Валюталық операциялар есебінің теориялық аспектілері және кәсіпорын сипаттамасы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сурет 1-  « АЛ-САГА» ЖШС валюта шотындағы қаржыларды есепке алудағы құжат айналымы

 

Өкiлеттi банктер мен айырбастау пунктерi арқылы шетел валютасын сатып алу-сатудың екi жақты мәмiлелерi кезiнде сатып алушылар мен сатушылар теңгенi валюталарға айырбастау құнын дербес белгiлеуге құқылы.

Заңды тұлғалар-резиденттер  шетел валютасын iшкi валюта рыногында  сатып және шетел валютасымен  несиелердi алып, резиденттер еместермен есеп айырысуды жүзеге асыру үшiн  және шетел валютасында алынған  банк несиелерi жөнiндеi мiндеттемелерiн  орындау үшiн  ала алады. Шетел  валютасындағы несиелер нақты ақшасыз  төлеу тәртiбiнде берiледi.

lшкi валюта рыногында  шетел валютасын сатып алу  меншiктi қаражаттар есебiнен де, сондай-ақ заем қаражаттары есебiнен  де теңге есебiмен жүргiзiледi.

Заем қаражаттары есебiнен  шетел-валютасын сатып алған кезде  шетел валютасын мақсатты пайдалану  көрсетiледi.

Банк мөрiмен және кассирдiң, орындаушы мен бақылаушының қойған қолдарымен куәландырылған банктiң валюталық кiрiс ордерi валюталық шығыс касса ордерiн толтыру үшiн негiз болып табылады.

Нақты валюта беру тапсырмамен /валюталық шығыс ордерi/ рәсiмделедi, оның толтырылған үлгiсi төменде келтiрiлiп отыр. Банк куәләндырылған тапсырманың /валюталық шығыс ордерiнiң/ көшiрмесi валюталық кiрiс касса ордерiн жазу үшiн негiз болып табылады.

Шетелдердегi бенефициарға /алушыға/ валюта қаражаттарын аудару ”Аударуға берiлетiн өтiнiштi” жазу арқылы рәсiмделедi.

 

 

2.2 Валюталық операциялардың операциялардың бухгалтериядағы есебі

 

 

Бухгалтерлік есеп шоттарының үлгілік жоспарының¹ бірінші бөлімі  «Қысқа мерзімді активтер» деп аталады. Бұл бөлімде қысқа мерзімді ретінде жіктелетін ұйымның активтері есепке алынады.

«Қысқа мерзімді активтер»  бөлімі мынадай кіші бөлімдерді қамтиды:

1000 – «Ақша қаражаты»;

1100 – «Қысқа мерзімді  қаржы инвестициялары»;

1200 – «Қысқа мерзімді  дебиторлық берешек»;

1300 – «Қорлар»;

1400 – «Ағымдағы салық  активтері»;

1500 – «Сатуға арналған  ұзақ мерзімді активтер»;

1600 – «Өзге қысқа мерзімді  активтер».

1000 «Ақша қаражаты» кіші  бөлімі ақша қаражатын есепке  алуға арналған.

Осы кіші бөлім мынадай  шоттардың топтарын қамтиды:

1010 – «Кассадағы ақша  қаражаты», онда кассадағы ұлттық  және шетел валюталарымен ақша  қаражатының қозғалысы есепке  алынады;

1020 – «Жолдағы ақша  қаражаты», онда жолдағы ақша  қаражатының қозғалысы есепке  алынады;

1030 – «Ағымдағы банктік  шоттардағы ақша қаражаты», онда  ағымдағы банктік шоттардағы  ұлттық және шетел валюталарындағы  ақша қаражатының қозғалысы есепке  алынады;

1040 – «Карт-шоттардағы  ақша қаражаты», онда карт-шоттардағы  ұлттық және шетел валюталарындағы  ақша қаражатының қозғалысы есепке  алынады;

1050 – «Жинақ шоттарындағы  қаражаты», онда жинақ шоттарындағы  ұлттық және шетел валюталарындағы  ақша қаражатының қозғалысы есепке  алынады;

1060 – «Өзге ақша қаражаты»,  онда алдыңғы топтарда көрсетілмеген  өзге ақша қаражаты есепке  алынады. 

ҚР аумағынан тауарларды шығару кезінде төмендегі бухгалтерлік жазбалар орын алады.

Бір валютаны басқаға (ұлттық валютаны басқа елдің валютасына және керісінше) айырбастаудың нәтижесінде  туындайтын кірістер мен шығыстарды бағамдық айырмалардың кірістері мен шығыстарынан ажыратуы және негізгі емес қызметтің өзге де кірістері мен шығыстары сияқты көрсетуі тиіс. Мұндай кірістер мен шығыстар бір күнде екі түрлі бағам түрлерін - ол бойынша шетелдік валюта бухгалтерлік есепте ескерілетін валюта айырбастаудың рыноктік бағамын және нақты мәміле бағамын, яғни ол бойынша осы валюта сатып алынатын және сатылатын бағамды қолданудың нәтижесінде туындайды.

 

Кесте 10-  ҚР аумағынан тауарларды шығару кезіндегі шаруашылық операциялар

	Шаруашылық операцияның  мазмұны		Д-т		К-т		Сомасы, мың теңге
1.	Тауарлар өзіндік құны бойынша шетелдік кәсіпорынға жеткізілді						10 000
2.	Тауарлар экспорттаушының еліне жеткізіліп, уақытша коммерциялық қоймаға жайғастырылды. оны қоймаға түсіру кезінде - 120 мың теңгенің өнімі жетіспеді. жетіспеген тауар құнын есептен шығарды		7110		1330		50 70
3.		Тауарлар экспорттау кезіндегі қосалқы шығындар есепке алынды		7110		1350		2 000
4.		Тауарлар экспорттау кезінде қызмет көрсеткен кәсіпорындар қызметі төленді (теңгемен)		1350		1040		2 000
5.		Шетелдік сатып алушыға  келісілген құннан жетпеген соманы шегеріп  тастап, алынған сомаға шот-фактура берілді		1210		6010		13 200
6.		Сатылған тауардың өзіндік  құны есептен шығарылды  (10 000-120)		6010		1330		9 880
7.		Шетелдік фирма жеткізілген  тауарлар үшін  төлем жасады		1050		1210		13 150
8.		Бағамдық айырма бойынша  шығыстар есепке алынды		7430		1210

 

Кесте 11 -  ҚР аумағына тауарларды жеткізу  кезіндегі шаруашылық операциялар

 

№	Шаруашылық операцияның  мазмұны	Д-т	К-т
1	Кәсіпорын қоймасына тауарлар келіп түсті және кіріске алынды	1310-1350	3390
2	Бюджетке кеден баждары, ҚҚС төленді	3390	1040
3	Тауарлар құны тауарды  жеткізумен байланысты пайда болған шығындар сомасына қайта есептелінді	1310-1315,1317,1330	1350
4	Тауарды жөнелтушілерге төлем  жасалынды: шетелдік кәсіпорын мен қазақстандақ кәсіпорынның бағамдық айырма бойынша шығыстары (кірістері) есепке алынды	1350 7430 1350	1050,2180 1350, 1040, 1050

 

 «АЛ-САГА» ЖШС 1050 (431) -  «Жинақ шоттарындағы қаражаты» шотындағы 2012 жылдың қараша айындағы шетел валюталарындағы ақша қаражатының қозғалысы

 

Шетел валюталарындағы ақша қаражатының қозғалысы	1050 (431)
Кезең басындағы  ақша қаражаты	1 535 760
"АТФБАНК" АҚ филиалы	176 854 707
« АЛ-САГА» ЖШС айналым капиталын толықтыру мақсатына алған қаржысы	176 293 437
Валютаны сатып алу	561 269
Валютаны сату
Бағам айырмашылығынан туындайтын шығын
Барлығы	176 854 707
Кезең басындағы ақша қаражатын ескергендегі жалпы сома	178 390 467

 

Әдетте кәсіпорындарда валюта шотындағы қаржылардың аналитикалық есебі жүргізілмейді, себебі банк көшiрмесi қажетті мәлімет алу үшін жеткілікті болып табылады.

 

 Бір күнде айырбастауды  жүзеге асырған кезде:

№ р/р	Операцияның мазмұны	Корреспонденттік шот		Сомасы (теңге)
		Дебет	Кредит
1.	Есеп айырысу шотынан  ақшалар есептен шығарылды және валюталық шотқа есептелді	1050	1040	12 100 000
2.	Нақты мәміленің бағамы бойынша  валютаны сатып алуға байланысты шығысты тану рыноктағы бағамға қарағанда жоғары	7410	1040	1 00 000

 

  

Бірнеше күндердің ішінде айырбастауды жүзеге асырған кезде:

№ р/р	Операцияның мазмұны	Корреспонденттік шот		Сомасы (теңге)
		Дебет	Кредит
1.	Валюта сатып алуға  есеп айырысу шотынан қаражаттар есептен шығарылды	1030	1040	12 100  000
2.	Валюталық шотқа қаражаттар кіріске алынды	1050	1030	12 000 000
3.	Нақты мәміленің бағамы бойынша  валютаны сатып алуға байланысты шығысты тану рыноктағы бағамға қарағанда жоғары	7410	1030	100 000

 

    

 Ағымдағы есеп айырысуларды жүзеге асыру үшін, яғни Қырғыз Республикасының Тоқмоқ қаласынан сатып алынатын әйнек үшін төлем жасау мақсатында  « АЛ-САГА» ЖШС 100 000 АҚШ доллары мөлшерінде шетелдік валютаны сатып алады. Валюта айырбастаудың рыноктағы бағамы сатып алу күніне – 1 АҚШ доллары үшін 121 теңге, нақты мәміленің бағамы – 1 АҚШ доллары үшін 120 теңге.

 «АЛ-САГА» ЖШС кассасына келіп түскен 10 000 АҚШ долларын сатады. Валюта айырбастаудың рынокағы бағамы сатып алу күніне – 1 АҚШ доллары үшін 121 теңге, нақты мәміленің бағамы – 1 АҚШ доллары үшін 120 теңге.

Бір күнде айырбастауды жүзеге асырған кезде.

№ р/р	Операцияның мазмұны	Корреспонденттік шот		Сомасы
		Дебет	Кредит
1.	Валюталық шоттан ақшалар  есептен шығарылды және есеп айырысу  шотына есептелді	1040	1050	10 000$/  (1 210 000 тг)
2.	Нақты мәміленің бағамы бойынша  валютаны сатуға байланысты кірісті  тану рыноктағы бағамға қарағанда жоғары	1040	6160, 6280	210 000 тг

 

   

 Бірнеше күндердің  ішінде айырбастауды жүзеге асырған  кезде.

№ р/р	Операцияның мазмұны	Корреспонденттік шот		Сомасы
		Дебет	Кредит
1.	Валютаның валюта шотынан  ақшалар есептен шығарылды	1030	1050	10 000$/  (1 210 000 тг)
2.	Есеп айырысу шотына ақшаның  түсуі	1040	1030	1 200 000 тг
3.	Нақты мәміленің бағамы бойынша  валютаны сатуға байланысты кірісті  тану рыноктағы бағамға қарағанда жоғары	1040	6160, 6280	10 000

 

Бағам айырмашылығы – қаржы  есептілігінде валюталардың түрлі  айырбас бағамдарын пайдалана отырып шетелдік валюталар бірлігінің бірдей санын есептерде көрсету нәтижесінде  пайда болатын айырмашылық.

Жабу бағамы – валюталардың ағымдағы айырбас бағамы.

 «АЛ-САГА» ЖШС жеткізілген тауарлар үшін тауар жөнелтушіге кәсіпорынның валюталық шотынан 5 000 еуро аударылды. Ақшаны аударған күні еуроның нарықтық бағамы 1 еуроға 155  тенгені құрады. « АЛ-САГА» ЖШС бухгалтериясында мынадай бухгалтерлік жазба жасалды:

 

№	Шаруашылық операцияның  мазмұны	Д-т	К-т	Сомасы, мың теңге
1	Жөнелтілген тауар үшін төлем  жасалды	1350	1050	5 000 евро/ 775 000 тенге

2.3 Валюталық операциялардың  қаржылық есептілікте ашып көрсетілуі

 

 

Кәсіпорындардың бухгалтерлік есебі  «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» Қазақстан  Республикасының Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 28 ақпандағы N 234 сәйкес жүргізіп,  оны ұйымдастыру  кәсіпорынның басшысына  жүктеледі.

Аталған Заңға сәйкес,  «бухгалтерлiк есепке алу» термині  белгілі бір кезең аралығында кәсіпорынның шаруашылық қызметінің жағдайы  туралы  мәлімет бере алатын көрсеткіштер жүйесі деген мағынаны білдіреді.