Табыс есебін жүргізу

Сонымен кәсіпорынның қаржылық жағдайын жақсартудың бірнеше жолдарын атап көрсетуге болады:

Біріншіден, өзіндік құнды азайту қажет. Ол үшін өзіндік құнға факторлық талдау жасау, оның өсу себептерін анықтау және азайту жөнінде шаралар қолдану қажет. Материалдық, еңбек және қаржылық ресурстарының тиімді пайдалануына көп көңіл бөлу қажет

Екіншіден, негізгі көзі меншікті капитал болып табылатын капитал салымдарын азайту не боламса ұзақ мерзімді қарыз қаражаттарын немесе лизингті пайдалану.

Үшіншіден, капитал салымдарын белгілі бір уақытқа дейін қысқарту пайда алуға мүмкіндік береді, алайда бұл капитал салымынан мүлде бас тарту қажет екендігін білдірмейді. Сондықтан ол үшін кәсіпорын ұзақ мерзімді несиелер алуы немесе лизингті пайдалануы қажет. Сонымен қатар жаңа техникалар енгізу, ғылыми–зерттеу, тәжірибелі–конструкторлық және технологиялық жұмыстар жүргізуді ұмытпаған жөн. Бұл өндірістік шығындардың азаюына септігін тигізіп, кәсіпорын табыстылығын арттырады.

Жоғарыда аталған көрсеткіштер көлемі кәсіпорының өзіндік қаражаттарының көлемін өзгерте отырып, оның жалпы қаржылық жағдайында елеулі көрініс табады.   Кәсіпорынның қаржылық қызметінің қалыпты болуы әсіресе өз кезеңіндегі қойылған мақсаттарға қол жеткізу үшін қажетті жағдайларды туғызады, оның төлеу қабілеттілігінің кепілі болып табылатын өнім өндірудің үздіксіздігін және кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығын қамтамасыз етеді.

2. «Планета» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде есепті ұйымдастыру

Кәсіпорында бухгалтерлік есепті жүргізілуі есеп саясатының негізінде қарастырылады. Есеп саясаты деп бухгалтерлік есеп жүргізу процесінде және соның негізінде қаржылық, өнеркәсіптік есеп беруді жасауда қолданылатын әдістердің, принциптердің, дәстүрлердің, ережелер мен рәсімдердің жиынтығын түсіну керек.

Кәсіпорында есеп саясатын қалыптастыру тәртібін қарастыратын болсақ, ҚЕХС және Ұлттық стандарттарда және есеп  жөніндегі басқа негізгі құжаттарда ұсынылғандардан кәсіпорынның өзі:

• компьютерлік  техниканың нақтылығын, есеп   қызметкерлерінің дайындық деңгейін, өндірістің ұйымдастырылуын ескеріп, бухгалтерлік есептің нысанын/ бухгалтерлік есептің автоматтандырылған нысаны(формасы), есептің журналдық-ордерлік немесе мемориалдық нысаны/ таңдайды;
• Бухгалтерлік есептің шоттар тізбегін /шоттардың толық жоспары, басқару құрылымындағы кәсіпорындар үшін шоттардың шағын кәсіпорындар үшін шоттардың қысқартылған тізбегі және басқалар/ таңдайды;
• Капиталды реттеу мүмкіндік беретін амортизацияны және негізгі құралдарды есептеу әдістерін таңдайды. Егер қазіргі кезде амортизацияны есептеудің тек бір ғана бірқалыпты әдісі қолданылатын болса, Ұлттық бухгалтерлік стандарттарда бірқалыпты (түзу сызықты) әдістен басқа кумулятивтік, азайып отыратын қалдық орындалған жұмыс көлеміне үйлесімді әдістер бар;
• өндірісте ұйымдастыру ерекшелігіне, қойма шаруашылығының қалай реттелгені, нормативтік базаның, есептелгіштердің, салмақ өлшейтін, басқа құралдардың нақтылығына қарай, инженерлік-техникалық, экономикалық және есеп қызметкерлерінің біліктілігіне қарай кәсіпорын өндіріске шығарылатын шығындардың және өнімнің жұмыстар мен көрсетілетін қызметтердің өзіндік құнын калькуляциялаудың, /қарапайым, тапсырыстық, өндірістік кезеңдер бойынша, нормативті немесе алғашқы үш әдістің нормативті әдіспен қосылған түрі; «стандарт-кост», «директ-костинг»/ калькуляциясын таңдайды;
• кәсіпорындар аяқталмаған өндіріс қалдықтарын есептеу мен бағалаудың бір әдісін /түгелдеу бойынша, дайын болу деңгейі бойынша және басқалар/ қолданатын болады; шала фабрикаттардың есебі мен қозғалуын ұйымдастырудың /шала фабрикатты немесе шала фабрикатсыз/ нұсқасы; көліктік дайындау шығындарын немесе өндірісте жұмсалған материалдық құндылықтардың өзіндік құнының ауытқуын тұрақты есептеу бағалары бойынша /+,-/ материалдар есептен шығарылған шоттарға немесе тек  8010 - «Негізгі өндіріс» шотына апару нұсқасын қолданады:
• «материалдарды дайындау және алу» және «материалдар құнындағы ауытқулар»шоттарын пайдаланып  немесе оларды қолданбай материалдық  құндылықтарды дайындау процесін есептеу әдісін таңдау құқығы беріледі: /бұл жағдайда тауарлық-материалдық құндылықтарды дайындау және алуға байланысты шығындар 1310 - «Материалдар» бөлімшесінің жеке талдамалы (аналитикалық) шоттарында ескерілетін болады. Тауарлы-материалдық құндылықтардың жинақтамалы (синтетикалық) және талдамалы (аналитикалық) есептің қай әдісін: жедел-бухгалтерлік /сальдо/ әдісін немесе қосарланушылық /қоймадағы және бухгалтериядағы материалдық саны құны қосарланады/ әдісін пайдаланатынын кәсіпорындардың өзі шешеді;
• талдамалық есепте тауарлы-материалдық құндылықтарды қалай бағалауға болады: тұрлаулы /жоспарлы, шартты, көтерме/ есеп бағасымен немесе олардың нақты өзіндік құны бойынша бағалайды;-өндіріске және басқа мақсаттарға тауарлы-материалдық құндылықтардың жұмсалуын қалай бағалайды: олардың орташа қалыптасқан өзіндік құны бойынша, «ФИФО» әдісі бойынша /материалдық құндылықтардың ең ескі қорлары бірінші болып жұмсалады.

Есеп пен калькуляцияны ұйымдастыру нұсқаларының тізбесін соза беруге болады. Барлық  бухгалтерлік стандарттарды белгіленген тәртіппен қабылданған соң олардың саны тіпті өседі.

Кәсіпорынның есеп саясаты мыналарды қамтамасыз етуі міндетті:

• шаруашылық қызметтің барлық факторларының бухгалтерлік есепте толық көрсетілуін-есеп толықтығын талап ету;
• болуы мүмкін табыстар мен активтерге қарағанда /жасырын резервтер құруға жол бермей/ ысырап /шығындар/ пен пассивтердің бухгалтерлік есебіне үлкен дайындығын – сақтықты талап ету;
• бухгалтерлік есепте шаруашылық қызметі фактілерін олардың тек құқықтық нысандарына емес, факторлардың экономикалық мазмұны мен шаруашылық жүргізу шарттарына сүйеніп көрсету-мазмұнның нысаннан басым болуын талап ету;
• әр айдың бірінші күнінде талдамалық есеп мәліметтерінің синтетикалық / жинақтамалық/ есеп шоттарының айналымдарымен, сондай-ақ бухгалтерлік есеп-беру көрсеткіштерінің синтетикалық /жинақтамалық/ және талдамалық есеп мәліметтерімен тең болуын-қарама-қайшылық болмауын талап ету;
•    шаруашылық қызметі шарттарына және кәсіпорын көлеміне сүйеніп, бухгалтерлік есепті ұтымды және үнемді жүргізу-ұтымдылықты талап ету.   Кәсіпорын қабылдаған есеп саясаты мерзімді болуы керек. Ол кәсіпорынның шынайы экономикалық жағдайына, өндірісті ұйымдастыруға, компьютерлендіру деңгейіне және басқаларға негізделуі керек. Негізделген есеп саясатын акционерлер жиналысы/ кәспорын құрылтайшылары/  мақұлдаулары және жоғарыда тұрған ұйымдарға /бас кәсіпорынға/ және басқа мүдделі ұйымдар мен адамдарға жеткізілуі керек.

  Есеп саясатының негізгі  аспектілері шаруашылық жүргізудің  жаңа жағдайларында үлкен мән  берілетін кәсіпорынның жылдық есеп-беруіне түсіндірме жазбада көрсетілуі керек.

  Есеп саясатындағы кәсіпорын  қабылдаған өзгерістер мүдделі  заңды және жеке тұлғаларды  естеріне салынып, жылдық есеп  беруде көрсетілуі және негізделуі  керек.

 Есеп саясаты Уәкілетті органдар мен серіктестіктің қатысушысы шешімімен келісіліп тағайындалады. Бұл есеп саясатымен есеп жүргізудің негізгі ережелері мен бухгалтерлік есепті жүргізудің тәсілдері анықталады.

«Планета» ЖШС-тің өз қызметін келесідей құжаттар мен нормативтік актілер негізінде жүзеге асырады:

• ЖШС  Құрылтайшы құжаттары;
• 01-сәуір 2000 жылғы Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (өзгертулерімен және толықтыруларымен);
• 16-шілде 1999 жылғы №436 Қазақстан Республикасының «Жауапкершілігі шектеулі және қосымша серіктестіктер туралы» Заңы (өзгертулері және толықтыруларымен);
• Қазақстан Республикасындағы мекемелердің қаржы-шаруашылық қызметін реттейтін басқа да заңдар, нормативтік актілер, нұсқаулықтар және әдістемелік ұсыныстар.

  Қызмет барысында серіктестік  өзінің есеп саясатына ішкі нормативтік құжаттарға (бұйрықтар, өкімдер және тағы басқалары) сәйкес рәсімделген өзгертулер енгізе алады. Сондай-ақ есеп саясатына өзгертулер келесі жағдайларда енгізілуі мүмкін:

• Қазақстан Республикасының Заңнамаларының өзгеруіне байланысты;
• Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есебін нормативті реттеу жүйесінің өзгеруіне байланысты;
• серіктестіктің бірігуіне немесе бөлінуіне және меншік иесінің ауысуына байланысты;
• шаруашылық операциялар, активтер, меншікті капиталы, міндеттемелер және қызмет нәтижелерін көрсетудің басқа да бір тәсілін қолдану қажет болған жағдайда.

Кәсіпорынның басқару-ұйымдастыру құрылымы.

Жауапкершілігі шектеулі серіктестік «Планета»  басқару органы болып табылады:

• жоғарғы орган – қатысушы немесе оның өкілі;
• атқарушы орган – директор.

Жауапкершілігі шектеулі серіктестік «Планета»  қатысушысы мен директорының өкілеттілігінің айналымы Қазақстан Республикасының заңнамаларымен және серіктестіктің жарғысымен анықталады.

Серіктестік директорының қол астында жұмыс істейді: директор орынбасары, бас бухгалтер, қызметті атқарушы тұлғалар, жұмысшылар және т.б.

Бас бухгалтер бухгалтерия жұмысына жетекшілік етеді, басшығы қаржылық есептілікті (баланс, табыс және шығыс туралы есеп, меншік капиталындағы өзгерістер туралы есеп) дер кезінде тапсыруға және толық, сенімді мәліметтермен қамтамасыз етуге міндетті. Сондай-ақ ол бухгалтерия мамандарын іріктейді, бухгалтерлік жұмыстардың компьютеризациясын және салық есебінің жүргізілуін қадағалайды.

Кәсіпорын құрылымында келесідей бөлімдер мен қызмет көрсетулер бар:

• әкімшілік-шаруашылық бөлім;
• техникалық қызмет көрсету бөлімі;
• жеткізу-қамсыздандыру бөлімі;
• көлік-транспорттық қызмет;

Бухгалтерлік есеп және ішкі бақылау жүйесі. ЖШС «Планета» бухгалтерлік есеп келесі құжаттар негізінде жүргізіледі:

• 28 ақпан 2007 жылғы №434-11 «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» Қазақстан Республикасының Заңы;
• Бухгалтерлік есептің  стандарттары (өзгертулері және толықтыруларымен);
• Бухгалтерлік есепке әдістемелік ұсыныстар;
• бухгалтерлік есептің типтік шоттар жоспары;
• «Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы» Заңы;
• 25-сәуір 2003 жылғы №405-11 Қазақстан Республикасынң «Міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы» Заңы.

  «Планета» ЖШС-тің бухгалтерлік есебі мен қаржылық есептілігінің мақсаты болып мүдделі тұлғаларды жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің қаржылық жағдайы, ондағы өзгерістер және қызмет нәтижелері туралы толық және сенімді ақпаратпен қамтамасыз ету табылады;

  Серіктестіктің бухгалтерлік  есебі келесі қағидаларға сәйкес  жүргізіледі:  табыс болып – ол алынғанда, ал шығыс болып – шығысталғанда есептелінеді.

  Қаржылық есептілікті жасау  кезеңі болып күнтізбелік жыл  саналады. Алдыңғы жылдардың қаржылық  есептілігін құрған кезде кеткен  қателердің аңғарылған жағдайында, қателерді түзету сомасы келесі кезеңде таза табыс немесе шығынды есептегенде ескеріледі (баламалы тәсіл қолданылады). Серіктестіктің қаржылық есептілігінің негізгі сапалық сипаттамасы болып түсініктілік, орындылық, мәнділік, нақтылық және салыстырмалылық табылады.

  Қаржылық есептілік ҚЕХС 1 стандартына сәйкес жасалады және оның құрамына төмендегілер кіреді:

• бухгалтерлік баланс;
• пайда және зиян туралы есеп;
• ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп;
• меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есеп;
• түсініктеме хат.

  Қаржылық есептілік, оған аудиторлық және тексеруші комиссияның қорытындысы берілгеннен кейін серіктестіктің қатысушысына ұсынылады.                                                                                                      

 Жауапкершілігі шектеулі серіктестікте тауарлық материалдық қорларды және оны сату кезеңіндегі шығындар «материалдарды дайындау және кірістеу» және «материалдар құнындағы ауытқулар»  шоттарын пайдаланып  немесе оларды қолданбай материалдық  құндылықтарды дайындау процесін есептеу әдісін таңдау құқығы беріледі: /бұл жағдайда тауарлық-материалдық құндылықтарды дайындау және алуға байланысты шығындар 1310 - «Материалдар» бөлімшесінің жеке талдамалы (аналитикалық) шоттарында ескерілетін болады. Тауарлы-материалдық құндылықтардың жинақтамалы (синтетикалық) және талдамалы (аналитикалық) есептің қай әдісін: жедел-бухгалтерлік /сальдо/ әдісін немесе қосарланушылық /қоймадағы және бухгалтериядағы материалдық саны құны қосарланады/ әдісін пайдаланатынын кәсіпорындардың өзі шешеді. Талдамалық есепте тауарлы-материалдық құндылықтарды қалай бағалауға болады: тұрлаулы /жоспарлы, шартты, көтерме/ есеп бағасымен немесе олардың нақты өзіндік құны бойынша бағалайды;-өндіріске және басқа мақсаттарға тауарлы-материалдық құндылықтардың жұмсалуын қалай бағалайды: олардың орташа қалыптасқан өзіндік құны бойынша, «ФИФО» әдісі бойынша /материалдық құндылықтардың ең ескі қорлары бірінші болып жұмсалады, кейінірек алғандары кезең аяғына дейін қорда қалады деп болжанады.

«Планета» ЖШС-те материалдық емес активтер жоқ. Дегенмен теориялық тұрғыда «Материалды емес активтер есебі» 28 халықаралық стандартына сәйкес мынандай анықтама береді , материалды емес активтер – бұл физикалық мәні жоқ, өндірісте немесе дайын өнімді сатуда, әкімшілік мақсатта және басқа ұйымға жалға беруге ұзақ уақыт пайдалануына арналған ақшалай емес активтер.

 Оларды:

1. анықтауға болады;
2. ұйыммен бақылауға болады;
3. пайдаланудан ұйым болашақта экономикалық пайда алуды күтеді.

Бухгалтерлік есеп мақсаты үшін материалды емес активтердің құрамына тек стандартта ғана аталған шарттардың барлығы орындалған кезіндегі обектілер жатқызылады, соның ішінде физикалық (материалды-заттық) мәннің жоқтығы, объектіні бір жылдан аса пайдалану мүмкіндігі және экономикалық пайданы табу қабілеттігін бөлуге болады.

Келтірілген шарттарға сәйкес материалды емес активтерге интеллектуалды меншік объектісіне, табиғи ресурстарды пайдалану құқығы, тауар белгісі және қызмет белгісі, тауардың атауы мен орналасу жері, тауарлық марка, лицензия, патенттер, ЭЕМ бағдарламасы және т.б. жатқызылады. Қаржылық-шаруашылық қызметінде, орындалған бағыты мен қызметіне байланысты материалды емес активтер халықаралық тәжірибеде 5 негізгі топқа бөлінеді:

1. Өндірістік меншік объектілер құқығы. Олар жаңалық патенттерінен, селекциондық жетістіктен, пайдалы модельдің куәлігінен, тауарлық белгі мен қызмет ету белгісінен немесе лицензиялық келісімнен, оларды пайдалану келісімшарттынан туындайды;
2. Авторлық және басқа да келісімнен туындайтын интеллектуалдық меншік құқығы.

Амортизация нормасын бастапқы құны мен пайдалы қызмет ету мерзімінің негізінде ұйымның өзі анықтайды. Пайдалы қызмет ету мерзімі – бұл материалды емес активтердің ұйымға табысты әкелу мерзімі ішіндегі кезең. Бұл мерзім материалды емес активтердің әр бір түрі бойынша анықталады.

ЖШС табысты көрсетілген қызметінен алады. Қызмет көрсетудеiң, яғни мәмiленiң нәтижесiнде үлкен деңгейдегi дәлдiкпен табысты анықтау мүмкiн болмаған жағдайда, табыс жұмсалған шығыс мөлшерiнде танылады, яғни ол сол шығыстың орнын жабады.

Өнімдерді сатудан және қызмет көрсетуден алынатын табыстардың есебі.Өнімдерді сатудан және қызмет көрсетуден алынатын табыстардың есебі ХҚЕС бойынша 60-бөлiмшесiнiң шоттарында ұйымдастырылады. Бұл топқа мына төмендегi синтетикалық, әрi пассивтiк шоттар жатады:

6010 – "Өнiмдерді (тауарларды, жұмыстарды, қызметтердi) сатудан және қызмет көрсетуден алынатын табыс" шоты. Бұл шотта өнiмдi сатудан, орындалған жұмыстардан және сыртқа көрсетiлген қызметтерден түсетiн табыстар көрсетiледi. Аталған шотта өнiмдi сатудан, жұмыстарды және қызметтердi жасайтын материалдық өндiрiс саласындағы кәсiпорындар пайдаланады. Есептi кезең бойы 6010-шоттың кредитiнде дайын өнiмдi, жұмыстарды және қызметтердi сатудан түскен табыс сомалары жинақталады.