Табыс есебін жүргізу

Мазмұны

 

Кіріспе

 

1.Қаржылық нәтиженің қалыптасуы мен кәсіпорынның экономикалық сипаттамасы

1.1 Кәсіпорынның қаржылық нәтижесінің  экономикалық мәні

1.2 «Планета» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде есепті ұйымдастыру

1.3  Кәсіпорынның техникалық  экономикалық сипаттамасы

 

2. Кірістер мен шығыстар есебі  және қаржылық нәтиженің қалыптасуы

2.1  Кірістер есебі

2.2  Шығыстар есебі

2.3 Қаржылық нәтиженің қалыптасуы және трансформация

 

3. Қаржылық нәтиженің қалыптасу  аудиті

3.1 Аудиттің мақсаты мен міндеттері

3.2 Қаржылық нәтиженің аудиті

3.2 Қаржылық нәтижені талдау

 

Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер

Қосымшалар

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

    Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың пікірі бойынша елдегі экономика ахуалының қалыптасу деңгейі жоғарлауын атап өтіп, Мемлекет басшысы әлемнің жетекші экономикасының тұрақтану белгілері байқалып отырған кезең қарсаңында, өндірістің қалпына келіп, металға баға көтеріліп келе жатқанын, сондай-ақ еліміздің ішкі жағдайының қалыптасуы жаман емес екенін мәлімдегенін жыл сайынғы Жолдау арқылы білеміз.

    Дегенмен мұндай жағдайға  жету экономикада болып жатқан  әртүрлі ауыртпашылықты, атап айтқанда  қаржылық дағдарыс жағдайында қойылған талаптары мен олардың әріқарай дамуы ұйымның экономикалық жұмысының барлық жүйесінің елеулі қайта ұйымдастырылуын талап етті. Кеңес үкіметі кезеңінде ұзақ жылдар бойы отандық ұйымдардың көпшілігі жоспарлау, бухгалтерлік есеп және экономикалық талдаудан көп тәжірибе жинақтады. Бірақ бұл тәжірибе нарықтық экономика ұстамдарынан едәуір ерекшеленетін, теориялық негіздегі орталықтандырылған жоспарлы экономика жағдайында қалыптасты.

   Жекешелендіру және мемлекет иелігінен алынғаннан кейін, ұйымдар өз қызметінің нәтижесіне толық жауап беретін дербестікке қол жетіп, экономикалық және заңдылық тұрғыдан оқшауланды. Ұйымның өндірістік – қаржылық қызметінің тиімділігіне деген басқарудың барлық буындардың жауапкершілігі арта түсті. Кәсіпорынды банкроттық пен күйзелуден құтқаруға ешкім көмектеспейтін болды. Өндірістік – шаруашылық қызметтің барлық мәселелерін тиісті ақпарат негіздерінде және оларды талдау арқылы, сонымен қатар өндірістік қызмет түрлерін түбегейлі қайта құру арқылы мәселелерді ұйымның өзіне шешуге тура келді. Бірақ, ұйымдық нысандар тұрғысынан кәсіпорындар ішінде бұрынғыдай жоспарлау сақталып қана қоймай, тіпті оның мәні күшейе түсті, бухгалтерлік есеп, сонымен бірге өндірістік-қаржылық қызметті жан-жақты экономикалық талдау да жалғастырылды. Бірақ, олар көпшілік жағдайда айдың соңында жүргізілгендіктен, оның тиімділігі онша жоғары дәрежеде болмады.

  Дегенмен де, түбегейлі өзгерістер, ең алдымен бұрынғы жоспарлау, есеп, бақылау және талдау әдістемесінде басқару үшін экономикалық ақпаратты қалыптастыру мен пайдалану жүйесінде қажет болды. Қазіргі жағдайда өндіріс шығындары мен қаржылық нәтижелер туралы ақпараттарды қалыптастырудың, оларды басқарудың жаңа жолдарын құру, жедел талдау үшін алынатын мәліметтердің жеделдігі мен құндылығын арттырудың дәстүрлі емес жүйесін құру – қазіргі шаруашылық қызметтің бухгалтерлік есебі мен бақылауының және талдаудың өзекті мәселелерінің бірі болып табылады.

   Еліміз нарықтық қатынастарға өткеннен кейін кәсіпорындардың дербестігі мен олардың экономикалық және құқықтық жауапкершілігі жоғарылауда. Шаруашылық субъектілердің қаржылық тұрақтылығының маңызы тез жоғарылауда. Мұның бәрі кәсіпорынның қаржылық жағдайын, яғни ақша құралдарының басқарылуы, бөлінуін және қолданылуының талдау рөлін жоғарылатады.

   Мұндай талдаудың нәтижесі біріншіден меншік иесіне, сонымен қатар кредиторларға, инвесторларға, жабдықтаушыларға, менеджерлар мен салық қызметтеріне қажет. Осы дипломдық жұмыста кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдауы негізінде меншік иесінің көзқарасы жағынан жүргізілген, яғни ішкі қолдану мен қаржыны оперативті басқару үшін және шешім қабылдау үшін қажет.

    Қаржылық нәтижелер көрсеткіштері кәсіпорынның шаруашылық жүргізуінің абсолюттік тиімділігін сипаттайды. Олардың ішінде ең негізгілері болып кәсіпорын экономикасының дамуының негізін құрайтын пайданың көрсеткіштері табылады. Пайданың өсуі өз-өзін қаржыландыру үшін, өндірісті кеңейту үшін, әлеуметтік мәселелерді шешу үшін және жұмысшылардың материалдық қажеттіліктері үшін қаржылық базаны қалыптастырады. Пайданың есебінен бюджет, банктер және басқа да кәсіпорындар мен ұйымдар алдындағы міндеттемелерінің бір бөлігі өтеледі.

   Осылайша пайданың көрсеткіштері кәсіпорынның өндірістік және қаржылық қызметінің бағалауындғы ең негізгілері болып табылады. Олар оның іскерлік белсенділігі мен қаржылық жағдайының деңгейін сипаттайды. 
         Дипломдық жұмыстың өзектілігі болып табылатын кәсіпорын қызметінің соңғы қаржылық нәтижесі бұл өнімді (жұмыс, қызмет) өткізуден және басқа да өткізулерден болған  нәтижелер сомасы ретінде сонымен қатар жүзеге асырылмаған операциялардан болған табыстар мен шығыстар сальдосы ретінде көрінетін баланстық пайда немесе шығын көрсеткіштерін айқындау.

   Дипломдық жұмысты үш бөлімнен тұрады:

• Бірінші бөлімінде қаржылық нәтиженің қалыптасуы мен кәсіпорынның экономикалық сипаттамасы мен  «Планета» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде есепті ұйымдастыру тәртібі және   техникалық экономикалық сипаттамасы қарастырылған;
• Екінші бөлімінде кірістер мен шығыстар есебі және қаржылық нәтиженің қалыптасуы;
• Үшінші бөлімде қаржылық нәтиженің қалыптасу аудиті мен нәтижесін талдау қарастырылған.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.Қаржылқ нәтиженің  қалыптасуы мен кәсіпорынның  экономикалық сипаттамасы

 

1. Кәсіпорынның қаржылық нәтижесінің экономикалық мәні

 

Кәсіпорын қызметі есепті кезең ішінде шаруашылық операцияларының нәтижелерін қортындылай келе қызметінің жүргізілу жолына баға беру мақсатында қаржылық нәтижесінің экономикалық мәнін анықтайды. Анықтау барысында қызметіне оң немесе теріс бағалауы келешекте жұмыс жоспарын оңтайлы құрып басқарушылық шешім қабылдауға мүмкіншілік туғызады.

Кәсіпорынның нарықтық экономика жағдайында қызмет етуінің экономикалық пайдалылығы табыс табумен анықталады. Кәсіпорынның табыстылығы абсолюттік және салыстырмалы көрсеткіштермен сипатталады. Табыстылықтың абсолютті көрсеткіші - бүл табыстар немесе пайдалардың сомасы.  Шетелдік теорияда "табыстар" ұғымы келесідей түрде анықгалады:

"Табыстар  дегеніміз - қаржының келуі немесе активтер құнының өсуі, не болмаса пассивтердің азаюы түріндегі есепті кезеңдегі экономикалық пайданың үлғаюы болып табылады, бүл акционерлер салымдары-ның есебінен өсуден басқа жағдайдағы капиталдың өсуіне әкеледі" (15).

Ықшамдалған түрде бүл түсінік 2007 жылы 28 ақпандағы "Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы" заң күші бар ҚР Президентінің 234 Жарлығында анықталған. Жарлықта былай делінген: "Табыстар - бүл есептік кезеңдегі активтердің ұлғаюы немесе міндеттемелердің азаюы"    Белгілі бір шығындар шығармай әдетте қажетті табыстарды алу мүмкін емес. Өз кезегінде, табыс алмай кәсіпорынның дамуын жүзеге асыру және әлеуметтік мәселелерді шешу мүмкін емес.

Табыстылықтың көрсеткіштер жүйесі ең алдымен қаржылық нәтижелердің абсолютті көрсеткіштерінен тұрады, олар: өнімді (жұмыс, қызметті) өткізуден алынатын табыс; жалпы табыс; негізгі қызметтен алынатын табыс; салық салынғанға дейінгі дағдылы қызметтен алынатын табыс; салық салынғаннан кейінгі дағдылы қызметтен    алынатын    табыс;    төтенше    жағдайлардан алынған табыс; кәсіпорын қызметінің соңғы қаржылық нәтижесі болып табылатын таза табыс.[19]

Табыс жинақталған түрде шаруашылық жүргізудің нәтижесін, жанды және затқа айналған еңбектің өнімділігін көрсетеді. Оны кейбір экономистер экономикалық тиімділік көрсеткіштері қатарына жатқызса, енді біреулері оны кәсіпорын жұмысының тиімділігіне жатқызады. Біздің ойымызша, алғашқылардың айтқаны дұрыс, өйткені табыстың абсолютті сомасы салынған қаржылардың қайтарымдылығы туралы болжауға мүмкіндік бермейді.

Нарық жағдайында табыстың ролі айтарлықтай артты. Өзіміз білетіндей жоспарлы-директивті экономика жағдайында оның ролі төмендетілген болатын. Табыс (пайда) табу кез келген кәсіпорынның мақсатты функциясы (қызметі) ретінде төмендетілді. Нарықтық экономикаға көшумен табыс (пайда) оның, яғни кәсіпорын-ның қозғаушы күшіне айналды. Тек табыс қана өзара байланысқан үш мәселенің шешімін анықтайды: нені, қалай және кім үшін өндіру керек. Табыс табу кез келген кәсіпорынның қызмет етуінің мақсаты болып қалыптасты, ал нарықтық экономика кәсіпорынның негізгі өндірістік және әлеуметтік дамуының көзі болып табылады. Бұл принцип өнімді өндірудегі шығындардың толық ақталуын және кәсіпорынның ендірістік-техникалық базасының кеңеюіне негізделеді. Бұл әр кәсіпорын өзінің ағымдағы және күрделі шығындарын өзінің меншікті қаржы көздерінен жабатындығын білдіреді. Уақытша қаржы тапшылығы кезінде, оларға деген қажеттілік, егер бүл ағымдағы шығындар болса, олар банктің қысқа мерзімді ссудаларымен және коммерциялық несиелерімен, сонымен қатар капитал салымдары банктің ұзақ мерзімдік несиелерімен жабылуы мүмкін.

 Қаржылық нәтижені есептілік көрсеткіштері ретінде табысты тану үшін келесі шарттардың бірі орындалуы қажет :

• Алынатын табыс сомасының өте жоғары шынайлық дәрежесінде бағалау мүмкіндігі бар болғанда;
• Осы іс – шарамен байланысты табыс сомасы  алынуының мүмкіндігі өте жоғары болған жағдайда.

 Экономикалық маңызы зор кәсіпорынның табысы келесі операциялар нәтижесінде алынуы мүмкін:

1. Тауарлы – материалдық қорларды  сату нәтижесінде;

2. Қызмет көрсету нәтижесінде;

3. Активтерді уақытша пайдалануға  беру нәтижесінде.

Алынған табыс сомалары әр түрлі әдістер бойынша есепке алынады:

1. Жеткізілуіне байланысты есепке алу әдісі;

2. Мәмілені іске асыру кезеңдері  бойынша есептеу әдісі;

3. Өндіріс бойынша есепке алу  әдісі;

4. Құнын бөліп төлеу әдісі.

Табыстар есебі шоттар жоспарының алдынғы бөлімінің пассивті шоттарында (реттеуші шоттарды есепке алмағанда ) жүргізіледі. Табыс сомасының пайда болу және көбеюі пассивті шоттардың кредиттік айналымында, ал дебеттік айналымында табыстар сомасының есептен шығарылуы көрсетіледі. [18]

 Тауарлы - материалды қорларды  сату нәтижесінде алынған табыстар  сатып алушыға меншік құқығы толық берілгенде және сатумен байланысты шығындарды бағалау мүмкін болған жағдайларда танылады.

Қазақстан Республикасында да  есептеу қағидасын  қабылдағанға дейін кассалық тәсіл қолданылып келген.

 Кассалық тәсіл бойынша табыс  сомасы ақша қаражаттары сатушының шотына нақты келіп түскенде ғана танылып есепке алынады.

  Халықаралық стандарттарға  көшуге байланысты барлық ұйымдар 1996 жылдан бастап есептеу принципін  қолданады. Есептеу принципі бойынша  табыс сомасы нақты келіп түскенде  емес алған пайда болған кезде танылады.

 Тауарлы – материалдық қорларды  сату нәтижесінде алынған табыстарды  дұрыс тану үшін сату жөніндегі  келісімнің шарттарын толық зерттеген  жөн. «Сату кейінге қалдыру схемасы бойынша» сатқан жағдайда тауарды тасымалдап жеткізу сатып алушының өтініші бойынша кейінге қалдырылады.

 Сатып алушы меншік құқығын  иеленген жағдайда да сатушы  табыс сомасын ғана алады. Белгілі  шоттар бойынша тауарларды тиеп  жөнелткен жағдайда табыс төмендегідей  түрде танылуы мүмкін 

1.Осыған байланысты бекіту және тексеру қажет еткенде, мұндай жағдайда сатушы тауарды жеткізіп, орнатып, тексеруден өткізгеннен кейін ғана табыс сомасын тани алады.

2. Консегнацияға сатқан жағдайда  сатушы табыс сомасын тауарды  алушы 3-ші жаққа сатқаннан кейін  тануына болады.

Сонымен қатар шотты толық төлеп біткеннен кейін сатып алушы тауарды тасымалдап жеткізеді. Мұндай жағдайда сатушы тауарды жеткізіп бергеннен кейін табысты кіріске алады.

 Толық немесе жартылай алдын  ала төлем жааған жағдайда  табыс сомасы сол тауармен  байланысты барлық тәуекел мен түсімдер сатып алушыға   өткеннен кейін танылады.

 Құнын бөліп төлеу шарты  бойынша табыс срмасы есепті  кезеңдегі кезекті төлем мөлшерінде  табыс ретінде есепке алынады.

 Жылжымайтын мүлікті сатқан  кезде табыс сомасы меншік  құқығы сатып алушыға өткен  кезде ғана табыс танылады.

 Қызмет көрсетумен байланысты табыстар келесі шоттар орындалғанда танылады:

1. мәмленің есепті кезең соңына  аяқталатындығын дәл анықтау  мүмкін болғанда;

2. мәмлені жүзеге асырумен байланысты  шығындарды  дәл бағалау мүмкін  болған жағдайда. Мәмленің аяқталу кезенің анықтаудың 3 әдісі бар:

Біріншісі - белгілі бір мерзімдегі нақты шығындардың мәмле бойынша жалпы шығын көлеміне пайыздық қатынасы арқылы;

Екіншісі -  белгілі бір мерзімде нақты орындалған қызметтердің мәміле бойынша жалпы көрсетілуге тиісті қызметтер көлеміне пайыздық қатынасы арқылы.

3. нақты орындалған жұмыстарды  талдау арқылы:

 Активтерді пайдалануға берумен байланысты пайыздық, роялти, дивидент түрінде табысты тануға болады.

 Қызмет көрсетуден алынған  табыстарды танудың 4 әдісі бар :

1. нақты орныдау әдісі - бұл бір әрекетті орындау нәтижесінде алынатын табыс. Мысалы:сервистік қызмет көрсетуден түскен табысы, медициналық көмек көрсеткені шін тапқан табысы т.б.;

2. пропорционалды орындау әдісі.

Бұл әдіс қызметтің көрсетілуі бір кезеңнен астам уақытты қамтыған жағдайда алынатые табысты тану әдісі. Мысалы: банктердің ипотекалық төлемдерді өңдеу нәтижесінде алынатын табыс, оқытушының табысы.

3. қызмет көрсетудің аяқталуына  байланысты табысты тану әдісі. Бұл әдіс бойынша сериялық  өндірісте немесе бір типтес  емес операцияларды орындаудың ең соңғы кезеңінде табыс танылады. Мысалы: жүк тасымалдаушы ұйым, жүкті қораптап, тиеп тасымалдап, сатып алушыға жеткізіп бері операцияларды , толық жүзеге асырғаннан кейін ғана табысты тани алады.

4. инкассалық әдіс. Бұл әдіс бойынша  нақты ақша сомасы сатушы ұйымға келіп түскеннен кейін ғана танылады. [15]