқу) шеберханаларының бұйымдарын сату» қосалқы шоттарында жүргізілетін өнімдер мен бұйымдарды сату шығарылған өнімдерді, бұйымдар мен көрсетілген қызметтерді сату нәтижелерін шаруашылықты табысты жүргізген жағдайда 280 «Өндірістік (оқу) шеберханаларының бұйымдарын сату» қосалқы шоты дебетінен 410 «Пайдалар мен зияндар» қосалқы шотының кредитіне, ал зияндар пайда болған жағдайда - 410 «Пайдалар мен зияндар» қосалқы шот дебетіне 280 «Өндірістік (оқу) шеберханаларының бұйымдарын сату» қосалқы шот кредитінен есептен шығару жолымен жүргізіледі.

Ағымдағы қаржы  жылында игеру аяқталған сыртқы үкіметтік қарыздар есебінен болатын жобалар бойынша шығыстар жылдың аяғында есептен шығарылады, бұл ретте 249 «Сыртқы қарыздар және гранттар» қосалқы шотының дебеті бойынша және 204 «Сыртқы қарыздар есебінен қаржыландырылатын жобалар бойынша шығыстар» қосалқы шотының кредиті бойынша жазба жүргізіледі.

Ағымдағы қаржы  жылында игеру аяқталған гранттар есебінен болатын жобалар бойынша  шығыстар жылдың аяғында есептен  шығарылады, бұл ретте 245 «Гранттар» қосалқы шотының дебеті бойынша  және 209 «Гранттар есебінен қаржыландырылатын жобалар бойынша шығыстар» қосалқы шотының кредиті бойынша жазба жүргізіледі.

Мемлекеттік мекемелердің балансында барлық бюджеттік шоттар, тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатудан, демеушілік және қайырымдылық көмектен түскен ақшаны есепке алуға арналған шоттар, депозит шоты, шетел валютасындағы шоттар және оларға қызмет көрсету және белгілеу орнына қарамастан сыртқы қарыздар мен гранттар бойынша бюджеттік инвестициялық жобаның арнаулы шоттары бойынша операциялар қамтылуы керек.

Жазбалар түпкілікті аяқталғаннан кейін келесі жылдың 1 қаңтарына № 1 нысан бойынша қорытынды Баланс жасалады.

2.2 “Қазтеміртранс” мемлекеттік мекемесіндегі жұмысшылар  мен  қызметшілермен  есеп   айырысуды  ұйымдастыру

“Қазтеміртранс” мемлекеттік мекемесіндегі жұмысшылар  және   қызметшілермен   есеп  айырысулар  қосалқы  шотында  бюджеттік   ұйымдардың  қызметкерлерімен  жасалатын  есеп  айырысулар  ескеріледі.Жалақы  төлемдерін  есептеу  айына  бір  рет  жүргізіледі  және  айдың  соңғы  күні  есебінде  көрініс  табады.Жалақы  төлемдерін  есептеу  үшін –штаттық  кесте  мен  жалақы  төлемдерінің  сәйкес  бекітілген  қызметкерлерді  жұмысқа  қабылдау ,жұмыстан  босату ,орын  алмастыру  туралы   бюджеттік  ұйым  бойынша  бұйрық ,жұмыс уақытын пайдалану және  еңбекақыны  есептеу  табелі 421-н,Жұмысқа  арналған  өңдеу  есебінің  картасы  423-н,нарядтар  мен  басқа  да  құжаттар 424-н бойынша   басқалар  негізгі  құжат  болып  табылады.

Табельдерді  бюджеттік  ұйым  бойынша  бұйрықпен  тағайындалған  адам  белгілеген үлгі  бойынша  жүргізіледі.Айдың  соңында  табель  бойынша  атқарылған  күндердің ,сондай-ақ  жұмыс  жасалған  сағаттардың  жалпы  саны  айқындалады.Тиісті  қол  қойылып  толтырылған  табель  мен  басқа  құжаттар  белгіленген  мерзімде  жалақы  төлемдерін  есептеу  үшін  бухгалтерлік  қызметке  тапсырылады.

Мемлекеттік  мекемелердің  қызметкерлеріне  еңбекақы  төлеу  Қазақстан  Республикасы  Үкіметінің  2007  жылғы  20 наурыздағы №225  қаулысымен  бекітілген  Республикалық  және  жергілікті  бюджеттердің  атқарылуы  ережесінде  анықталған  тәртіппен  жүргізіледі.Қызметкерлерге  айдың  бірінші  жартысы  үшін  Қазақстан  Республикасының  заңдарымен  белгіленген  тәртіпте  ұстауға  жататын  салық  сомаларын  шегеріп,айлық  жалақы  төлемдерінің  50% көлемінде  аванс  беріледі.Ай  үшін  жалақы  төлемдерін  есептеу  және  айдың  екінші  жартысы үшін  төлем  жасау,әдеттегідей ,н49 есептік  төлем  ведомосі  бойынша  жүргізіледі.Есептік-төлем  ведомостына  табельдердің  нөмірлері ,қызметкерлердің  тектері  инициалдары ,есептелген  жалақы  төлемдердің сомалары  және  жәрдемақылары ,берілген  аванс ,ұсталған  салықтар  және  басқа сомалар жазылады.Есептік-төлем   және  төлем ведомыстарында  бұл ведомостарды әзірлеген және  тексерген адам  қол қояды.Жалақы  төлемдерін  төлеу  үшін  рұқсатқа  ұйымның  жетекшісі  және  бас  бухгалтер  қол  қояды.Есептік-төлем  және  төлем  ведомостарын  төлем  мерзімі  біткен  бойда  жалақы  төлемдері  алынбай  қалған  адамдарының  тегінің  тұсына  кассир  штамп  соғуға  немесе  Депонирленген  деп  қолмен  бнлгі  соғуға  және  төлем  ведомостары  бойынша  жалпы  жиынымен  салыстыруы  және  жазбаны  өзінің  қолымен  қуаттауы  керек.Егер  ақшаны  кассир  емес  басқа, адам  берген  болса, онда  ведомостқа  Ведомость  бойынша  ақшаны  берді-қызметі,қолы,қолының шифрленгені  деген  қосымша  жазба  жазылады .Есептік  төлем  және  төлем  ведомостарына  кассир  жасаған  белгіні  мұқият  тексергеннен және  берілген  және  депонирленген   сомаларды  қайта  есептегеннен  кейін   жалақы  төлемдерінің  берілген  сомасына  белгіленген  тәртіпте   толтырылатын  және  кіріс  және  шығыс  құжаттар  тіркелетін   журналға  тіркеліп  шығыс  кассалық  ордер  толтырылады.Төлем  және  есеп-төлем  ведомостарына  касса  бойынша  ақшаны  есептен  шығару  жүргізілген  шығыс  кассалық   ордерінің  күні  мен  нөмері  қойылады.

Қызметкердің  өткен  кезең  үшін  жалақы  төлемі  туралы  мәліметті  алу  үшін  түрлер  бойынша  жалақы  төлемінің  сомасы   көрініс  табатын  қызметкер  туралы  жалры  мәліметтен   басқа 417-н  карточка  анықтама  жүргізіледі.Есептелген  жалақы  төлемінің  сомаларына  180 қосалқы  шоты   кредитіне  және 08,20,21,17  шоттардың  тиісті  дебетіне  жазба  жазылады.Төленген  жалақы  төлемдерінің  және  жәрдемақылардың ,белгіленген  тәртіпте  ұсталған  сомалары  180 қосалқы  шот  дебетіне  және  090,100,111,120,160  қосалқы  шоттардың  кредитіне  және 17,18 шоттардың  тиісті  қосалқы  шоттарына  жазба  жазылады.Есептік-төлем   ведомостары   негізінде 5 мемориялдық  ордер  әзірленеді.Қызметкерге  жалақының  тиындармен  төленбеген  сомасы  өтбелі  қалдықпен  180-қосалқы  шотта  көрсетіледі  және  келесі  айда  жалақы  төлеу  кезінде  ескеріледі,бұдан  басқа ,жалақы   бойынша  тиыедармен  берешектің  қалдығы  келесі  жылға  ауысады.Қызметкер  жұмыстан  шққан  кезде  төленбеген және  керісінше,сомасы  бір  теңгеге  дейін  дөңгелектеудің  арифметикалық  әдісін  қолдану  нәтижесінде  артығымен  төленген   тиындардың  қалдығы 188 Қолма-қол  тиындарды  ақша  айналымынан  алуға  байланысты  есеп  айырысу  қосалқы  шотына  есепке  алынады.

Еңбек ақыдан  ұсталынатын  ұсталымдар:жұмыс беруші   еңбеккерлердің  жалақысынан әрекет етіп  тұрған  заңға сәйкес  әртүрлі ұсталымдар  жасайды:міндетті  зейнеткерлік  жарнасын жинақ зейнеткерлік  қорға ,жеке  табыс салығын ,атқару  парақтарын ,сондай-ақ  еңбеккерлердің  өзі  берген  өтініші  бойынша  ұсталымдар жасалады,сонымен  қоса  олардың  келісімінсіз ,қайтарылмаған  аванстар ,жұмыстан  шыққанда  істемей  кеткен  уақыты  үшін ,әкелген  зияндары  үшін т.б  ұсталымдар  ұсталады.

Табыс  салығын ұстау. Қызметкерлердің  салық  салатын  табысынан  тек  жеке  тұлғалардан  Салық  Кодексінің 145бабы  бойынша  көрсетілген  ұсталымдар  тұтас  ұсталады.Жеке  табыс  салығын  ұстауға  бір  мысал  келтіріп  көрейік.2005  жылға  айлық  есептік  көрсеткіш Қазақстан  Республикасының  заңымен  бекітілген.Жеке  табыс   салығын  ұстаған  кезде681,682  шоттары  дебеттеліп, 634 шоты  кредиттеледі.

Атқару  құжаттары  бойынша  ұсталымдар. Сот  шешімдері ,нотариалдық  органдардың  атқару  жазбалары ,сондай-ақ  даусыз  түрде  өндіріп  алу  туралы  әкімшілік  органдарының  қабылдаған  қаулыларға  сәйкес  берілетін  атқару  құжаттары  бойынша  ұсталымдар  негізгі  еңбек  төлемінен де, сондай-ақ  тұрақты  сипаты  бар  барлық  қалған  төлемдерден  де  ,оның  ішінен  сыйақылардан ,зейнетақылардан ,жұмысқа  уақытша  жарамсыздығы  бойынша  берілетін  жәрдемақылардан т.б  алынады.Келіп  түскен  атқару  құжаттары  арнайы тізімге  тіркеліп  және  әрбір  төлеуші  бойынша  бухгалтерияда  олардың  жеке  есбі жүргізіледі.Жалақыдан ұсталған  алименттер  сомасы  осы алимент төленетін тұлғаның  пайдасына үш  күннің  ішінде  төленуі немесе  аударылуы керек.Онда  бір бала үшін  жалақының төрттен бірі ,екі бала  үшін  жалақының үштен бірі  және  одан  да көп балаларға  жалақының  жартысы  ұсталады,бірақ  олардың  мөлшері  жалақының 50% аспауы  тиіс.Егер  де  алимент  төлеуші  жұмыстан  шығып  кетсе,онда  осымен  қоса  атқарушы  құжаттары  үш  күннің  ішінде  жаңа  жұмыс  орнына  беріледі.

Жинақ  зейнеткерлік  қорға  міндетті  зейнеткерлік  жарнасы  еңбеккерлердің  жалақысынан,сыйлығынан,қосымша  төлемдерінен ,үстемесінен  және  басқа да  табысынан  10% мөлшерде  ұсталынады және  оны  жұмыс  беруші  аталған  қорға  аударады.

2.9.Активтер  есебі.

Активтердің бухгалтерлік есебі есептік тіркемелерде активтер түсімінің,олардың бюджеттік ұйым ішінде ауыстырылуының және шығарылуының дұрыс құжаттық ресімделуін және уақытында көрсетілуін,сондай-ақ әрбір объектінің (заттың,заттар тобының) сақталуына және дұрыс пайдалануын бақылауды қамтамасыз етуі тиіс.

Активтерге мыналар  жатады: жылжымайтын мүліктер (жер  бөліктері,ғимараттар,құрылыстар,көпжылдық  ағаштар және т.б объектілер),көлік  құралдары,жабдыұтар,өндірістік және шаруашылық құрал- саймандар,жұмыс  және өнім малдары,өзге активтер.

Активтер бюджеттік  ұйымға түскен кезде материалды жауапты  тұлға берушінің құжатының НҚ-1-н  активтерді қабылдау актісіне және материалдық  емес активтер 1-ші қабылдау,тапсыру  актісіне материалдық құндылықтарды  алғаны туралы қол қояды.Активтерді есепке алу мүліктік объектілерге бөлініп сақталу органдарымен,жауапты тұлғалар бойынша жүргізіледі.Активтердің есебін ұйымдастыру және олардың сақталуын  қамтамассыз ету үшін әрбір объиектіге кітапхана қорларынан басқасы 10 белгіден тұратын мүліктік номер беріледі.Бұл мүліктік номер осы бюджеттік ұйымда болған бүкіл кезеңде сақталады.Активтердің шығарылуы,ауыстырылуы жөніндегі н-438 жинақтаушы ведмосында №9 мемориалдық ордерінде жүргізіледі.Активтердің талдамалы есебі нысаны НҚ-6,НҚ-8,НҚ- 9 мүліктік карточкаларында жүргізіледі.

Активтердің тозу  есебі 02-шотта жүргізіледі.Бұл шотта  бюджеттің ұйымдардың балансында саналатын  активтер тозуының қозғалысы көрсетіледі.Активтердің  тозуы олардың есепті айдың қай  айында сатып алынғанына және салынғанына қарамастан белгіленген нормаларға сәйкес толық күнтізбелік күн үшін анықталады.

Бұл бюджеттік мекемеге жататын, барлық активтердің қолдағы саны және жылжуы есептелініп отырылады.

Активтердің бухгалтерлік есебі есептік тіркемелерде активтер түсімінің, олардың бюджеттік ұйым ішінде ауыстырылуының және шығарылуының дұрыс құжаттық рәсімделуін және уақытында көрсетілуін, сондай-ақ әрбір объектінің (заттың, заттар тобының) сақталуына және дұрыс пайдаланылуын бақылауды қамтамасыз етуі тиіс.

Активтерге мыналар жатады: көлік құралдары, жабдықтар, өндірістік және шаруашылық құрал-саймандары, арнаулы құрал-саймандар, өзге активтер. Активтерге сондай-ақ ғимараттар да жатқызылады.